پرش به محتوا

راه‌های کنترل خشم: تفاوت میان نسخه‌ها

ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
(ویرایش)
خط ۱۰: خط ۱۰:


=== عوامل درونی ===
=== عوامل درونی ===
عوامل درونی، عواملی هستند که ریشه آنها به خود شخص برمی‌گردد، مانند کبر، عُجْب، حرص و حسد.
عوامل درونی، عواملی هستند که ریشه آنها به خود شخص برمی‌گردد، مانند کبر، عُجْب، حرص و حسد. عوامل درونی خشم، با [[خودسازی]] و تزکیه نفس از بین می‌رود.<ref name=":0">آداب معاشرت اسلامی، قم، مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، چ سوّم، ۱۳۷۹، ص۱۷۹–۱۸۰.</ref>


=== عوامل بیرونی ===
=== عوامل بیرونی ===
عوامل بیرونی، از خارج موجب انگیزش خشم انسان می‌شود. عوامل خارجی را چون گسترده بوده و در اختیار انسان نیست، کمتر می‌توان کنترل کرد. با وجود این، انسان بایستی اراده خود را طوری تقویت کند و بر غریزه خشم خویش طوری مسلط شود که این غریزه در چنین مواقعی تابع عقل و اراده او شود، نه حاکم بر آن.<ref name=":0" />
عوامل بیرونی، عواملی هستند که از خارج موجب انگیزش خشم انسان می‌شوند. عوامل خارجی گسترده بوده و در اختیار انسان نیست؛ از این رو، کنترل آن در اختیار انسان نیست. با این همه، باید انسان اراده خود را به‌گونه‌ای تقویت کند که در چنین مواقعی از عقل و اراده خود پیروی کرده و خشم خود را مهار کند. <ref name=":0" />
 
عوامل درونی را باید با خودسازی و تزکیه نفس ریشه کن ساخت؛ ولی عوامل خارجی را چون هم گسترده‌اند و هم در اختیار ما نیستند، کمتر می‌توان کنترل کرد. با وجود این، انسان بایستی اراده خود را طوری تقویت کند و بر غریزه خشم خویش طوری مسلط شود که این غریزه در چنین مواقعی تابع عقل و اراده او شود، نه حاکم بر آن.<ref name=":0">آداب معاشرت اسلامی، قم، مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، چ سوّم، ۱۳۷۹، ص۱۷۹–۱۸۰.</ref>
 
آنچه ذکر شد، مربوط به ریشه کن سازی اسباب و عللی است که خشم را برمی‌انگیزد و موجب بروز آن می‌گردد، لیکن باید دید، اگر با رعایت مسایل فوق، باز هم نیروی غضب تهییج شد و آتش خشم زبانه کشید، چه باید کرد؟


== نکته‌هایی در کنترل خشم ==
== نکته‌هایی در کنترل خشم ==
۱. یادآوری فضیلت کظم غیظ. عفو و بردباری و نیز پاداش عظیمی که خدای متعال برای دارندگان این صفات تعیین کرده، از جمله این که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «من کفّ غضبهُ کفّ الله عنهُ عذابه؛ آن که خشم خود را بازدارد، خداوند عذاب خود را از او باز خواهد داشت.<ref>مجلسی، محمد باقر، ج۷۳، حدیث ۷، ص۲۶۳.</ref>
در روایات، برای کنترل خشم، در حالی که فرد دچار خشم شده، سفارش‌هایی بیان شده که برخی از آنها چنین‌اند:
 
۲. یادآوری عظمت عذاب الهی، گستردگی قدرت و حاکمیت او و این که توانایی انسان بر کسی که مورد خشم او قرار گرفته، در برابر قدرت لایزال خداوند نسبی و ناچیز است و نیاز او به عفو و اغماض الهی به مراتب بیشتر از نیاز مردم به عفو اوست. در این باره امام صادق(ع) چنین فرمود: «در تورات نوشته شده: ای فرزند آدم، مرا به هنگام خشم خویش به یادآور تا تو را به هنگام خشم خود یاد آورم».<ref>کلینی، کافی، ج۲، ص۳۰۴.</ref>
 
۳. پناه بردن به خدا از شر شیطان و وسوسه‌های او، به این که بگوید: «اَعوذُ بالله من الشّیطانِ الرّجیم» و این دستوری است که گاهی رسول خدا(ص) به افراد خشمگین می‌فرمود.<ref>القمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۲، ص۳۱۹.</ref>
 
۴. وضو گرفتن یا غسل کردن با آب سرد نیز در فرونشاندن آتش خشم مؤثر است. پیامبر اکرم(ص) فرمود: «اذا غضبَ احدُکُم فلیتوَضّا بالماءِ الباردِ، فانّ الغضبَ منَ النّار؛ هر گاه یکی از شما را خشم فراگرفت، با آب سرد وضو بگیرد، زیرا خشم از آتش است.<ref>القمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۲، ص۳۱۹؛ میزان الحکمه، ج۹، ص۴۳۴۰، حدیث ۱۵۰۶۱.</ref>
 
۵. سکوت و آرامش نیز در پیشگیری از خشم مؤثر است. علی(ع) فرمود: «و داووا الغضب بالصّمت؛ خشم را با سکوت درمان کنید».<ref>آمدی، غرر الحکم، حدیث ۵۱۵۵.</ref>
 
۶. تغییر وضعیت از حالت ایستاده به نشسته یا به عکس نیز در برخی از روایات توصیه شده است. امام باقر(ع) فرمود: «ایّما رجلٍ غضبَ و هُو قائمٌ فلیجلس، فانّهُ سیذهبُ عنهُ رجز الشیطانِ و ان کانَ جالساً فلیقُم؛ هر که در حال ایستاده خشمگین شد، زود بنشیند، با این کار، وسوسه شیطان از بین می‌رود و نیز اگر نشسته است، زود برخیزد.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷۳، ص۲۶۴.</ref>
 
نتیجه‌گیری: بنابراین، غریزه خشم و غضب نیز، مانند دیگر غرایز انسانی، نیرویی کور و بی‌شعور می‌باشد که تنها ارضای خود را می‌طلبد، که اگر تحت رهبری عقل قرار گیرد و در جای خود، به اندازه صحیح اعمال شود، مایه خوشبختی و سعادت بوده و آدمی در شئون مختلف زندگی، از فواید آن بهره‌مند می‌گردد و اگر خودسر و بی‌قید و بند باشد و در راه غلط و خلاف مصلحت به کار افتد، و لجام گسیخته عمل نماید، باعث فساد و تباهی می‌گردد و مصیبت‌های سخت وجبران ناپذیری به بار می‌آورد. از این رو، امام سجاد(ع) فروخوردن خشم و قدرت خاموش کردن آتش آن را به عنوان زیور صالحان و زینت تقوا پیشگان، از درگاه خداوند خواسته، عرض می‌کند:
 
 
«و حلّنی بحیله الصّالحین و البسنی زینه المتّقین فی بسط العدل و کظم الغیظ و إطفاء النّائره؛ بارالها! مرا به زیور صالحان بیارای و زینت متّقین را به من بپوشان، تا عدل را گسترش دهم و خشم را فرو نشانم و شعله‌های سوزان دشمنی را خاموش سازم».<ref>صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق.</ref>
 
عصبانيّت به معناي خشمگين بودن و غضبناك بودن است. حالت و كيفيت خاصي است كه بر فرد عارض مي‌شود و شخص تعادل قواي ارادي و تسلط خود را بر اثر ناراحتي و خشم از دست مي‌دهد.}}<ref>. معين، محمد، فرهنگ فارسي، تهران، امير كبير، هشتم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۳۱۱.</ref> در منابع ديني و اخلاق اسلامي، بحث عصبانيت، تحت عنوان «غضب» و «غيظ» مطرح است و از شاخه‌هاي بحث رذايل و «نبايدهاي اخلاقي» مي‌باشد.
 
حضرت امام خميني(ره) مي‌فرمايد:
 
غضب يك حركت و حالت نفساني است كه به واسطه‌ي آن جوشش و غليان در خون قلب حادث شود، براي انتقام. پس وقتي اين حركت سخت شود، آتش غضب را فروزان كند، و پر شود شريان‌ها و دماغ از يك دود تاريك مضطربي كه به واسطه‌ي آن عقل منحرف شود، و از ادراك و رويّه باز ماند.<ref>.موسوي خميني، روح الله، شرح حديث جنود عقل و جهل، ‌تهران، نشر آثار امام، دوم،‌۱۳۷۷، ص۲۳۸.</ref>
 
==غيظ و غضب از منظر قرآن شريف و منابع روايي==
 
در قرآن شريف و منابع روايي، بحث غيظ و غضب،‌تحت عناوين مختلف،‌مورد بررسي قرار گرفته است. قرآن شريف در مورد غيظ و غضب كفّار نسبت به اهل ايمان مي‌فرمايد: {{قرآن|وَ اِذا خَلَوا عَضّوُا عليكُمُ الاناملَ مِن الغيظ قُل مُوتوا بِغَيْظكُمْ<ref>. آل عمران/۱۱۹.</ref>
 
«از شدت خشم بر شما، سر انگشتان خود را به دندان مي‌گزند بگو: با همين خشمي كه داريد بميريد.» اين است يكي از نبايدهاي اخلاقي، كه از ناحيه‌ي كفار سر‌مي‌زد. در مورد اصل خشم و غضب، پيامدها و پيشگيري و درمان آن،‌روايات بسياري وارد شده است. براي نمونه پيامبر اسلام(ص) مي‌فرمايد: «اجتَنِبِ الغضب»}}<ref>. نهج‌الفصاحه، ح ۶۲، ص۱۲.</ref> يعني «از خشم بپرهيزيد» مولانا مي‌گويد:
 
صد هزاران ظلمت است از خشم تو
 
بر عباد الله اندر چشم تو
 
خشم بنشان چشم بگشا شاد شو


عبرت از ياران بگير استاد شو<ref>. مثنوي معنوي، دفتر ۴، ابيات ۹ ـ ۳۴۴۸.</ref>
* '''پناه بردن به خدا''': بر اساس روایتی از امام صادق(ع)، در تورات نوشته شده: «ای فرزند آدم، من را به هنگام خشم خود به یادآور، تا تو را به هنگام خشم خود به یاد آورم».<ref>کلینی، کافی، ج۲، ص۳۰۴.</ref> یاد خدا و وعده‌ای که او برای کنترل خشم داده، در مهار آن تأثیرگذار است. در روایتی دیگر، پیامبر(ص) به افراد خشمگین سفارش کرده بگویند: «اَعوذُ بالله من الشّیطانِ الرّجیم؛ از شیطان رانده شده به خدا پناه می‌برم».<ref>القمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۲، ص۳۱۹.</ref>
* '''یادآوری فضیلت کنترل خشم''': یادآوری فضیلت گذشت و بردباری و پاداشی که خدا در برابر کنترل خشم می‌دهد، در کنترل آن نقش دارد. بنا بر روایتی از پیامبر(ص)، کسی که خشم خود را مهار کند، خدا عذاب را از او دور می‌کند.<ref>مجلسی، محمد باقر، ج۷۳، حدیث ۷، ص۲۶۳.</ref>
* '''وضو گرفتن''': وضو گرفتن یا غسل کردن با آب سرد، در فرو نشاندن آتش خشم مؤثر است. در روایتی سفارش شده هنگام خشم، با آب سرد وضو گرفته شود.<ref>القمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۲، ص۳۱۹؛ میزان الحکمه، ج۹، ص۴۳۴۰، حدیث ۱۵۰۶۱.</ref>
* '''سکوت و آرامش:''' بر اساس روایتی، امام علی(ع) توصیه کرده خشم را با سکوت درمان کنید.<ref>آمدی، غرر الحکم، حدیث ۵۱۵۵.</ref>
* '''نشستن یا ایستادن''': در برخی از روایات، برای مهار خشم به تغییر وضعیت از حالت ایستاده به نشسته یا به عکس، توصیه شده است.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷۳، ص۲۶۴.</ref>


==پيشگيري و درمان عصبانيت ==
==پيشگيري و درمان عصبانيت ==
automoderated
۶٬۳۴۱

ویرایش