automoderated، ناظمان (CommentStreams)
۱۵٬۲۵۸
ویرایش
A.rezapour (بحث | مشارکتها) (ابرابزار) |
A.rezapour (بحث | مشارکتها) |
||
خط ۵: | خط ۵: | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
{{درگاه|واژهها|حوزه و روحانیت}} | {{درگاه|واژهها|حوزه و روحانیت}}'''آقا بزرگ تهرانی''' (۱۲۹۳ق-۱۳۸۹ق)، فقیه و کتابشناس و تراجمنگار شیعی.<ref>حکیمی، محمدرضا، شیخ آقا بزرگ تهرانی، قم، دلیل ما، ۱۳۸۲ش،</ref> | ||
== زندگینامه == | == زندگینامه == | ||
[[پرونده:آقابزرگ تهرانی.jpg|بندانگشتی| تصویری از آقا بزرگ تهرانی]] | [[پرونده:آقابزرگ تهرانی.jpg|بندانگشتی| تصویری از آقا بزرگ تهرانی]] | ||
آقابزرگ در تهران زاده شد. پدر و پدربزرگش از روحانیان این شهر بودند. جد بزرگش، حاج محسن، بازرگان بود و به یاری منوچهر خان معتمدالدولهٔ گرجی، نخستین چاپخانهٔ ایران را بنیاد نهاده بود. وی | آقابزرگ در تهران زاده شد. پدر و پدربزرگش از روحانیان این شهر بودند. جد بزرگش، حاج محسن، بازرگان بود و به یاری منوچهر خان معتمدالدولهٔ گرجی، نخستین چاپخانهٔ ایران را بنیاد نهاده بود. وی ۱۳۱۵ق به قصد ادامهٔ تحصیل به نجف رفت و از این تاریخ تا ۱۳۲۹ق در حوزه علمیه نجف به کسب دانش پرداخت.<ref>منزوی، علی نقی، «الذریعه و آقا بزرگ تهرانی»، کتاب ماه کلیات، سال ششم، شهریور و مهر ۱۳۸۲ش، شماره ۹ و ۱۰، ص۱۱۶.</ref> | ||
آقابزرگ در | آقابزرگ در ۱۳۲۹ق، به کاظمین رفت و بهمنظور تدوین بزرگترین دائرةالمعارف کتابشناسی شیعی، یعنی ''الذریعة الی تصانیف الشیعة'' به تحقیق و تتبع پرداخت. در ۱۳۵۴ق، به نجف بازگشت و بهمنظور چاپ ''الذریعة''، چاپخانهای به نام مطبعة السعاده بنیاد نهاد، اما دولت پادشاهی عراق به بهانههای گوناگون مانع کار وی گردید. شیخ جلد نخستین ''الذریعة'' را در مطبعة الغری به چاپ رساند، اما انتشار آن، بازهم در نتیجهٔ مخالفت دولت عراق ۶ ماه به تعویق افتاد. آقابزرگ برای تدوین و تکمیل این دائرةالمعارف به سفرهای طولانی نیز پرداخت. او از بیشتر کتابخانههای عمومی عراق، ایران، سوریه، فلسطین، مصر و حجاز، و بسیاری از کتابخانههای خصوصی در این کشورها دیدن کرد و به بررسی کتب آنها پرداخت.<ref>موسوی بجنوردی، سید کاظم، «آقابزرگ تهرانی»، دانشنامه تهران بزرگ، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۳، ذیل مدخل، ۱۳۹۹ش.</ref> | ||
آقا بزرگ به درجه بالای علمی و اجتهاد رسیده بود.<ref>استادی، رضا، «[https://www.cgie.org.ir/fa/news/266558/کتاب-%C2«Ø§ÙذرÛعÙ-اÙÛ-تصاÙÛÙ-اÙØ´ÛعÙ%C2»-Ø¢Ùا-بزرگ-باÛد-بÙ-عÙÙاÙ-کتاب-ÙرÙ-اÙتخاب-Ù
Ûâشد کتاب الذریعه الی تصانیف الشیعه آقا بزرگ باید به عنوان کتاب قرن انتخاب میشد]»، سایت مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲ اسفند ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۷ شهریور ۱۴۰۲ش.</ref> او دو بار ازدواج کرد و دارای ۵ پسر و ۴ دختر شد. وی پس از یک بیماری طولانی در نجف اشرف درگذشت و برطبق وصیتش، در کتابخانهٔ خود که آن را برای استفادهٔ علما و طلاب وقف کرده بود، به خاک سپرده شد.<ref>موسوی بجنوردی، سید کاظم، «آقابزرگ تهرانی»، دانشنامه تهران بزرگ، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۳، ذیل مدخل، ۱۳۹۹ش.</ref> | |||
علّامه بزرگوار و متتبع عالیمقدار، امام فن کتابشناسی و رجال، حضرت آیت اللّه شیخ آقابزرگ تهرانی. ج۲، ص۲۳۹. | |||
شیخ محمّد محسن (که به علت همنامی با پدربزرگش، حاج محسن، به آقا بزرگ معروف شد) در شب پنجشنبه یازدهم ربیع الاول ۱۲۹۳ ه.ق در محله پامنار تهران، دیده به جهان گشود. خاندان او همه از تجّاری بودند که به ظن قوی از گیلان به تهران مهاجرت کرده و از ۱۲۵۰ ه.ق در این شهر ساکن شده بودند و به «محسنی» شهرت داشتند. پدرش حاج علی (د. ۱۳۲۴ ه.ق) از تاجران آگاه و علمپرور و عالم دوست و مادرش بانویی علویه و صالحه بود. از والد او کتابی در تاریخ دخانیات و فتوای استعمارشکن میرزای شیرازی، در دست است که هماکنون در کتابخانه شیخ موجود میباشد، و گزارشی از آن نیز در الذریعة آمده است. جدش، مرحوم حاج محسن، نیز تاجر بود که به یاری منوچهر خان معتمد الدوله گرجی، نخستین چاپخانه ایران را بنیاد نهاده و نیز حمامی عمومی را برای مردم ساخت. ج۲ ص۲۴۰. شیخ آقابزرگ پس از درگذشت فقیه مجاهد آخوند خراسانی (۱۳۲۹ ه.ق)، برای استفاده از محضر میرزای شیرازی دوم و تألیف موسوعه عظیم الذریعة به سامرا عزیمت نمود و در آنجا، برای انجام کارهای بزرگ علمی خود، کنج خلوت را برگزید. وی مدت ۲۴ سال در آنجا زندگانی کرد و مقداری از تألیفات خود را به کمال رسانید. ص۲۴۵.<ref>انصاری قمی، ناصر الدین، اختران فقاهت بررسی زندگی علمی و سیاسی گروهی از علمای سده اخیر، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش.</ref> | |||
[[پرونده:بخارا آقا بزرگ تهرانی.jpg|بندانگشتی|یادنامه آقابزرگ تهرانی در شماره ۱۳۸ مجله بخارا|292x292پیکسل]] | |||
== اساتید == | |||
اساتید در تهران: | اساتید در تهران: | ||
خط ۸۳: | خط ۷۸: | ||
۱۷. شیخ علی کاشف الغطاء (د. ۱۳۵۰ ه.ق)، پدر علامه مجاهد شیخ محمّد حسین کاشف الغطاء | ۱۷. شیخ علی کاشف الغطاء (د. ۱۳۵۰ ه.ق)، پدر علامه مجاهد شیخ محمّد حسین کاشف الغطاء | ||
شیخ ابراهیم بن احمد حمدی، از دانشمندان مدینه | |||
شیخ عبد القادر خطیب طرابلسی، مدرس حرم شریف نبوی | |||
شیخ | شیخ محمّد علی ازهری مکی مالکی، رئیس مدرسان مسجد الحرام | ||
۲۱. شیخ عبد الوهاب شافعی، امام جماعت مسجد الحرام. ص۲۴۲. | |||
۲۲. شیخ عبد الرحمن علیش حنفی، امام جماعت مسجد رأس الحسین و مدرس الازهر.<ref>انصاری قمی، ناصر الدین، اختران فقاهت بررسی زندگی علمی و سیاسی گروهی از علمای سده اخیر، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش.</ref> | |||
== شاگردان == | == شاگردان == | ||
خط ۱۲۳: | خط ۱۰۸: | ||
۹. ''ذیل المشیخة''، نجف، ۱۳۵۵ ق/ ۱۹۳۷ م. | ۹. ''ذیل المشیخة''، نجف، ۱۳۵۵ ق/ ۱۹۳۷ م. | ||
''۱۰. ضیاء المفازات فی طرق مشایخ الاجازات'' (خطی). | |||
''۱۱. اجازات الروایة و الوراثة فی القرون الاخیرة الثلاثة'' (خطی). | |||
۱۲. ''حیات الشیخ الطوسی''، نجف، ۱۳۷۶ ق/ ۱۹۵۶ م (همچنین در مقدمهٔ ''تفسیر التبیان'' چاپ شده است: بیروت، دار احیاء التراث العربی). | ۱۲. ''حیات الشیخ الطوسی''، نجف، ۱۳۷۶ ق/ ۱۹۵۶ م (همچنین در مقدمهٔ ''تفسیر التبیان'' چاپ شده است: بیروت، دار احیاء التراث العربی). | ||
خط ۱۳۲: | خط ۱۱۹: | ||
== الذریعه == | == الذریعه == | ||
''الذریعة الی تصانیف الشیعة''، شامل ۲۶ جلد که جزء نهم آن در ۴ مجلد است، و میان سالهای ۱۳۵۷–۱۳۹۷ ق/ ۱۹۳۸–۱۹۷۷ م در نجف و بیروت به چاپ رسیده است.<ref>موسوی بجنوردی، سید کاظم، «آقابزرگ تهرانی»، دانشنامه تهران بزرگ، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۳، ذیل مدخل، ۱۳۹۹ش.</ref> | ''الذریعة الی تصانیف الشیعة''، شامل ۲۶ جلد که جزء نهم آن در ۴ مجلد است، و میان سالهای ۱۳۵۷–۱۳۹۷ ق/ ۱۹۳۸–۱۹۷۷ م در نجف و بیروت به چاپ رسیده است.<ref>موسوی بجنوردی، سید کاظم، «آقابزرگ تهرانی»، دانشنامه تهران بزرگ، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۳، ذیل مدخل، ۱۳۹۹ش.</ref> | ||
فراهمشدن دائرةالمعارفی مانند ''الذریعة''، آرزوی بسیاری از دانشمندان شیعی بود. جای خالیِ فهرست آثار نویسندگان شیعی، از مدتها پیش احساس میشد. در فهرستهای مشابه از آثار دانشمندان مسلمان که پژوهشگران دیگر مذاهب آن را تدوین میکردند، به آثار بزرگان شیعه بیاعتنایی میشد. در همین اواخر جرجی زیدان، ادیب مسیحی عرب، در ''تاریخ آداب اللغة العربیة''، نقش شیعه را در بنای فرهنگ اسلامی بسیار اندک شمرده بود (۲/ ۳۸۴). این امر بر فقهای شیعه گران افتاد و تنی چند از آنان گرد هم آمدند و ۳ تن از ایشان به قصد معرفی دانشمندان این مذهب و آثار آنان و دفع دعوی باطل جرجی زیدان وظایفی بر عهده گرفتند. شرح نقش شیعیان در علوم اسلامی به سید حسن صدر واگذار شد و وی در کتاب ''تأسیس الشیعة الکرام لفنون الاسلام''، به این کار پرداخت. شیخ محمدحسین کاشفالغطاء در بیان نادرستیها و لغزشهای کتاب جرجی زیدان، نگارشِ ''المراجعات الریحانیة و النقود و الردود'' را آغاز کرد و آقابزرگ تألیف الذریعة را بر عهده گرفت.<ref>موسوی بجنوردی، سید کاظم، «آقابزرگ تهرانی»، دانشنامه تهران بزرگ، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۳، ذیل مدخل، ۱۳۹۹ش.</ref> | |||
مهمترین و ارزشمندترین تألیفات شیخ آقابزرگ الذریعة الی تصانیف الشیعة است. در این کتاب، خواننده با بیش از ۵۰ هزار کتاب شیعی که در طول قرون متمادی به زبانهای عربی، فارسی، ترکی، اردو و گجراتی، تألیف یافته است، آشنا میشود. ص۲۴۶. الذریعة کاری است عمیقتر، عظیمتر و وسیعتر. مرحوم مدرس خیابانی درباره کتاب گوید: «پرواضح است که احاطه بر مصنفات شیعه با این همه تشتت و تفرق آنها که در تمامی اقطار عالم در خانهها و کتابخانههای خصوصی، ملی و دولتی، در هر شهر و قریه و قصبه منتشر میباشد. از محالات عادیه بهشمار است. لکن این علّامه وقت، در اثر قوت دیانت و خدمت بر اسلامیت، با اهتمام تمام و عزم راسخ فتورناپذیر، در انجام این مرام مقدس دامن همت بر کمر زده و تا آنجا که مقدور و میسر است مساعی جمیله مقتضیه از مسافرتها و استعلام از کتابخانهها و مراجعه به فهرستهای آنها و مکاتبات و مراسلات متوالیه به بلاد بعیده و دیگر زحمات لازمه را در انجام این خدمت سراپا سعادت، که با مختصر اندیشه، کم و کیف آن در نظر جلوهگر میگردد، متحمل و طبقات اهل علم را رهین منت آن همه زحمات فوق التصور خود فرموده است …» ص۲۴۷. (مدرس خیابانی، ریحانه الادب، ج ۱، ص ۲۲.)<ref>انصاری قمی، ناصر الدین، اختران فقاهت بررسی زندگی علمی و سیاسی گروهی از علمای سده اخیر، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش.</ref> | |||
== انگیزه نگارش الذریعه == | == انگیزه نگارش الذریعه == | ||
خط ۱۳۸: | خط ۱۲۹: | ||
== طبقات اعلام الشیعه == | == طبقات اعلام الشیعه == | ||
[[پرونده:طبقات.jpg|بندانگشتی|«طبقات اعلام الشیعه»، دانشنامه عالمان شیعه اثر مشهور آقا بزرگ تهرانی|275x275پیکسل]] | طبقات در معرفی اعلام و بزرگان شیعه به قدری جامع و مانع است که کمتر کتابی درین موضوع در فرهنگ اسلامی میتواند با آن برابری کند، ص۴۸.<ref>سید عبدالله انوار، اهمیت الذریعه و خاندان حاج آقا بزرگ تهرانی»، کتاب ماه کلیات سال ششم شهریور و مهر 1382 شماره 9 و 10. ص۴۸.</ref> | ||
طبقات اعلام الشیعة. این کتاب یکی دیگر از تألیفات گرانسنگ و پربار مرحوم علّامه تهرانی است، که تذکرهای از دانشمندان شیعه از قرن چهارم تا قرن چهاردهم ه.ق میباشد. ص۲۵۱.<ref>انصاری قمی، ناصر الدین، اختران فقاهت بررسی زندگی علمی و سیاسی گروهی از علمای سده اخیر، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش.</ref>[[پرونده:طبقات.jpg|بندانگشتی|«طبقات اعلام الشیعه»، دانشنامه عالمان شیعه اثر مشهور آقا بزرگ تهرانی|275x275پیکسل]] | |||
== جایگاه و مقام علمی == | == جایگاه و مقام علمی == | ||
خط ۱۴۹: | خط ۱۴۲: | ||
== کدکنی == | == کدکنی == | ||
ولی او یکی از چند چهره ممتازی است که در قرن بیستم به فرهنگ ملی ما و زبان و ادب فارسی خدمتی دورانساز انجام داده است. او را باید در کنار دهخدا و علامه قزوینی و پورداوود و تقیزاده، و بهار و خانلری و یارشاطر و مصاحب بهشمار آورد؛ آنها که کارهای عظیم و جاودانه در سطح جهانی، انجام دادهاند. کارهای عظیم «رجالی» و «کتابشناسی» علامه تهرانی را در عرض کارهای بزرگ و دورانساز آن بزرگان میشمارم. درست است که او آثار خود را به زبان عربی نوشته است ولی محتوای نوشتههای او عملاً معرفی فرهنگ ملی ما و شناساندن جمعی از دانشمندان ایرانی به مخاطبان زبان عربی در سراسر جهان بوده است. تنها الذریعه او (افزون بر چهل مجلد) جایگاهی دارد در حد کارهای بزرگ بروکلمان و فؤاد سزگین که کوشیدهاند موجودی زبان عربی را به شیوهای جهانی و علمی به زبان آلمانی، معرفی کنند. کتابشناسی فرهنگ ایران، هیچگاه، از آثار علامه تهرانی بینیاز نخواهد بود.<ref>شفیعی کدکنی، محمدرضا، «یکی از چند چهره ممتاز فرهنگ ملی ما»، مجله بخارا، شماره ۱۳۸، ۱۳۹۹ش، به نقل از «[https://bukharamag.com/1399.04.25559.html انتشار بخارا تابستانی]» سایت مجله بخارا، تاریخ درج مطلب:۳۱ تیر ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ش.</ref> | ولی او یکی از چند چهره ممتازی است که در قرن بیستم به فرهنگ ملی ما و زبان و ادب فارسی خدمتی دورانساز انجام داده است. او را باید در کنار دهخدا و علامه قزوینی و پورداوود و تقیزاده، و بهار و خانلری و یارشاطر و مصاحب بهشمار آورد؛ آنها که کارهای عظیم و جاودانه در سطح جهانی، انجام دادهاند. کارهای عظیم «رجالی» و «کتابشناسی» علامه تهرانی را در عرض کارهای بزرگ و دورانساز آن بزرگان میشمارم. درست است که او آثار خود را به زبان عربی نوشته است ولی محتوای نوشتههای او عملاً معرفی فرهنگ ملی ما و شناساندن جمعی از دانشمندان ایرانی به مخاطبان زبان عربی در سراسر جهان بوده است. تنها الذریعه او (افزون بر چهل مجلد) جایگاهی دارد در حد کارهای بزرگ بروکلمان و فؤاد سزگین که کوشیدهاند موجودی زبان عربی را به شیوهای جهانی و علمی به زبان آلمانی، معرفی کنند. کتابشناسی فرهنگ ایران، هیچگاه، از آثار علامه تهرانی بینیاز نخواهد بود.<ref>شفیعی کدکنی، محمدرضا، «یکی از چند چهره ممتاز فرهنگ ملی ما»، مجله بخارا، شماره ۱۳۸، ۱۳۹۹ش، به نقل از «[https://bukharamag.com/1399.04.25559.html انتشار بخارا تابستانی]» سایت مجله بخارا، تاریخ درج مطلب:۳۱ تیر ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ش.</ref> | ||
[[پرونده:زندگی و آثار طهرانی.jpg|بندانگشتی| کتابی درباره آقابزرگ تهرانی از سید محمدحسین حسینی جلالی|224x224px]] | [[پرونده:زندگی و آثار طهرانی.jpg|بندانگشتی| کتابی درباره آقابزرگ تهرانی از سید محمدحسین حسینی جلالی|224x224px]] |