پرش به محتوا

سعدالدین تفتازانی: تفاوت میان نسخه‌ها

۴٬۹۹۴ بایت اضافه‌شده ،  ‏۱ مارس ۲۰۲۳
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱۳: خط ۱۳:


از کیفیت و مراحل تحصیل تفتازانی و مدت آن، گزارش مستندی در اختیار نیست.<ref>احد فرامرز قراملکی و یحیی رهایی، «تفتازانی» دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳، ج۷، ذیل مدخل.</ref>
از کیفیت و مراحل تحصیل تفتازانی و مدت آن، گزارش مستندی در اختیار نیست.<ref>احد فرامرز قراملکی و یحیی رهایی، «تفتازانی» دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳، ج۷، ذیل مدخل.</ref>
بخشی از دورۀ زندگانی تفتازانی مقارن با حکومت تیمور گورکان بود (ابن عربشاه، ۲۲۲). پس از تصرف خوارزم به دست تیمور در ۷۸۱ق/ ۱۳۷۹م، به درخواست ملک محمد سرخسی، فرزند کوچک‌تر ملک معزالدین حسین کرت، از ملوک کرت هرات که تفتازانی کتاب ''المطول'' را به نام او نوشته است، برای تفتازانی امان خواسته شد و وی روانۀ سرخس گردید. چندی بعد، به اطلاع تیمور رساندند که تفتازانی از جمع دانشمندان گرد آمده در سمرقند دور مانده، و نصیب حاکم سرخس گردیده است؛ تیمور نیز نامه‌ای نوشت و او را با ابرام به دربار خویش فراخواند. بدین‌گونه تفتازانی با فضلا و عالمان هم‌عصر خویش، در دربار سمرقند همنشین شد.<ref>میرزایی، عطیه، «تفتازانی»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۵، ذیل مدخل.</ref>


=== اساتید ===
=== اساتید ===
خط ۳۱: خط ۳۳:


تفتازانی کتب فراوانی نوشته که هنوز هم در مدارس کشورهای شرق ممالک اسلامی، تدریس می‌شود. ابن خلدون، آنگاه که بر تألیفات تفتازانی، آگاهی یافته، فضل و دانش وی را ستوده است.<ref>علوی مقدم، محمد، در قلمرو بلاغت، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲، ص۷۶۰.</ref>
تفتازانی کتب فراوانی نوشته که هنوز هم در مدارس کشورهای شرق ممالک اسلامی، تدریس می‌شود. ابن خلدون، آنگاه که بر تألیفات تفتازانی، آگاهی یافته، فضل و دانش وی را ستوده است.<ref>علوی مقدم، محمد، در قلمرو بلاغت، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲، ص۷۶۰.</ref>
تفتازانی در دوره‌ای از تاریخ علم کلام جای می‌گیرد که از آن به «طریقۀ متأخرین» تعبیر کرده‌اند. در این دوره متکلمان در مباحث کلامی از منطق ارسطویی، به‌جای منطق برگرفته از اصول فقه، استفاده کردند. همچنین در این‌ دوره بسیاری از اصطلاحات فلسفی وارد علم کلام شد. البته تفتازانی در همین دوره نیز نویسنده‌ای درجه اول و مبتكر آراء نو در علم کلام به‌شمار نمی‌آید؛ بیشتر شهرت وی به سبب شروحی است كه بر آثار علمی مختلف نگاشته ‌است. با این همه، آثارش در میان علما و حوزه‌های درسی قبول عام یافت، چندان‌که از اشارۀ ابن خلدون به آثار او در مصر با توجه به اینكه وی تنها یك دهـه پس از تفتازانـی درگذشته ‌است. می‌توان دریافت كه در همان هنگام كه او در سمرقند و خوارزم مجلس درس داشت، آثارش در دیگر مراكز علمی جهان اسلام نظیر قاهره مورد استقبال بود. همچنین آثار وی به شبه‌قارۀ هند و جنوب‌شرقی آسیا نیز راه یافت و بارها ترجمه و شرح شد و در محافل علمی آنجا رواج یافت. اما آنچه از مراجعۀ مستقیم به آثار وی برمی‌آید، این است كه او در بسط و بیان عقایدش، نظریات خود را با لحنی به‌دور از جانب‌داری و بدون تأكید بر مواضع اختلاف ماتریدیه و اشاعره، بیان كرده، و گاهی به اشاعره نزدیك است و گاه به ماتریدیه. به هر روی، ظاهراً بهتر آن است كه او را عضوی از جریان پرسابقۀ ضد معتزلۀ اهل سنت بدانیم كه البته عقایدش بیشتر با اهل سنت متأخر مطابقت داشت.<ref>حسینی، سارا حاجی، «تفتازانی»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۵، ذیل مدخل.</ref>


== آثار ==
== آثار ==
خط ۵۸: خط ۶۲:


تهذیب المنطق در علم منطق که ملا عبدالله یزدی حاشیه ای بر این کتاب نوشته است.<ref>الزرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم، ۱۹۸۰م، ج۷، ص۲۱۹.</ref>
تهذیب المنطق در علم منطق که ملا عبدالله یزدی حاشیه ای بر این کتاب نوشته است.<ref>الزرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم، ۱۹۸۰م، ج۷، ص۲۱۹.</ref>
''شرح العقاید النسفیة'' و ''شرح المقاصد'' دو اثر مهم تفتازانی در علم كلام هستند كه از چند وجه اهمیت دارند. ''شرح العقاید النسفیة'' از مشهورترین و معتبرترین شروح رسالۀ ''العقاید'' نجم‌الدین ابوحفص عمر نسفی از متكلمان ماتریدی سدۀ ۶ ق است.<ref>حسینی، سارا حاجی، «تفتازانی»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۵، ذیل مدخل.</ref>
[[پرونده:تهذیب الکلام.png|بندانگشتی|نسخه خطی کتاب «تهذیب الکلام» سعدالدین تفتازانی، نگاشته شده در دوران صفویه|310x310پیکسل]]
[[پرونده:تهذیب الکلام.png|بندانگشتی|نسخه خطی کتاب «تهذیب الکلام» سعدالدین تفتازانی، نگاشته شده در دوران صفویه|310x310پیکسل]]
== مختصر المعانی ==
== مختصر المعانی ==
خط ۷۴: خط ۸۰:
== مناظره با جرجانی ==
== مناظره با جرجانی ==
تفتازانی به میرسیدشریف جرجانی (متوفی ۸۱۶)، که ۲۸ سال از خودش جوانتر و بنا بر گزارشی شاگردش بود، توجهی ویژه داشت. اما دوستی آنان، بر اثر مناظره ای علمی که تیمور میان آن دو برپا داشت و به برتری جرجانی انجامید، به خصومت تبدیل شد و جرجانی به رد و نفی آثار تفتازانی پرداخت.<ref>احد فرامرز قراملکی و یحیی رهایی، «تفتازانی» دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳، ج۷، ذیل مدخل.</ref>
تفتازانی به میرسیدشریف جرجانی (متوفی ۸۱۶)، که ۲۸ سال از خودش جوانتر و بنا بر گزارشی شاگردش بود، توجهی ویژه داشت. اما دوستی آنان، بر اثر مناظره ای علمی که تیمور میان آن دو برپا داشت و به برتری جرجانی انجامید، به خصومت تبدیل شد و جرجانی به رد و نفی آثار تفتازانی پرداخت.<ref>احد فرامرز قراملکی و یحیی رهایی، «تفتازانی» دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳، ج۷، ذیل مدخل.</ref>
بـراساس گـزارش مشهوری کـه در ''الشقائق النعمانیة'' (طاش ـ کوپری‌زاده، ۴۳-۴۴) آمده است، در اواخر عمر تفتازانی مباحثه‌ای میان وی و جرجانی در حضور تیمور گورکان با داوری نعمان‌الدین خوارزمی برپا شد، و با برتری جرجانی و تألم فـراوان تفتازانی پایـان یافت، تا آنجا کـه به گفتـۀ برخـی همیـن واقعه به فوت او انجامید.<ref>میرزایی، عطیه، «تفتازانی»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۵، ذیل مدخل.</ref>


نویسنده «معجم المطبوعات» تفتازانی را، استاد علی الاطلاق و مشار الیه بالاتفاق معرّفی کرده و افزوده است که نوشته‌های او، از شهرت خاصّی برخوردار بوده و سید شریف جرجانی، در آغاز از بحر بیکران علم او، بهره‌مند می‌شده و درّ می‌چیده و بارها به رفعت شأن و علوّ مقام او اعتراف کرده ولی بعدها بر اثر مشاجره، در مجلس امیر تیمور، میان او و تفتازانی نقار و کدورتی رخ داده است.<ref>الیان سرکیس، یوسف، معجم المطبوعات العربیه و المعرّبة شامل لاسماء الکتب المطبوعة فی الأقطار الشرقیّة و الغربیّة، مصر، مطبعة سرکیس بمصر ۱۳۴۶ ه- ۱۹۲۸ م. ج ۱ ص ۶۳۵ و ص ۶۳۶. به نقل از علوی مقدم، محمد، در قلمرو بلاغت، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲، ص۷۶۰.</ref>
نویسنده «معجم المطبوعات» تفتازانی را، استاد علی الاطلاق و مشار الیه بالاتفاق معرّفی کرده و افزوده است که نوشته‌های او، از شهرت خاصّی برخوردار بوده و سید شریف جرجانی، در آغاز از بحر بیکران علم او، بهره‌مند می‌شده و درّ می‌چیده و بارها به رفعت شأن و علوّ مقام او اعتراف کرده ولی بعدها بر اثر مشاجره، در مجلس امیر تیمور، میان او و تفتازانی نقار و کدورتی رخ داده است.<ref>الیان سرکیس، یوسف، معجم المطبوعات العربیه و المعرّبة شامل لاسماء الکتب المطبوعة فی الأقطار الشرقیّة و الغربیّة، مصر، مطبعة سرکیس بمصر ۱۳۴۶ ه- ۱۹۲۸ م. ج ۱ ص ۶۳۵ و ص ۶۳۶. به نقل از علوی مقدم، محمد، در قلمرو بلاغت، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲، ص۷۶۰.</ref>
automoderated، ناظمان (CommentStreams)، trustworthy
۱۶٬۰۱۱

ویرایش