|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{شروع متن}} | | {{شروع متن}} |
| {{سوال}} | | {{سوال}} |
| اسلام در چه مواردي دروغ گفتن را مصلحت دانسته و جايز شمرده است؟ | | اسلام در چه مواردي دروغ گفتن را جايز شمرده است؟ |
| {{پایان سوال}} | | {{پایان سوال}} |
| {{پاسخ}} | | {{پاسخ}} |
| با توجه به اينكه دروغ يكي از گناهان كبيره است و در حقيقت كليد ساير گناهان مي باشد، بايد همواره انسان از آن پرهيز نمايد، امّا گاهي همين گناه كبيره، جائز گشته و زماني واجب مي شود. پس بر ما واجب است كه شرايطي را كه در آن دروغ جائز يا واجب مي شود بشناسيم.و پاره ای از این موارد را که در کتب فقهی استدلالی آمده است می آوریم:
| |
|
| |
|
| ==۱ـ ضرورت و اضطرار== | | ==ضرورت و اضطرار== |
|
| |
|
| اگر حفظ جان و مال شخص يا برادر ديني، متوقف بر دروغ گفتن باشد، انسان مي تواند مرتكب دروغ شود، چرا كه دروغ مزبور، موجب حفظ جان و مال محترمي است و اهميت شارع مقدس نسبت به جان و اموال مسليمن از اموري بديهي و مسلم است. | | حفظ جان و مال خود یا مسلمانی دیگر، از مصداق‌های ضرورت و اضطرار است؛ بنابراین، اگر تنها راه حفظ جان و مال، دروغ گفتن باشد، انسان مي تواند مرتكب دروغ شود. یکی از دلایل جواز آن، اهمیت زیادی است که خداوند نسبت به جان و مال مسلمانان گذاشته است. |
|
| |
|
| و ادله متعددی بر جواز دروغ در موارد ضرورت و اضطرار وجود دارد، یکی از این ادله آیه مبارکه {{قرآن|مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إيمانِهِ إِلاَّ مَنْ أُكْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإيمانِ وَ لكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْراً فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظيمٌ}}<ref>نحل/ ۱۰۶.</ref> }}(كسانى كه بعد از ايمان كافر شوند- بجز آنها كه تحت فشار واقع شدهاند در حالى كه قلبشان آرام و با ايمان است- آرى، آنها كه سينه خود را براى پذيرش كفر گشودهاند، غضب خدا بر آنهاست و عذاب عظيمى در انتظارشان!)
| | دلیل دیگر آیه ۱۰۶ سوره نحل است که در آن، اظهار کفر از روی اجبار جایز شمرده شده است. در آیه ۲۸ سوره آل‌عمران نیز، با اینکه از دوستی با کافران نهی شده، ولی در صورتی که جان مالش در خطر باشد جایز دانسته شده است. بر اساس روايات نيز، برای کسی که در حالت اضطرار قرار گرفته، انجام کار حرام حلال است.<ref>ر.ك: شيخ انصاري، مرتضي، المكاسب، قم، كنگره جهانی شیخ انصاری، اول، ۱۴۱۵ه.ق، ج۲، ص۲۱-۳۱.</ref> |
|
| |
|
| اين آيه مباركه دلالت دارد بر این که اظهار کفر از روی اجبار و اکراه منعی ندارد، بلکه به خاطر ضرورت و حفظ جان رواست. | | == اصلاح بين برادران مؤمن == |
| | آشتی دادن بین دو نفر، گروه یا قبیله، از مواردی است که دروغ گفتن برای آن جایز است. در اين باره روایات زیادی وجود دارد.<ref>شيخ انصاري، المكاسب، ج۲، ص۳۱-۳۲.</ref> بر اساس روایتی از پیامبر(ص)، خداوند دروغی که در راه اصلاح بین مردم گفته شده باشد را دوست دارد.<ref>حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، قم، موسسه آل البیت، ج۱۲، ص۲۵۲.</ref> به گفته امام صادق(ع) نیز، انسان مُصلح دروغگو شمرده نمی‌شود.<ref>حر عاملی،وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۵۲.</ref> امام خمینی، برای اثبات جواز دروغ در موارد اصلاح، از این دو روایت استفاده کرده است.<ref>امام خمینی، المکاسب المحرمه، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، اول،۱۴۱۵ه.ق، ج۲، ص۱۳۸.</ref> |
|
| |
|
| در آیه دیگری آمده است: {{قرآن|لا يَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْكافِرينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنينَ وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ فَلَيْسَ مِنَ اللَّهِ في شَيْءٍ إِلاَّ أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقاه وَ يُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ إِلَى اللَّهِ الْمَصيرُ؛<ref>آل عمران/ ۲۸.</ref> افراد باايمان نبايد به جاى مؤمنان، كافران را دوست و سرپرست خود انتخاب كنند و هر كس چنين كند، هيچ رابطهاى با خدا ندارد (و پيوند او بكلّى از خدا گسسته مىشود) مگر اينكه از آنها بپرهيزيد (و به خاطر هدفهاى مهمترى تقيّه كنيد). خداوند شما را از (نافرمانى) خود، بر حذر مىدارد و بازگشت (شما) به سوى خداست. طبق اين آيه كريمه اگر شخصي به طور واضح مي بيند كه اگر اظهار دوستي كفار را نكند، جان و مالش در خطر قرار مي گيرد؛ در اينجا اظهار محبت به ايشان بلامانع است. يعني در اصل اظهار محبت و ولايت كفار، امري حرام است و حتي سبب خروج از دين مي شود، امّا در مقام ضرورت و حفظ جان داراي حرمت نمي باشد. | | == نيرنگ در جنگ == |
| | در نبرد با باطل، نيرنگ و فریب دادن دشمن، جایز بلکه پسندیده است؛ زیرا با این کار، جبهه حق تقویت شده و باطل ضعیف می‌شود. در روایتی از امام صادق(ع)، سه مورد دروغ نیکو شمرده شده، که یکی از آنها نیرنگ در جنگ است. در روایتی دیگر نیز گفته شده سه مورد دروغ مورد بازخواست قرار نمی‌گیرد که یکی از آنها نیرنگ در جنگ است.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۵۲.</ref> |
|
| |
|
| و روايات نيز این مضمون را می رساند: « ما من شئ الا وقد احلّه الله لمن اضطرّ اليه «هيچ امر حرامي نيست مگر اينكه خداوند متعال، آنرا براي شخص مضطرّ حلال كرده است.<ref>ر.ك: شيخ انصاري، مرتضي، المكاسب، قم، كنگره جهانی شیخ انصاری، اول، ۱۴۱۵ه.ق، ج۲، ص۲۱-۳۱.</ref> | | == حکم کلی == |
| | به طور كلي، در جایی که راست گفتن ممکن نباشد و دروغ گفتن باعث از میان بردن زياني از مسلمانان یا باعث اصلاح بين مردم باشد، جایز بلکه پسندیده است دروغ گفته شود. دلیل آن این است که دروغ در این حالت كليد گناهان نيست، بلكه نيكوكاري به مردم است. |
|
| |
|
| ۲ـ اصلاح بين برادران مؤمن
| | البته دروغ در غیر موارد گفته شده و به منظور استفاده مادي يا بدست آوردن منافع شخصي، حرام و از گناهان کبیره بوده و بر اساس آیات و روایات، باعث خواری و بدبختي در دنيا و آخرت خواهد شد. |
| | |
| يكي از جاهائي كه دروغ جائز است، اراده اصلاح بين دو نفر مي باشد و از اين رهگذر، اگر دو نفر يا دو طائفه با يكديگر كدورت و دشمني داشته باشند و شخصي در جهت ايجاد صلح بين آنها برآيد و به اين نيت، دروغ بگويد، عملي حرام بجا نياورده است. در اين رابطه اخبار زيادي وجود دارد.<ref>شيخ انصاري، المكاسب، ج۲، ص۳۱-۳۲.</ref> و در روایتی از پیامبر گرامی اسلام آمده است: یا علی خداوند کذبی را که در راه اصلاح بین مردم باشد دوست می دارد و کذبی را که موجب فساد شود مبغوض می دارد.<ref>حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، قم، موسسه آل البیت، ج۱۲، ص۲۵۲.</ref> و در روایت دیگر از امام صادق آمده است: که انسان مصلح کاذب شمرده نمی شود.<ref>حر عاملی،وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۵۲.</ref> و امام خمینی به این دو روایت برای جواز کذب در موارد اصلاح تمسک کرده است.<ref>امام خمینی، المکاسب المحرمه، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، اول،۱۴۱۵ه.ق، ج۲، ص۱۳۸.</ref>
| |
| | |
| ۳ـ نيرنگ در جنگ: در نبرد ميان حق و باطل، نيرنگ و با زيركي تمام، دشمن را فريب دادن، موجب تقويت حق و ضعف باطل مي شود و بدين جهت پسنديده است. در روایتی از امام صادق(ع) از پیامبر آمده است: در سه مورد کذب نیکوست، که از جمله آن سه مورد خدعه و نیرنگ در جنگ است. و در روایت دیگر آمده است: که هر کذبی مورد سوال و بازخواست قرار می گیرد مگر در سه مورد که یکی از آن سه مورد خدعه و نیرنگ در جنگ است.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۵۲.</ref>
| |
| | |
| خلاصه و نتيجه گيري: به طور كلي در هر موردي كه دروغ گفته شود و مقصود از آن دفع شرّ و زياني از مسلماني باشد يا هدف اصلاح بين مردم باشد، نه تنها دروغ گفتن حرام نيست بلکه زيبا و پسنديده است؛ زيرا اين دروغ ديگر كليد گناهان نيست بلكه نيكوكاري و احسان به مردم است. البته اينگونه دروغ هم وقتي مجاز و پسنديده است كه راستگويي ممكن نباشد در اين صورت است كه دروغ جائز يا واجب مي شود و گفتن سخن راست ممنوع يا حرام مي گردد.
| |
| | |
| در پايان بايد اين نكته را توجه داشت كه دروغ مصلحت آميز، فقط در موارد فوق، يعني مواردي كه ترك آن موجب محذورات و زيانهائي مي شود كه جبران آن غير ممكن است مي باشد. ولي دروغ به منظور استفاده مادي يا بدست آوردن منافع شخصي و نظائر آن، جزء دروغ مصلحت آميز نيست و قطعاً حرام و مشمول آيات و روايات حرمت دروغ و موجب ذلت و بدبختي دنيا و آخرت خواهد شد.
| |
| {{پایان پاسخ}}
| |
|
| |
|
| ==منابع== | | ==منابع== |