وظایف مشترک و متمایز پیامبر و امام: تفاوت میان نسخه‌ها

به‌طور کلی شیعه معتقد است که همان اهداف و اغراضی که منجر به ارسال رسل و انزال وحی از طرف خداوند شده است، همان اهداف هم به نوعی امام را می‌طلبد، لذا اکثر وظایف و شئونی را که پیامبر اکرم(ص) در زمان حیاتش به عهده داشت پس از رحلتش به ائمه شیعه منتقل و واگذار می‌شود. البته این شؤون غیر از شؤون فردی آن حضرت است چون که همه و حتی خود ائمه(ع) بر این امر متفق اند که در عالم هستی هیچ‌کسی، در کمال و تقرب همانند رسول خدا(ص) یافت نمی‌شود.

== الف) وظایف و شؤون پیامبر اکرم(ص) ==

# دریافت و ابلاغ وحی یا پیام آوری از سوی خداوند برای راهنمایی و هدایت بشر.

# داوری و قضاوت در اختلافات و نزاع‌ها، بین مسلمین و تطبیق و اجرای حدود و قوانین کلی الهی.

۷. حکومت و ریاست بر عامه مردم در همه مسائل اجتماعی و سیاسی.<ref>ر. ک. سبحانی، جعفر، الالهیات علی هدی الکتاب و السنه و العقل، انتشارات مرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، ۱۴۱۲ هـ. ق، ج۴، ص۱۶، و ر.ک. جمعی از نویسندگان، انسان راه و راهنماشناسی، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۸۴ ش، ص۱۹۱ و ۱۹۲.</ref>

 

== ب) استمرار وظایف پیامبر ==

پر واضح است که با اعلام خاتمیت دین اسلام، پس از وفات پیامبر اسلام _ صلّی الله علیه و آله _ آمدن شریعتی جدید برای همیشه، منتفی شده است. خداوند متعال ختم نبوت را این چنین اعلام می‌فرماید: «محمد، پدر هیچ‌یک از مردان شما نبوده نیست؛ ولی فرستاده خدا و خاتم پیامبران است…»<ref>احزاب/ ۴۰.</ref> بنابراین پس از شریعت اسلام، هیچ پیامبری خواه پیامبر تشریعی یا تبلیغی<ref>پیامبران به دو گروه عمده تقسیم می‌شوند: ۱. پیامبران تشریعی که از جانب خداوند شریعت خاصی را به بشر عرضه داشتند. ۲. پیامبران تبلیغی که وظیفه تبلیغ و ترویج همان شریعتی را که از سوی پیامبر تشریعی آورده شده است به عهده داشتند.</ref> نخواهد آمد و نبوت پیامبر اسلام پایان دهنده سلسله پیامبران توحیدی است. این عقیده مورد اتفاق و اجماع همه مسلمانان<ref>ر. ک. سبحانی، جعفر، الالهیات، ج۳، ص۴۸۵.</ref> و از ضروریات دین تلقی می‌شود و منکر آن در واقع منکر اسلام و نبوت پیامبر اسلام است.<ref>ر. ک. مصباح یزدی، محمدتقی، راهنماشناسی، قم، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه، ۱۳۶۷، ص۳۶۷.</ref>

حال که پس از رحلت پیامبر اسلام(ص) دیگر هیچ پیامبری به سوی مردم ارسال نمی‌شود، مسلم است که نزول وحی آسمانی برای همیشه منقطع می‌شود. حضرت علی _ علیه السلام _ هنگام رحلت پیامبر می‌فرماید: «با مرگ تو رشته‌ای پاره شد که در مرگ دیگران این گونه قطع نشد، با مرگ تو رشته پیامبری و فرود آمدن پیام و اخبار آسمانی گسست.»<ref>نهج البلاغه، ترجمه دشتی، خطبه ۲۳۵.</ref>

پس هیچ‌کس بعد از پیامبر _ صلّی الله علیه و آله _ نمی‌تواند مدعی مقام دریافت و ابلاغ وحی باشد حتی امامان شیعه که در اکثر شؤون شان با پیامبر _ صلّی الله علیه و آله _ مشترک: از این مقام محروم هستند. البته وحی در اینجا به معنای وحی نبوت است نه به معنای الهام و تحدیث که این مرتبه شامل ائمه هم می‌شود.<ref>ر. ک. مصباح یزدی، محمدتقی، راهنماشناسی، همان، ص۳۷۸ و ۳۷۹.</ref>

اما غیر از دریافت و ابلاغ وحی که مخصوص انبیاء و پیامبر _ صلّی الله علیه و آله _ بود دیگر وظایف آن حضرت چه وضعیتی خواهد داشت؟ آیا شارع در متن دین برای جبران آنها تدبیری اندیشیده است یا آنها را به خود امت واگذار کرده است؟ واقعیتها و گزارش‌های تاریخی حاکی از آن است که جامعه اسلامی به کسی که وظایف پیامبر(ص) را پس از رحلتش به عهد گیرد همچنان نیازمند است. اختلاف شدید مفسران در تفسیر پاره ای از آیات قرآن، اختلاف شدید مسلمانان در احکام عملی و حتی در مورد تفسیر سنت پیامبر _ صلّی الله علیه و آله _، هجوم بی‌امان شبهات ویرانگر به عقاید اسلامی، شیوع ده‌ها هزار حدیث مجهول و … همگی گویای این حقیقتند که امت اسلامی از یک سو نیازمند آن بود که عمل به وظایف یاد شده پس از وفات رسول خدا _ صلّی الله علیه و آله _ تداوم یابد و از سوی دیگر، خود امت (بدون امداد الهی) هرگز قادر بر پاسخ گویی به این نیازها نیست.

حال با دو احتمال رو به رو هستیم: احتمال اول آن است که خداوند، با علم به توانا نبودن امت اسلامی در رفع نیاز خود، امر آنان را به خودشان واگذار کرده باشد. بطلان این احتمال آشکار است؛ زیرا لازمهٔ آن این است که خداوند حکیم غرض خویش، از ارسال پیامبر _ صلّی الله علیه و آله _ و تشریع آیین اسلام و ختم نبوت را نقض کند و این از سوی حکیم، ممتنع است.

احتمال دوم آن است که خداوند حکیم برای حفظ شریعت اسلامی و مصونیت آن از تحریف و نیز برای استمرار هدایت مردم، اشخاصی شایسته و معصوم را از سوی خود و پیامبرش به مردم معرفی کند تا پس از پیامبر _ صلّی الله علیه و آله _ عهده‌دار مسئولیتها و وظایف یاد شده گردد. بدیهی است که این احتمال صحیح است.<ref>ر. ک. سعیدی مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی، انتشارات طه، چاپ اول، ۱۳۸۱، ج۲، ص۱۳۸؛ و ر.ک. سبحانی، جعفر، محاضرات فی االهیات، تلخیص علی ربانی گلپایگانی، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ دوم، ص۵۲۴ و ۵۲۶.</ref>

== ج) مراتب و شؤون امامت ==

در مباحث پیشین بیان شد که امامان شیعه همه وظایف و مسئولیتهای پیامبر اکرم _ صلّی الله علیه و آله _ را به غیر از مقام دریافت و ابلاغ وحی بر عهده دارند، چون آنان جانشینان واقعی و به حق پیامبر عظیم الشأن _ صلّی الله علیه و آله _ هستند، لذا برخی بزرگان همچون شهید مطهری آن وظایف و شؤون مشترک با پیامبر را تحت عنوان مراتب امامت در سه چیز خلاصه کرده است که عبارتند از:<ref>مطهری، مرتضی، امامت و رهبری، ص۲۸ تا ص۳۵.</ref>

== ۱. ریاست عامه و زعامت جامعه ==

== ۲. مرجعیت دینی ==

== ۳. ولایت معنوی و باطنی ==

این مرتبه که اوج مفهوم و مرتبه امامت است، اعتقاد به وجود انسان کاملی است که «حامل معنویت کلی انسانیت» و قطب و محور عالم امکان است. بر این اساس هیچ زمانی ممکن نیست که زمین از حجتِ حق و وجود انسان کامل خالی باشد؛ زیر که به تعبیر روایات، «لولا الحجه لساخت الارض باهلها»<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۲۳، ص۲۹.</ref> اگر حجت خدا و انسان کامل وجود نداشت باشد زمین، ساکنان خود را می‌بلعد.

زیارت جامعه کبیره نمونه ای از ابعاد مختلف ولایت باطنی و معنوی امامان را به نمایش می‌گذارد.<ref>ر. ک. جمعی از نویسندگان، انسان راه و راهنماشناسی، ص۱۹۸.</ref>