۸٬۳۲۱
ویرایش
عدالت اجتماعی در حکومت علوی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - ' (ع)' به '(ع)'
Nazarzadeh (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Nazarzadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - ' (ع)' به '(ع)') |
||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
از دیدگاه [[امام علی(ع)]] عدل پایه و زیربنائی است که پایداری جهان به آن بستگی دارد «العدل اساس به قوام العالم»<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۷۸، ص۸۳.</ref> این عدل و عدالت به معنای قانونمندی و نظم و برقراری تعادل و توازن و قرار گرفتن هر پدیده در جای مناسب کیان و هستی خویش است: «العدل یضع الأمور مواضعها».<ref>نهج البلاغه، حکمت ۴۳۷. برای اطلاعات بیشتر، ر.ک. مطهری، مرتضی، عدل الهی، تهران، صدرا، ۱۳۶۱ش، ص۵۹ به بعد.</ref> این اندیشه والا برگرفته از وحی است که فرمود: {{قرآن|وَالسَّمَاءَ رَ‌فَعَهَا وَوَضَعَ الْمِیزَانَ |ترجمه=و آسمان را برافراشت و ترازو را گذاشت.|سوره=رحمن|آیه=۷}} | از دیدگاه [[امام علی(ع)]] عدل پایه و زیربنائی است که پایداری جهان به آن بستگی دارد «العدل اساس به قوام العالم»<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۷۸، ص۸۳.</ref> این عدل و عدالت به معنای قانونمندی و نظم و برقراری تعادل و توازن و قرار گرفتن هر پدیده در جای مناسب کیان و هستی خویش است: «العدل یضع الأمور مواضعها».<ref>نهج البلاغه، حکمت ۴۳۷. برای اطلاعات بیشتر، ر.ک. مطهری، مرتضی، عدل الهی، تهران، صدرا، ۱۳۶۱ش، ص۵۹ به بعد.</ref> این اندیشه والا برگرفته از وحی است که فرمود: {{قرآن|وَالسَّمَاءَ رَ‌فَعَهَا وَوَضَعَ الْمِیزَانَ |ترجمه=و آسمان را برافراشت و ترازو را گذاشت.|سوره=رحمن|آیه=۷}} | ||
حضرت علی (ع) عدل را «رستگاری و کرامت»، «برترین فضایل»، «بهترین خصلت» و «بالاترین موهبت الهی» میدانند و آن را «مأنوس خلایق» و رعایت آن را موجب «افزایش برکات» ذکر میفرمایند. به نظر آن حضرت، جوهره و هسته اصلی ایمان، عدالت است و تمام نیکویی‌ها از آن سرچشمه میگیرند. به اعتقاد حضرت علی (ع) ملاک حکمرانی، عدل است و عدالت محکمترین اساس و بنیانی است که در نظام اجتماعی وجود دارد. خداوند متعال عدالت را سبب قوام امور زندگانی مردم قرار داده تا از ظلم، نابسامانی و گناه درامان بمانند و احکام و قوانین به وسیله عدالت احیا، و اجرا گردند.حضرت علی (ع) بهترین نوع سیاست و حکومت را نوع مبتنی بر عدل دانسته و انتظام امور نظام سیاسی و مردم را به عدالت منوط کرده است.<ref>علی اکبر علیخانی، عدالت در اندیشه سیاسی امام علی (علیه السلام)، اندیشه حوزه 1380 شماره 27</ref> | حضرت علی(ع) عدل را «رستگاری و کرامت»، «برترین فضایل»، «بهترین خصلت» و «بالاترین موهبت الهی» میدانند و آن را «مأنوس خلایق» و رعایت آن را موجب «افزایش برکات» ذکر میفرمایند. به نظر آن حضرت، جوهره و هسته اصلی ایمان، عدالت است و تمام نیکویی‌ها از آن سرچشمه میگیرند. به اعتقاد حضرت علی(ع) ملاک حکمرانی، عدل است و عدالت محکمترین اساس و بنیانی است که در نظام اجتماعی وجود دارد. خداوند متعال عدالت را سبب قوام امور زندگانی مردم قرار داده تا از ظلم، نابسامانی و گناه درامان بمانند و احکام و قوانین به وسیله عدالت احیا، و اجرا گردند.حضرت علی(ع) بهترین نوع سیاست و حکومت را نوع مبتنی بر عدل دانسته و انتظام امور نظام سیاسی و مردم را به عدالت منوط کرده است.<ref>علی اکبر علیخانی، عدالت در اندیشه سیاسی امام علی (علیه السلام)، اندیشه حوزه 1380 شماره 27</ref> | ||
در پرتو یک چنین معنایی از عدالت علوی است که عدالت فراگیر و جهانی تجلی می‌یابد که فرمود: «درباره مردمان و شهرها از خدا بپرهیزید که شما مسئول هستید حتی درباره آبادی‌ها و حیوانات».<ref>نهج البلاغه، ۵۴۴.</ref> بنابراین عدالت از دیدگاه امام علی(ع) یا عدالت در حکومت علوی معنای عام و گسترده دارد، که نابسامانی زیستی همه انسان‌ها را برطرف می‌سازد و زندگی مناسب رشد و شکوفایی همه افراد را فراهم می‌آورد. به تعبیر [[شهید مطهری]]: «عدالت اجتماعی عبارتست از ایجاد شرایط برای همه به‌طور یکسان و رفع موانع برای همه به‌طور یکسان».<ref>دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، مبانی اقتصاد اسلامی، تهران، سمت (ر.ک. مطهری، مرتضی، همان، ۱۳۷۱ش، ص۵۹–۶۰) ص۱۳۴ و ۱۳۷.</ref> و برپایی دولت عدل از واجبات است «دوله العادل من الواجیات».<ref>عبدالواحد غررالحکم، ج۱، ص۲۰، حدیث ۳۰۷.</ref> | در پرتو یک چنین معنایی از عدالت علوی است که عدالت فراگیر و جهانی تجلی می‌یابد که فرمود: «درباره مردمان و شهرها از خدا بپرهیزید که شما مسئول هستید حتی درباره آبادی‌ها و حیوانات».<ref>نهج البلاغه، ۵۴۴.</ref> بنابراین عدالت از دیدگاه امام علی(ع) یا عدالت در حکومت علوی معنای عام و گسترده دارد، که نابسامانی زیستی همه انسان‌ها را برطرف می‌سازد و زندگی مناسب رشد و شکوفایی همه افراد را فراهم می‌آورد. به تعبیر [[شهید مطهری]]: «عدالت اجتماعی عبارتست از ایجاد شرایط برای همه به‌طور یکسان و رفع موانع برای همه به‌طور یکسان».<ref>دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، مبانی اقتصاد اسلامی، تهران، سمت (ر.ک. مطهری، مرتضی، همان، ۱۳۷۱ش، ص۵۹–۶۰) ص۱۳۴ و ۱۳۷.</ref> و برپایی دولت عدل از واجبات است «دوله العادل من الواجیات».<ref>عبدالواحد غررالحکم، ج۱، ص۲۰، حدیث ۳۰۷.</ref> | ||
== اجرای قانون در حکومت علوی == | == اجرای قانون در حکومت علوی == | ||
اولین چیزی که در حکومت علوی الگوی عدالت اجتماعی است، اجرای قانون به‌طور مساوی است. از دیدگاه امام علی (ع) همه در برابر قانون مساوی هستند، و هدف او از اجرای قانون جز عدالت و رضای الهی چیز دیگر نیست. | اولین چیزی که در حکومت علوی الگوی عدالت اجتماعی است، اجرای قانون به‌طور مساوی است. از دیدگاه امام علی(ع) همه در برابر قانون مساوی هستند، و هدف او از اجرای قانون جز عدالت و رضای الهی چیز دیگر نیست. | ||
حلبی از [[امام صادق(ع)]] نقل می‌کنند که امیرالمؤمنین به عمر خطاب فرمود: «اگر سه چیز را حفظ و به آن عمل کنی تو را بی‌نیاز می‌سازد، عمر گفت آن‌ها چیست؟ آن حضرت فرمود: «اقامه حدود الهی بر دور و نزدیک (خویشاوندان و غیر آن‌ها)، قضاوت و حکومت مطابق کتاب خدا در حال رضا و غضب و تقسیم به عدالت بین سفیدپوست و سیاه‌پوست.» عمر گفت: به خدا قسم کوتاه و رسا گفتی».<ref>محمد بن الحسن الحر العاملی، وسایل الشیعه، ج۱۸، ص۱۵۶.</ref> | حلبی از [[امام صادق(ع)]] نقل می‌کنند که امیرالمؤمنین به عمر خطاب فرمود: «اگر سه چیز را حفظ و به آن عمل کنی تو را بی‌نیاز می‌سازد، عمر گفت آن‌ها چیست؟ آن حضرت فرمود: «اقامه حدود الهی بر دور و نزدیک (خویشاوندان و غیر آن‌ها)، قضاوت و حکومت مطابق کتاب خدا در حال رضا و غضب و تقسیم به عدالت بین سفیدپوست و سیاه‌پوست.» عمر گفت: به خدا قسم کوتاه و رسا گفتی».<ref>محمد بن الحسن الحر العاملی، وسایل الشیعه، ج۱۸، ص۱۵۶.</ref> | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
آن حضرت در نامه‌هایی که برای استاندارانش نوشته است، مراتب عدالت در اجرای قانون را توصیه کرده است.<ref>نهج البلاغه، نامه ۵ (نامه امام به اشعث بن قیس) نامه ۲۰ (برای زیاد بن اییه) نامه ۴۰ (به ابن عباس) نامه ۴۱ (نامه دوّم به ابن عباس).</ref> و از برخورد آن حضرت با استاندارانش از جمله پسر عمویش ابن عباس که قانون‌شکنی کرده، کاملاً استفاده می‌شود که همه برای آن حضرت در برابر قانون مساوی هستند. | آن حضرت در نامه‌هایی که برای استاندارانش نوشته است، مراتب عدالت در اجرای قانون را توصیه کرده است.<ref>نهج البلاغه، نامه ۵ (نامه امام به اشعث بن قیس) نامه ۲۰ (برای زیاد بن اییه) نامه ۴۰ (به ابن عباس) نامه ۴۱ (نامه دوّم به ابن عباس).</ref> و از برخورد آن حضرت با استاندارانش از جمله پسر عمویش ابن عباس که قانون‌شکنی کرده، کاملاً استفاده می‌شود که همه برای آن حضرت در برابر قانون مساوی هستند. | ||
در حکومت حضرت علی (ع) همه در مقابل قانون برابر بودند و هیچ گونه تفاوت و برتری میان اشخاص، گروهها و طبقات اجتماعی وجود نداشت. امام (ع) صریحاً به استاندار مصر دستور میدهند<ref>علی اکبر علیخانی، عدالت در اندیشه سیاسی امام علی (علیه السلام)، اندیشه حوزه 1380 شماره 27</ref>: «... بپرهیز از مقدم داشتن خود، در اموری که مردم در آن مساویند.»<ref>نهجالبلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، نامه 53، ص340.</ref> | در حکومت حضرت علی(ع) همه در مقابل قانون برابر بودند و هیچ گونه تفاوت و برتری میان اشخاص، گروهها و طبقات اجتماعی وجود نداشت. امام(ع) صریحاً به استاندار مصر دستور میدهند<ref>علی اکبر علیخانی، عدالت در اندیشه سیاسی امام علی (علیه السلام)، اندیشه حوزه 1380 شماره 27</ref>: «... بپرهیز از مقدم داشتن خود، در اموری که مردم در آن مساویند.»<ref>نهجالبلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، نامه 53، ص340.</ref> | ||
== عدالت در رعایت حقوق مردم == | == عدالت در رعایت حقوق مردم == | ||
همان گونه که قوام و پایداری یک نظام اجتماعی بستگی به اجرای قانون و عدالت دارد، رضایت ملت نیز بستگی به احترام حقوق همه شهروندان و رعایت عدالت اجتماعی دارد. امام علی (ع) در این زمینه فرمود: «خداوند برای من نه موجب این که ولی امر شما هستم حقی بر شما قرار داده است و برای شما نیز بر من به همان اندازه حقی است که از من بر شما؛ همانا حق برای گفتن وسیع‌ترین میدان‌ها و برای عمل تنگ‌ترین میدان‌ها است…»<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۱۶.</ref> در جای دیگر به مردم خود توصیه می‌کند «با من آن گونه که با جباران و ستمگران سخن می‌گویید، سخن نگوئید،... و هیچ‌گاه از سخن حق یا نظر عادلانه خودداری نکنید».<ref>همان، خطبه ۲۱۶.</ref> | همان گونه که قوام و پایداری یک نظام اجتماعی بستگی به اجرای قانون و عدالت دارد، رضایت ملت نیز بستگی به احترام حقوق همه شهروندان و رعایت عدالت اجتماعی دارد. امام علی(ع) در این زمینه فرمود: «خداوند برای من نه موجب این که ولی امر شما هستم حقی بر شما قرار داده است و برای شما نیز بر من به همان اندازه حقی است که از من بر شما؛ همانا حق برای گفتن وسیع‌ترین میدان‌ها و برای عمل تنگ‌ترین میدان‌ها است…»<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۱۶.</ref> در جای دیگر به مردم خود توصیه می‌کند «با من آن گونه که با جباران و ستمگران سخن می‌گویید، سخن نگوئید،... و هیچ‌گاه از سخن حق یا نظر عادلانه خودداری نکنید».<ref>همان، خطبه ۲۱۶.</ref> | ||
به فرماندارانش نیز توصیه می‌کرد: «به عدل و انصاف رفتار کنید، به مردم درباره خودتان حق بدهید، با حوصله باشید، در برآوردن نیازهای مردم بی حوصله نشوید که شما خزانه‌داران رعیت و نمایندگان ملت و سفیران حکومت هستید».<ref>همان، نامه ۵۱.</ref> در فرمان معروف خود به مالک اشتر فرمود: «در قلب خود، محبت و مهربانی و لطف به مردم را بیدار کن مبادا مانند یک درنده که دریدن و خوردن را فرصت می‌شمارد، رفتار کنی که مردم یا مسلمانند و برادر دینی تو یا غیر مسلمان و در انسانیت با تو شریک‌اند.»<ref>همان، نامه ۵۳.</ref> | به فرماندارانش نیز توصیه می‌کرد: «به عدل و انصاف رفتار کنید، به مردم درباره خودتان حق بدهید، با حوصله باشید، در برآوردن نیازهای مردم بی حوصله نشوید که شما خزانه‌داران رعیت و نمایندگان ملت و سفیران حکومت هستید».<ref>همان، نامه ۵۱.</ref> در فرمان معروف خود به مالک اشتر فرمود: «در قلب خود، محبت و مهربانی و لطف به مردم را بیدار کن مبادا مانند یک درنده که دریدن و خوردن را فرصت می‌شمارد، رفتار کنی که مردم یا مسلمانند و برادر دینی تو یا غیر مسلمان و در انسانیت با تو شریک‌اند.»<ref>همان، نامه ۵۳.</ref> | ||