تحجر از دیدگاه شهید مطهری: تفاوت میان نسخه‌ها

شهید مطهری چه دیدگاهی نسبت به تحجر داشته است؟

تحجر نزد [[شهید مطهری]] یکی از اسباب اصلی عقب‌ماندگی و انحطاط مسلمانان و مانع فهم درست دین است. [[تحجر]] از موضوعاتی است که مرتضی مطهری در کتاب‌ها و سخنرانی‌هایش بسیار زیاد با آن مبارزه کرده است. او تحجر را جریانی خطرناک و آسیب‌زا در درون اسلام می‌داند و خوارج و جریان اخباری‌گری را از مصادیق اصلی تحجر می‌داند. مطهری متحجرین را کسانی می‌داند که دچار جمود فکری هستند و حاضر نیستند به اندیشه‌ها و عقاید غیر از خود توجه‌ای نشان دهند.  

در ادبیات شهید مطهری، واژگان جمود، قشری‌گری، مرتجعین و خشک‌مقدس‌ها، با تحجر هم‌پوشانی دارد و گاه جریانات متحجر در اسلام را با این عناوین معرفی می‌کند.  

مطهری، متحجر را دگم‌اندیش‌ و جمودباور می داند که حاضر نیست‌ به‌ اندیشه‌ها و ایده‌های‌ غیر از خود کمترین‌ توجهی‌ داشته‌ باشد.<ref>رودگر، محمدجواد، «تحجر و تجدد از منظر استاد شهید مطهری»،                                    کتاب نقد ۱۳۸۲، شماره ۲۶ و ۲۷، </ref>

شهید مطهری معتقد است متحجرین، کهنه‌گراها و مرتجعینی هستند که تلاش می‌کنند تا قطعه تاریخی صدر اسلام را با تمام ویژگی‌ها و مختصات پدیداری‌اش، نظیر شرایط جغرافیایی، اجتماعی و روانی در زمان حال و آینده باز تولید کنند. آنها از هر چه نو است متنفرند و جز با کهنه خو نمی‌گیرند. از نظر آنها دین مأمور حفظ آثار باستانی است و نزول قرآن برای آن است که جریان زمان را متوقف کند و اوضاع جهان را به همان حالی که هست میخکوب نماید. آنها معتقدند که هر وضعی که در قدیم بوده است، جزء مسائل و شعائر دینی است و باید حفظ و نگهداری شوند. آنها از اسلام جز آموزه‌های بسته، رسوب‌شده و انعطاف‌ناپذیر  انتظار ندارند و همواره راکد و تحول ناپذیرند.<ref>مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۶۹، ص۱۱۸.</ref>

 

او انسانِ گرفتار تعصب‌ها و تحجرها را از آزادی معنوی و عقلی محروم می‌داند.<ref>مطهری، مرتضی، پانزده گفتار، تهران، صدرا، ۱۲۸۹، ص۲۵۵.</ref> وی اعتقاد دارد بعضی افراد به حکم جمودی که دارند خیال می‌کنند دین اسلام آمده است که اوضاع عالم را از هر جهت ثابت و دنیا را به شکل موزه حفظ آثار باستانی درآورد. از این رو با هر چیز تازه‌ای مخالفند هرچند شاید آن چیز تازه با هدف‌های دین اسلام سازگارتر است. مطهری معتقد است این افراد اسیر عادات و مأنوسات خودشان هستند و به آن عادات و مأنوسات، رنگ دینی و مذهبی می‌دهند.<ref>مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد، تهران، صدرا، ۱۳۸۹، ج۱۰، ص۱۳۱.</ref>

 

شهید مطهری در یادداشت‌هایش آورده است که [[آیت‌الله بروجردی]] در خانه یا دفتر، تلفن داشتند و عده‌ای نزد آیت‌الله بروجردی آمدند و به ایشان پیشنهاد کردند تلفن را از خانه‌شان بردارند. او از این افراد به متحجرین یاد می‌کند.<ref>مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد، تهران، صدرا، ۱۳۸۹، ج۱۰، ص۱۳۱.</ref> در جایی دیگر می‌گوید هرچه دانشمند بزرگ تاکنون اسلام داشته، این خشک‌مقدس‌ها می‌گویند: این مسلمان و شیعه نبوده، بلکه کافر است.<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۸۹، ج۱۶، ص۶۰۹.</ref>

شهید مطهری خوارج را از اولین متحجران می‌داند که [[امام علی(ع)]] با آنها مبارزه کرد و اگر این مبارزه نبود «جامعه اسلامی در جمود و تقشر و تحجر و حماقت فرو می‌رفت.»<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۸۹، ج۱۶، ص۶۱۷.</ref>

 

مرتض مطهری نقل می‌کند: «امام علی(ع) درباره خوارج می‌گوید:«ثُمَّ انْتُمْ شِرارُ النّاس» شما بدترین مردم هستید. به این مقدس مآب‌ها می‌گوید: شما بدترین مردم هستید. ما اگر باشیم می‌گوییم: بالأخره هرچه باشد آدم‌های بیضرری هستند، آدم‌های خوبی هستند. ولی آیا می‌دانید چرا علی می‌گوید شما بدترین مردم هستید؟ می‌گوید شما به این دلیل بسیار مردم بدی هستید که تیرهایی هستید در دست شیطان‌ها؛ شیطان شما را به منزله تیر قرار می‌دهد، در کمان خودش می‌گذارد و هدف خود را می‌کوبد.»<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۸۹، ج۱۶، ص۶۰۸.</ref>

مطهری فقه خوارج را فقه مخصوصی می‌داند که بسیار جامد است. خوارج معتقد هستند تمام فِرَق اسلامی کافرند غیر از خودشان. و هرکسی که [[گناه کبیره]] مرتکب بشود کافر است. خوارج یک فقه به اصطلاح تنگ و تاریک به وجود آوردند. به همین دلیل بعدها منقرض شدند، چون اساساً فقه خوارج فقه عملی نبود.<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران،‌صدرا، ۱۳۸۹، ج۲۱، ص۹۰.</ref> خوارج نتیجه آمیختگی عقاید دینی با جهالت و تعصب خشک است.<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۸۹، ج۴، ص۸۲۰.</ref>

به اعتقاد مطهری دو جریان قشری و جمود در جهان اسلام وجود دارد: یکی جریان خوارج که شکم زنی را به جرم عدم تمکین شوهرش از تبرّی پاره کردند. و دیگر جریان [[اشعری‌گری]] در [[اهل‌سنت]] و [[اخباری‌گری]] در [[شیعه]] که تا حدی هنوز هم جلو اجتهاد آزاد را گرفته است.<ref>مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد، تهران، صدرا، ۱۳۸۹، ج۱۰، ص۱۳۱.</ref>  

شهید مطهری تحجر را به جمود تفسیر نمودند و نتیجه جمود را توقف و سکون و بازماندن از پیشروی و توسعه است. جامد از هر چه نو است متنفر است و جز با کهنه خود انس نمی‌گیرد.<ref>مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۶۹، ص۱۱۸.</ref> و در جای دیگر می‌فرماید: «اسلام با جمود مخالف است. جمودها و خشک‌مغزی‌ها و علاقه نشان دادن به هر شعار قدیمی و حال آن که ربطی به دین اسلام ندارد، بهانه به دست مردم جاهل می‌دهد که اسلام را مخالف تجدد به معنی واقعی بشمارند.»<ref>مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۶۹، ص۱۲۱–۱۲۰.</ref> مطهری جمود را مربوط می‌داند به ضعف عقل و نه به کم‌علمی. به نظر وی تبعیت از اسلاف و شهرت و اجماع، نوعی جمود است، و یکی از شاخصه های جمود را این می‌داند که متحجرین اسلام را طرفدار حفظ جهان به صورت موزه آثار باستانی می‌دانند.<ref>مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد، تهران، صدرا، ۱۳۸۹، ج۱۰، ص۱۴۵.</ref> او می‌گوید فرد جامد، هسته و پوسته را از هم تمیز نمی‌دهد، وسیله و هدف را تمیز نمی‌دهد، درجه اهمیت را درک نمی‌کند و شخصیت‌ها و افکار آنها را دین می‌پندارد.<ref>مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد، تهران، صدرا، ۱۳۸۹، ج۱۰، ص۱۴۵.</ref>

او یکی از بیماری‌های اجتماعی جامعه اسلامی را «تقشر و تحجر» می‌داند. تقشر مانع جریان علم و حقیقت می‌شود. بعضی از مردم نسبت به دین حالت تقشر پیدا می‌کنند و فقط به ظروف اهمیت می‌دهند نه به معنی. و بعضی حالت تحجّر و توقف.<ref>مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد، تهران، صدرا، ۱۳۸۹، ج۱۰، ص۱۳۱.</ref> برای سازگاری دین و زمان و مکان، خروج از جهالت و جمود فکری میان مسلمانان را لازم و ضروری است.<ref>مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد، تهران، صدرا، ۱۳۸۹، ج۱۰، ص۱۴۰.</ref>

مطهری یکی از کسان پیشرو میان عالمان اسلامی که با جمود و تحجر مبارزه کرد را [[شیخ طوسی]] می‌داند که اجتهاد شیعه با او و [[کتاب مبسوط]] شروع شد؛ که نوعی خروج از جمود بود.<ref>مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد، تهران، صدرا، ۱۳۸۹، ج۱۰، ص۱۳۲.</ref> شهید مطهری درباره شیخ طوسی می‌گوید شور و ایمان و دلباختگی او به اسلام هرگز او را به‌سوی جمود سوق نداده است.<ref>مطهری، مرتضی،‌ تکامل اجتماعی انسان، تهران، صدرا، بیتا، ص۱۸۵.</ref>