automoderated، ناظمان (CommentStreams)، trustworthy
۱۶٬۱۰۵
ویرایش
تاریخچه مسجد جمکران: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
{{درگاه|مهدویت}} | {{درگاه|مهدویت}} | ||
بنابر قول مشهور، ساخت [[مسجد جمکران]]، بر اساس آنچه [[میرزا حسین نوری]] (۱۳۲۰ق) در [[نجم الثاقب (کتاب)|کتاب نجم الثاقب]] نقل کرده به عفیف صالح حسن بن مثله جمکرانی در قرن چهارم قمری برمی‌گردد، که | بنابر قول مشهور، ساخت [[مسجد جمکران]]، بر اساس آنچه [[میرزا حسین نوری]] (۱۳۲۰ق) در [[نجم الثاقب (کتاب)|کتاب نجم الثاقب]] نقل کرده به عفیف صالح حسن بن مثله جمکرانی در قرن چهارم قمری برمی‌گردد، که امام زمان(ع) را در بیداری، در محلی که اکنون مسجد جمکران قرار دارد، مشاهده کرد. امام(ع) خطاب به وی، زمینی که در آن قرار گرفته بود را زمین شریفی خواند و به او دستور داد روی آن، مسجدی بنا کند. در این دیدار، کیفیت [[نماز تحیت مسجد جمکران]] و نیز [[نماز امام زمان(ع) در مسجد جمکران|نماز امام زمان(ع) در این مسجد]]، گفته شد. | ||
قول دیگری هم وجود دارد که زمان ساخت مسجد جمکران را به پیش از زمان ورود اشعریان به قم می‌داند که فردی به نام خَطّاب اسدی آن را ساخته است. | قول دیگری هم وجود دارد که زمان ساخت مسجد جمکران را به پیش از زمان ورود اشعریان به قم می‌داند که فردی به نام خَطّاب اسدی آن را ساخته است. | ||
== تاریخچه == | == تاریخچه == | ||
جَمکَران، مسجدی منسوب به امام زمان(ع) در محدوده روستای جمکرانِ شهر [[قم]] است. این مسجد، که به‌سبب نزدیکی با روستای مذکور، به مسجد جمکران شهرت یافته است و به سبب انتساب به حضرت مهدی(ع)، مسجد صاحب‌الزمان نامیده می‌شود. در گذشته به مسجد قدمگاه نیز مشهور بوده است. به گزارش [[کتاب تاریخ قم|تاریخ قم]]، اولین مسجدی که در قم، پیش از مهاجرت اشعریان از کوفه به این شهر در اوایل قرن دوم، بنا گردید، مسجد قریه جمکران بود که «خَطّاب اسدی» آن را بنیان نهاد و در آن به تنهایی نماز می‌گزارد. مدرسی طباطبایی قم‌شناس احتمال داده است که مسجد جمکران فعلی همان مسجد خطّاب اسدی باشد که پس از گریز ساکنان غاضریه از قبیله بنی اسد به جمکران، به هنگام قیام مختار در کوفه، توسعه بیشتری یافت. قول مشهور درباره ساخت مسجد کنونی جمکران به حکایتی برمی‌گردد که حاج میرزا حسین نوری در کتاب‌هایش، از جمله نجم ثاقب، با استناد به کتاب تاریخ قم | جَمکَران، مسجدی منسوب به امام زمان(ع) در محدوده روستای جمکرانِ شهر [[قم]] است. این مسجد، که به‌سبب نزدیکی با روستای مذکور، به مسجد جمکران شهرت یافته است و به سبب انتساب به حضرت مهدی(ع)، مسجد صاحب‌الزمان نامیده می‌شود. در گذشته به مسجد قدمگاه نیز مشهور بوده است. به گزارش [[کتاب تاریخ قم|تاریخ قم]]، اولین مسجدی که در قم، پیش از مهاجرت اشعریان از کوفه به این شهر در اوایل قرن دوم، بنا گردید، مسجد قریه جمکران بود که «خَطّاب اسدی» آن را بنیان نهاد و در آن به تنهایی نماز می‌گزارد. مدرسی طباطبایی قم‌شناس احتمال داده است که مسجد جمکران فعلی همان مسجد خطّاب اسدی باشد که پس از گریز ساکنان غاضریه از قبیله بنی اسد به جمکران، به هنگام قیام مختار در کوفه، توسعه بیشتری یافت. قول مشهور درباره ساخت مسجد کنونی جمکران به حکایتی برمی‌گردد که حاج میرزا حسین نوری در کتاب‌هایش، از جمله نجم ثاقب، با استناد به کتاب تاریخ قم (اثر حسن‌بن محمد قمی) و نیز کتاب مونس‌الحزین فی معرفة الحق و الیقین (تألیف شیخ‌صدوق، متوفی ۳۸۱)، نقل کرده است.<ref>عرب، کاظم، «مسجد جمکران»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایره المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳، ج۱۰، ذیل مدخل.</ref> | ||
نخستين مسجد كه | در تاریخ قم آمده است که نخستين مسجد كه در قم ساختند، مسجدى بود كه در قريه‌ى جمكران بنا شد. اعراب بنى اسد، در اطراف اين مسجد منزل گرفتند. سعيدبن جبير، صحابى معروف پيامبر خدا (ص) نيز ۶ ماه در جمكران نزد اين اعراب به سر برد.<ref>پاک محمدرضا، «قم در دو قرن نخست هجرى»، فصلنامه تاریخ اسلام، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۸۲، ش۱۴، ص۱۰.</ref> | ||
به نوشتۀ ''تاریخ قم'' (تألیف سدۀ ۴ق)، جمکران نخستین روستای قم بوده که جمِ ملک آن را | '''روستای جمکران''' | ||
به نوشتۀ ''تاریخ قم'' (تألیف سدۀ ۴ق)، جمکران نخستین روستای قم بوده که جمِ ملک آن را بنا نهاده است. در فرهنگهای لغت، جم به‌معنای جمشید، پادشاه اساطیری ایران و کران به‌معنای کناره است. برخی گفته‌اند شاید بتوان با در کنار هم نهادنِ برخی اسناد، نتیجه گرفت که «کران» تحول یافتۀ واژۀ «کِرْته» یا «کرده» به‌معنای کردن و ساختن است. با توجه به اشارۀ ''تاریخ قم''، می‌توان حدس زد که جمکران، از دیرباز دارای تقدس بوده است؛ و به‌سبب شباهت لفظیِ آن با «جمکرد» به‌معنای «ساخته شده به دست جمشید»، و نیز شباهت مکان جغرافیایی، می‌توان آن را با اسطورۀ ساختن باغ یا قلعه‌ای به فرمان اهوره‌مزدا به دست جمشید تطبیق داد.<ref>عظیمی پور، نسیم، «جمکران مسجد»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، ص۳۴۷.</ref>[[پرونده:سنگ‌نوشته تجدید بنای مسجد مقدس جمکران مربوط به سال ۱۱۵۷ هجری قمری.jpg|بندانگشتی|سنگ‌نوشته تجدید بنای مسجد مقدس جمکران مربوط به سال ۱۱۵۷ هجری قمری|250x250پیکسل]] | |||
== روایت میرزا حسین نوری از ساخت مسجد جمکران == | == روایت میرزا حسین نوری از ساخت مسجد جمکران == | ||
میرزا حسین نوری در کتاب نجم الثاقب از [[تاریخ قم (کتاب)|کتاب تاریخ قم]] و آن کتاب از [[مونس الحزین فی معرفة الحق و الیقین (کتاب)|کتاب مونسُ الْحَزین فی معرفةِ الْحَق وَ الْیَقین]]، منتسب به [[شیخ صدوق]]، ماجرای ساخته شدن مسجد جمکران را چنین بیان کرده است: | میرزا حسین نوری در کتاب نجم الثاقب از [[تاریخ قم (کتاب)|کتاب تاریخ قم]] و آن کتاب از [[مونس الحزین فی معرفة الحق و الیقین (کتاب)|کتاب مونسُ الْحَزین فی معرفةِ الْحَق وَ الْیَقین]]، منتسب به [[شیخ صدوق]]، ماجرای ساخته شدن مسجد جمکران را چنین بیان کرده است: | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۳: | ||
در روایات به تفصیل آمده است که حضرت مهدی(ع) به حسن بن مثله امر می کند تا این مسجد را بسازد. و نیز نماز مخصوص آن و قربانی کردن یک بز و دریافت وجوه حاصل از اراضی رَهَقِ ناحیه اَردَهالِ کاشان، برای احداث مسجد در آن دیدار گفته شده است.<ref>میرزا حسین طبرسی نوری، نجم الثاقب، قم، انتشارات مسجد جمکران، چاپ نهم، ۱۳۸۴ش، ص۳۸۳–۳۸۸؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۲۳۰–۲۳۳؛ ناصر الشریعه، تاریخ قم، قم، چاپ حکمت، بی‌تا، ص۱۴۸–۱۵۲.</ref> | در روایات به تفصیل آمده است که حضرت مهدی(ع) به حسن بن مثله امر می کند تا این مسجد را بسازد. و نیز نماز مخصوص آن و قربانی کردن یک بز و دریافت وجوه حاصل از اراضی رَهَقِ ناحیه اَردَهالِ کاشان، برای احداث مسجد در آن دیدار گفته شده است.<ref>میرزا حسین طبرسی نوری، نجم الثاقب، قم، انتشارات مسجد جمکران، چاپ نهم، ۱۳۸۴ش، ص۳۸۳–۳۸۸؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۲۳۰–۲۳۳؛ ناصر الشریعه، تاریخ قم، قم، چاپ حکمت، بی‌تا، ص۱۴۸–۱۵۲.</ref> | ||
محدّث نورى این حکایت را در جنّة المأوى و نجم الثاقب، نقل کرده و آن را از مخطوطات | '''منبع حدیث''' | ||
محدّث نورى این حکایت را در [[کتاب جنّة المأوى|جنّة المأوى]] و نجم الثاقب، نقل کرده و آن را از مخطوطات [[سيد نعمة اللَّه جزايرى]] نقل مى‌كند كه وى آن را از ترجمه فارسى تاريخ قم و تاريخ قم، آن را از كتاب مونس الحزين فى معرفة الحق و اليقين شيخ صدوق روايت كرده است. شيخ محمد كچويى در أنوار المشعشعين فى تاريخ قم و القميين، اين حديث را از كتاب خلاصة البلدان نوشته سيّد محمّد بن محمّد بن هاشم رضوى قمى و وى آن را از مونس الحزين شيخ صدوق روايت كرده است. به جز اين دو منبع، مصدر مكتوب كهن ديگرى در اختيار نيست كه اين گزارش در آن ثبت شده باشد. ساير آثار، از اين دو كتاب نقل كرده‌اند و بدانها نسبت مى‌دهند.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدى بر پايه قرآن، حديث و تاريخ، قم، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، ۱۳۹۳، ج۳، ص۶۴.</ref> | |||
=== نقد حکایت میرزا حسین نوری === | === نقد حکایت میرزا حسین نوری === | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۹: | ||
* همچنين محدّثان بزرگى چون علّامه مجلسى و سيّد هاشم بَحرانى در كتب خود- كه دايرة المعارف حديث شيعه اند- به اين روايت اشاره‌اى ندارند. | * همچنين محدّثان بزرگى چون علّامه مجلسى و سيّد هاشم بَحرانى در كتب خود- كه دايرة المعارف حديث شيعه اند- به اين روايت اشاره‌اى ندارند. | ||
* نيز نام اين مسجد در كتب كهن تاريخى بويژه در كتاب نقض عبدالجليل رازى (ق 6 ق) كه به گزارش مساجد و مدارس قم اهتمام داشته، موجود نيست.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدى بر پايه قرآن، حديث و تاريخ، قم، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، ۱۳۹۳، ج۳، ص۶۵ و ۶۶.</ref> | * نيز نام اين مسجد در كتب كهن تاريخى بويژه در كتاب نقض عبدالجليل رازى (ق 6 ق) كه به گزارش مساجد و مدارس قم اهتمام داشته، موجود نيست.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدى بر پايه قرآن، حديث و تاريخ، قم، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، ۱۳۹۳، ج۳، ص۶۵ و ۶۶.</ref> | ||
* درباره این مسجد در هیچ‌یک از منابع تاریخی سخنی نیست و تنها منشی قمی، ضمن وقایع سال ۹۸۶، در شرح‌حال میرغیاث‌الدین محمد میرمیران نوشته است که او به هنگام توقف در قریه لَنجَرودِ قم، گاهی در مَقامِ با احترام امام مهدی(ع) در جمکران اعتکاف می‌کرد، که به گفته فقیهی مقصود از آن مقام، مسجد جمکران است. اطلاع دیگر، مأخود از کتیبه تاریخی مسجد، مشتمل بر شعری با مادّه تاریخ ۱۱۶۷، است که به تعمیر مسجد در آن سال اشاره دارد.<ref>عرب، کاظم، «مسجد جمکران»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایره المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳، ج۱۰، ذیل مدخل.</ref> | |||
درباره این مسجد در هیچ‌یک از منابع تاریخی سخنی نیست و تنها منشی قمی، ضمن وقایع سال ۹۸۶، در شرح‌حال میرغیاث‌الدین محمد میرمیران نوشته است که او به هنگام توقف در قریه لَنجَرودِ قم، گاهی در مَقامِ با احترام امام مهدی(ع) در جمکران اعتکاف می‌کرد، که به گفته فقیهی مقصود از آن مقام، مسجد جمکران است. اطلاع دیگر، مأخود از کتیبه تاریخی مسجد، مشتمل بر شعری با مادّه تاریخ ۱۱۶۷، است که به تعمیر مسجد در آن سال اشاره دارد.<ref>عرب، کاظم، «مسجد جمکران»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایره المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳، ج۱۰، ذیل مدخل.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||