پرش به محتوا

بررسی فضائل عثمان در کتب روایی اهل‌سنت: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
(اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح ارقام، اصلاح فاصلهٔ مجازی)
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴: خط ۴:
فضائل عثمان از چهار کتاب روایی اهل سنت را بررسی فرمایید.
فضائل عثمان از چهار کتاب روایی اهل سنت را بررسی فرمایید.
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}منابع روایی [[اهل‌سنت]] به [[حدیث|روایاتی]] که دلالت بر فضیلت [[عثمان بن عفان]] می‌کند، اشاره کرده‌اند؛ اما عالمان علم رجال اهل‌سنت این‌گونه روایات را ضعیف دانسته‌اند. برخی از محققان معتقدند که هدف اهل سنت، از ذکر فضائل برای خلفای ثلاثه یعنی ابوبکر، عمر و عثمان، اثبات ارجحیت خلفا بر [[امام علی(ع)]] و درست بودن انتخاب مردم صدر [[اسلام]] بوده است.
 
در کتب [[صحاح سته]] علاوه بر روایات فضیلت، روایاتی نیز وجود دارد که بر مذمت و عدم تبعیت عثمان از سنت [[پیامبر(ص)]]، قبل و بعد از [[خلافت]] دلالت می‌کند؛ از جمله عدم شرکت در [[غزوه بدر]]، فرار از صحنه جنگ در [[غزوه احد]]، مسلط کردن [[بنی‌امیه]] و زمامداران فاسد، سوء استفاده از [[بیت‌المال]]، اهانت به [[صحابه]]، چهار رکعتی خواندن [[نماز]] در مسافرت و نهی از عمره تمتع.


== روایات فضیلت ==
== روایات فضیلت ==
در کتب معتبر اهل سنت به خصوص صحاح سته<ref>صحاح سته عبارتند از: ۱. صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخار؛ ۲. صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیسابوری؛ ۳. سنن ابن ماجه، محمد بن یزید قزوینی؛ ۴. سنن ابی داوود، سلیمان ابن اشعث سجستانی؛ ۵. سنن الترمذی، محمد بن عیسی ترمذی؛ ۶. سنن النسائی، احمد بن شعیب نسائی.</ref> (شش کتاب معتبرنزد اهل سنت) به روایاتی در فضیلت عثمان اشاره شده است:
در کتب معتبر [[اهل‌سنت]] به خصوص [[صحاح سته]] (شش کتاب معتبر اهل سنت) به روایاتی در فضیلت عثمان اشاره شده است:<ref>صحاح سته عبارتند از: ۱. صحیح البخاری، محمد بن اسماعیل بخار؛ ۲. صحیح مسلم، مسلم بن حجاج نیسابوری؛ ۳. سنن ابن ماجه، محمد بن یزید قزوینی؛ ۴. سنن ابی داوود، سلیمان ابن اشعث سجستانی؛ ۵. سنن الترمذی، محمد بن عیسی ترمذی؛ ۶. سنن النسائی، احمد بن شعیب نسائی.</ref>


* در روایتی آمده است که پیامبر اسلام(ص) فرمود: هر پیامبری در بهشت رفیقی دارد و رفیق من عثمان بن عفان است. عثمان بن خالد راوی این روایت توسط رجال شناسان اهل سنت ضعیف، جاعل و دروغگو دانسته شده است.<ref>سنن الترمذی، پیشین، ج۵، ص۲۸۸؛ سنن ابن ماجه، پیشین، ج۱، ص۴۰.</ref>
* در روایتی آمده است که [[پیامبر اسلام(ص)]] فرمود: هر پیامبری در [[بهشت]] رفیقی دارد و رفیق من عثمان بن عفان است. عثمان بن خالد راوی این روایت توسط رجال شناسان اهل‌سنت ضعیف، جاعل و دروغگو دانسته شده است.<ref>سنن الترمذی، پیشین، ج۵، ص۲۸۸؛ سنن ابن ماجه، پیشین، ج۱، ص۴۰.</ref>
* از پیامبر اسلام(ص) نقل می‌کنند که به عثمان فرمود: ای عثمان این جبرئیل است که مرا خبر می‌دهد تا دخترم ام کلثوم را به همان مهریه رقیه، همسر تو قرار دهم. این روایت نیز در ذیل آن توسط عالمان اهل سنت تضعیف شده است.<ref>سنن ابن ماجه، پیشین، ج۱، ص۴۱.</ref>
* از پیامبر اسلام(ص) نقل می‌کنند که به عثمان فرمود: ای عثمان این [[جبرئیل]] است که مرا خبر می‌دهد تا دخترم ام کلثوم را به همان مهریه رقیه، همسر تو قرار دهم. این روایت نیز در ذیل آن توسط عالمان اهل‌سنت تضعیف شده است.<ref>سنن ابن ماجه، پیشین، ج۱، ص۴۱.</ref>
* محمد بن سیرین از کعب نقل می‌کند که پیامبر اسلام(ص) از فتنه ای که رخ خواهد داد، یاد می‌کرد که مردی با سر پوشیده از آن جا گذشت و پیامبر فرمود در آن روز این مرد در هدایت است و من رفتم صورتش را باز کردم دیدم عثمان بن عفان است. ابن ماجه پس از نقل این روایت می‌نویسد: محمد بن سیرین، کعب را ندیده است. به همین جهت این روایت منقطع بوده و اعتماد به آن مشکل است.<ref>همان.</ref>
* محمد بن سیرین از کعب نقل می‌کند که پیامبر اسلام(ص) از فتنه ای که رخ خواهد داد، یاد می‌کرد که مردی با سر پوشیده از آن جا گذشت و پیامبر فرمود در آن روز این مرد در هدایت است و من رفتم صورتش را باز کردم دیدم عثمان بن عفان است. ابن ماجه پس از نقل این [[حدیث|روایت]] می‌نویسد: محمد بن سیرین، کعب را ندیده است. به همین جهت این روایت منقطع بوده و اعتماد به آن مشکل است.<ref>همان.</ref>
* از محمد بن زیاد نقل شده که جنازه ای را آوردند تا پیامبر(ص) بر آن نماز بخواند؛ اما حضرت نماز میت نخواند. وقتی علت را پرسیدند، آن حضرت فرمود: این شخص عثمان را دشمن می‌داشت. ترمذی در ذیل آن می‌نویسد این حدیث غریب است و محمد بن زیاد واقعاً ضعیف می‌باشد.<ref>سنن الترمذی، پیشین، ج۵، ص۲۸۹.</ref> یعنی نمی‌توان به نقل کننده ضعیف اعتماد و خبر او را باور کرد.
* از محمد بن زیاد نقل شده که جنازه ای را آوردند تا پیامبر(ص) بر آن [[نماز]] بخواند؛ اما حضرت نماز میت نخواند. وقتی علت را پرسیدند، آن حضرت فرمود: این شخص عثمان را دشمن می‌داشت. ترمذی در ذیل آن می‌نویسد این حدیث غریب است و محمد بن زیاد واقعاً ضعیف می‌باشد.<ref>سنن الترمذی، پیشین، ج۵، ص۲۸۹.</ref> یعنی نمی‌توان به نقل کننده ضعیف اعتماد و خبر او را باور کرد.


== دلیل فضیلت تراشی برای عثمان ==
== دلیل فضیلت تراشی برای عثمان ==
اهل سنت معتقدند که پیامبر اسلام(ص) برای خود جانشینی تعیین نکرده است و با این بینش ولایت و امامت امام علی(ع) را که مبتنی بر آیات و روایات غیر قابل انکار در کتاب‌های شیعه و سنی است، نمی‌پذیرند. محققان معتقدند که اهل سنت، برای خلفای ثلاثه یعنی ابوبکر، عمر و عثمان، فضائلی را در کتب خویش ذکر کرده‌اند تا ثابت کنند مردم صدر اسلام با توجه به این فضایل، آنها را بر حضرت علی(ع) مقدم داشته‌اند.<ref>فقیه ایمانی، مهدی، حق با علی است، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۱.</ref> در کتاب‌های اهل سنت، در مورد خلیفه سوم یعنی عثمان بن عفان بیش از آن چه فضیلت بگویند دست به توجیه و درست جلوه دادن کارهای عثمان کرده‌اند و با توجیه کردن کارها و ادعاهای بی‌دلیل نمی‌توان بر کسی فضیلت قائل شد.
[[اهل‌سنت]] معتقدند که [[پیامبر اسلام(ص)]] برای خود جانشینی تعیین نکرده است و با این بینش ولایت و امامت [[امام علی(ع)]] را که مبتنی بر [[آیه|آیات]] و [[حدیث|روایات]] غیر قابل انکار در کتاب‌های [[شیعه]] و سنی است، نمی‌پذیرند. محققان معتقدند که اهل سنت، برای [[خلفای ثلاثه]] یعنی [[ابوبکر بن ابی قحافه|ابوبکر]]، [[عمر بن خطاب|عمر]] و عثمان، فضائلی را در کتب خویش ذکر کرده‌اند تا ثابت کنند مردم صدر اسلام با توجه به این فضایل، آنها را بر حضرت علی(ع) مقدم داشته‌اند.<ref>فقیه ایمانی، مهدی، حق با علی است، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۷ش، ص۱۰۱.</ref> در کتاب‌های اهل سنت، در مورد خلیفه سوم یعنی عثمان بن عفان بیش از آن چه فضیلت بگویند دست به توجیه و درست جلوه دادن کارهای عثمان کرده‌اند و با توجیه کردن کارها و ادعاهای بی‌دلیل نمی‌توان بر کسی فضیلت قائل شد.
 
بنا بر گزارش‌های تاریخی کارهای عثمان به گونه ای بود که باعث اعتراض اصحاب پیامبر(ص) شد و همین امر سبب قتلش گردید. ابن ابی الحدید معتزلی یکی از عالمان بزرگ اهل سنت در دفاع از عثمان، به کارهای او اشاره کرده و سپس به دفاع و توجیه از آن‌ها برخاسته است. وی چنین می‌نویسد:
 
عثمان در خلافت خود کارهایی کرد که منجر به کشته شدنش توسط مسلمانان گشت. از جمله کارهای او مسلط کردن بنی امیه بر ولایت و استانداری شهرها بود. آنها از تقوای کافی برخوردار نبودند؛ به گونه‌ای که ولید، استاندار کوفه با حالت مستی به امام جماعت ایستاد و نماز خواند، یا عثمان به تقسیم بیت المال در بین اطرافیان خود پرداخت. اهانت به عمار یاسر و عبد الله بن مسعود و یا تبعید ابی ذر غفاری به ربذه از دیگر کارهای عثمان بوده است.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، قم، انتشارات کتابخانه مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۲۹.</ref>
 
ابن ابی الحدید پس از شمردن این کارها، دست به توجیه اعمال او زده و گفته است این کارها گناه کبیره نبودند تا گفته شود عثمان با این کارها فاسق شده و صلاحیت خلافت را از دست داده است؛ بلکه این‌ها گناه صغیره می‌باشند و خداوند عثمان را به خاطر این رفتارها بخشیده است.<ref>همان، ج۳، ص۶۸.</ref>


== اعمال خلاف سنت پیامبر(ص) ==
== اعمال خلاف سنت پیامبر(ص) ==
علاوه بر روایات فضیلت، روایاتی نیز در کتاب‌های معتبر ثبت شده است که عثمان بر خلاف سیره پیامبر اسلام(ص) عمل کرده است. برخی از آنها عبارتند از:
علاوه بر روایات فضیلت، روایاتی نیز در کتاب‌های معتبر ثبت شده است که عثمان بر خلاف سیره پیامبر اسلام(ص) عمل کرده است. برخی از آنها مربوط به قبل از خلافت و برخی مربوط به زمان خلافت اوست. از جمله:


=== عدم شرکت در غزوه بدر و فرار در غزوه احد ===
=== عدم شرکت در غزوه بدر و فرار در غزوه احد ===
خط ۳۰: خط ۲۶:


برخی معتقدند کسی چون امام علی(ع) که تا آخرین لحظات با پیامبر اسلام بود و از جنگ فرار نکرد، فضیلتش از کسی که فرار کرد، کمتر است؟ آنها شرکت نکردن او در جنگ بدر به علت بیماری همسرش را قابل قبول ندانسته و معتقدند که عثمان ثروتمند و دارای کنیز و غلام بود و آن‌ها می‌توانستند از همسر مریض او نگهداری کنند و اصولاً ماندن او در کنار همسرش سودی نداشته است و باید به جنگ می‌رفت. البته اگر پذیرفته شود که واقعاً همسرش مریض بود. چرا که این مطلب برای توجیه اعمال او ذکر شده است.
برخی معتقدند کسی چون امام علی(ع) که تا آخرین لحظات با پیامبر اسلام بود و از جنگ فرار نکرد، فضیلتش از کسی که فرار کرد، کمتر است؟ آنها شرکت نکردن او در جنگ بدر به علت بیماری همسرش را قابل قبول ندانسته و معتقدند که عثمان ثروتمند و دارای کنیز و غلام بود و آن‌ها می‌توانستند از همسر مریض او نگهداری کنند و اصولاً ماندن او در کنار همسرش سودی نداشته است و باید به جنگ می‌رفت. البته اگر پذیرفته شود که واقعاً همسرش مریض بود. چرا که این مطلب برای توجیه اعمال او ذکر شده است.
=== مسلط کردن بنی‌امیه و زمامداران فاسد، سوء استفاده از بیت المال و اهانت به صحابه ===
بنا بر گزارش‌های تاریخی کارهای عثمان به گونه ای بود که باعث اعتراض اصحاب پیامبر(ص) شد و همین امر سبب قتلش گردید. ابن ابی الحدید معتزلی یکی از عالمان بزرگ اهل سنت در دفاع از عثمان، به کارهای او اشاره کرده و سپس به دفاع و توجیه از آن‌ها برخاسته است. وی چنین می‌نویسد:
عثمان در خلافت خود کارهایی کرد که منجر به کشته شدنش توسط مسلمانان گشت. از جمله کارهای او مسلط کردن بنی امیه بر ولایت و استانداری شهرها بود. آنها از تقوای کافی برخوردار نبودند؛ به گونه‌ای که ولید، استاندار کوفه با حالت مستی به امام جماعت ایستاد و نماز خواند، یا عثمان به تقسیم بیت المال در بین اطرافیان خود پرداخت. اهانت به عمار یاسر و عبد الله بن مسعود و یا تبعید ابی ذر غفاری به ربذه از دیگر کارهای عثمان بوده است.<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، قم، انتشارات کتابخانه مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۲۹.</ref>
ابن ابی الحدید پس از شمردن این کارها، دست به توجیه اعمال او زده و گفته است این کارها گناه کبیره نبودند تا گفته شود عثمان با این کارها فاسق شده و صلاحیت خلافت را از دست داده است؛ بلکه این‌ها گناه صغیره می‌باشند و خداوند عثمان را به خاطر این رفتارها بخشیده است.<ref>همان، ج۳، ص۶۸.</ref>


=== چهار رکعتی خواندن نماز در مسافرت ===
=== چهار رکعتی خواندن نماز در مسافرت ===
۶۰۲

ویرایش