مذهب حافظ شیرازی: تفاوت میان نسخه‌ها

گرایش مذهبی حافظ شیرازی به‌لحاظ کلامی اشعری و از نظر فقهی شافعی است. فضای مذهبی غالب در شیراز قرن هشتم در کنار  شواهدی در اشعار او مؤید این مطلب است. با این حال، حافظ به دلیل گرایشش به تصوف و عرفان در باب مذهب سخت‌گیری ندارد. همچنین، در اشعار حافظ شواهدی بر ارادت او به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) دیده می‌شود. بنابراین، می‌توان حافظ را از نظر مذهبی سنی متشیع دانست.  

مهم‌ترین قرینه بر تسنن حافظ را می‌توان رواج تسنن شافعی در سرزمین شیراز در دوران حیات حافظ به‌شمار آورد.<ref>حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، تصحیح محمد دبیرسیاقی، قزوین، حدیث امروز، ۱۳۸۱.</ref> علاوه بر این، شواهدی از اشعار حافظ بر تسنن او می توان یافت. از جمله بیت «من همان دم که وضو ساختم از چشمه عشق/ چار تکبیر زدم یکسره بر هرچه که هست» که در آن دستور نماز میت بر اساس فقه اهل سنت مبتنی بر چهار تکبیر آمده است<ref>محمد معین، حافظ شیرین سخن، تهران، بنگاه بازرگانی پروین، ص 301-302.</ref>. در حالی که در فقه شیعه بدون هیچ خلافی پنج تکبیر در این نماز واجب است<ref>محمدحسن نجفی، جواهر الکلام، قم، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت، ج 6، ص 396.</ref>.   

همچنین، در اشعار حافظ شواهدی بر مذهب کلامی اشعری وجود دارد. از جمله، بیتی در ساقی نامه مشهور حافظ که در آن کلام الله را قدیم می شمرد. این عقیده مطابق با نظر اشعریان و خلاف نظر شیعیان و معتزلیان است که کلام الله را مخلوق می دانند.<ref>محمد معین، حافظ شیرین سخن، بنگاه بازرگانی پروین، ص 302.</ref> این شواهد را می توان در کنار شاگردی حافظ نزد قاضی عضدالدین ایجی، فقیه و متکلم اشعری و صاحب کتاب مواقف در کلام اشعری، دلیلی بر اشعری بودن حافظ به شمار آورد.<ref>بهاءالدین خرمشاهی، حافظ نامه، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ج 2، ص 903-905.</ref>     

شواهدی در دیوان حافظ در باب تشیع او وجود دارد. از جمله بیت «حافظ اگر قدم زنی در ره خاندان به صدق/ بدرقه رهت شود همت شحنه نجف».<ref>محمد معین، حافظ شیرین سخن، بنگاه بازرگانی پروین، ص 306.</ref>همچنین، دو رباعی در مدح و منقبت امام علی(ع) که در نسخه های معتبر دیوان حافظ آمده است.<ref>بهاءالدین خرمشاهی، حافظ، تهران، نشر ناهید، ص 125.</ref> نیز، ابیاتی در برخی از غزل های اصیل دیوان حافظ که دلالت بر تشیع او دارد. مانند بیت «حافظ ز جان محب رسول است و آل او/ بر این سخن گواست خداوند اکبرم». همچنین، قصیده ای با مطلع «مقدری که ز آثار صنع کرد اظهار/ سپهر و مهر و مه و سال و ماه و لیل و نهار» که در آن صریحاً عقاید کلامی شیعی اظهار شده است و در پایان از دشمنان چهارده معصوم بیزاری جسته و خود را اهل تولای به ایشان بر شمرده است. نیز، غزلی با مطلع «ای دل غلام شاه جهان باش و شاه باش/ پیوسته در حمایت لطف اله باش» که ضمن آن به ولایت امام علی(ع) اشاره شده است و درباره زیارت بارگاه امام رضا(ع) سخن گفته است.<ref>محمد معین، حافظ شیرین سخن، بنگاه بازرگانی پروین، ص 305-306.</ref>

 

* مقام حافظ، جلال الدین همایی، کتابفروشی فروغ.