|
برچسب‌ها: خالی کردن واگردانی دستی ویرایش مبدأ ۲۰۱۷ |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| [[پرونده:خانۀ کعبه.jpg|بندانگشتی|300px|کعبه]]
| |
| کعبه را مقدس‌ترین مکان بر روی زمین، نخستين محل عبادت همگانی و قبله مسلمانان که باید در هنگام نماز رو به سوی آنجا، نماز بخوانند. کعبه را نماد توحید و علامتی برای جهت دادن تمام موجودیت انسان به سوی خدواند به‌شمار آورده‌اند.
| |
|
| |
|
| در اعمال حج، باید به دور کعبه طواف کرد. در حریم کعبه که حرم خوانده می‌شود، کسی حق تعرض به انسان و شکار را ندارد. ''این بنا، علاوه بر کعبه به نام‌های دیگری از جمله، «البیت الحرام»''، «''البیت العتیق»''، «البیت المعمور» و «''البیت المحرم» نیز خوانده می‌شود.'' امام علی (ع) در داخل کعبه متولد شد.
| |
|
| |
| مشهور عالمان شیعه براساس روایات، تاریخ بنای کعبه را پیش از ابراهیم (ع)، در دوره آدم(ع) و حتی قبل از خلقتِ حضرت آدم دانسته‌اند. به اعتقاد اینان، حضرت ابراهیم به همراه فرزندش اسماعیل، کعبه را براساس همان پایه‌هایی که داشته، تجدید بنا کردند. البته برخی مخالف بوده و بنای اولیه کعبه را توسط ابراهیم(ع) دانسته‌اند.
| |
|
| |
| پنج سال پیش از بعثت پیامبر اسلام، در مکه، سیلی جاری شد و کعبه ویران گردید. قریش به بازسازی آن کعبه پرداخت و سقفی و ناودانی را برای اولین بار برای کعبه قرار دادند. در سال ۶۴ هجری، کعبه توسط عبدالله بن زبیر تغییراتی داده شد که بیشتر آنها پس از او توسط حجاج بن یوسف به حالت قبل بازگشت. در سال ۱۰۴۰ قمری نیز به جهت خرابی کعبه توسط سیل، مورد بازسازی مجدد قرار گرفت. همچنین در دوره حاکمان سعودی نیز بیرون و داخل کعبه مورد ترمیم قرار گرفت و بخش‌هایی مانند سقف، تعویض گردید.
| |
|
| |
| داخل کعبه، اتاق کوچکی وجود دارد که راه‌پله برای رفتن بر روی سقف کعبه است. این اتاقک، دارای در کوچکی است که در توبه خوانده می‌شود. کعبه دارای چهار رکن است که رکن حجر الاسود به جهت قرار گرفتن حجر الاسود در آن و آغاز طواف از آنجا، شهرت بیشتری دارد.
| |
|
| |
| ==معرفی و جایگاه==
| |
| {{جعبه نقل قول|<small>امام علی (ع):</small>{{سخ}} خدا کعبه را برای اسلام نشان، و {{سخ}} برای پناهندگان خانه امان ساخت».<ref>سید رضی،
| |
| نهج البلاغه، ۱۴۱۴ق، خطبه اول، ص۴۵.</ref>}}
| |
| {{جعبه نقل قول|<small>شریعتی:</small>{{سخ}}اینک کعبه است، در میانه گردابی، گردابی خروشان که چرخ می‌خورد و کعبه را طواف می‌کند. یک نقطه ثابت در وسط و جز او، همه متحرک در پیرامونش، دایره‌وار بر گردش. ثبوت ابدی و حرکت ابدی! آفتابی در میانه و بر گردش، هر یک، ستاره‌ای در فلک خویش، دایره‌وار بر گرد آفتاب.<ref>شریعتی، [http://www.shariati.com/farsi/hajj/hajj4.html حج]، سایت دکتر علی شریعتی.</ref>}}
| |
|
| |
| کعبه را مقدس‌ترین و محترم‌ترین مکان بر روی زمین،<ref>فعالی، «[https://hawzah.net/fa/Article/View/99672/%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D8%B9%D8%A8%D9%87 اسرار عرفانی کعبه]»، سایت حوزه.</ref> نخستين خانه توحید<ref>مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۹.</ref> و وسیله هدایت جهانیان<ref>سوره آل‌عمران، آیه۹۶.</ref> دانسته‌اند. قرآن این خانه را خانه مبارکى خوانده<ref>سوره آل‌عمران، آیه۹۶.</ref> و دلیل آنرا وسیله هدایت، همبستگى، اتحاد، تقرب به خداوند و ... دانسته‌اند.<ref>«[https://makarem.ir/main.aspx?reader=1&lid=0&mid=29136&catid=6509&pid=61909 اهمیّت کعبه و مراسم حج در روایات]»، سایت آیت الله مکارم شیرازی.</ref>
| |
|
| |
| امام علی(ع) کعبه را پرچمی برای اسلام معرفی کرده<ref>سید رضی، نهج البلاغه، ۱۴۱۴ق، خطبه اول، ص۴۵.</ref> و امام صادق(ع) نگاه به کعبه را عبادت دانسته<ref>کلینی، الكافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۴۰.</ref> و باور داشت مادامی که کعبه پابرجاست، دین پایدار خواهد بود.<ref>فعالی، «[https://hawzah.net/fa/Article/View/99672/%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D8%B9%D8%A8%D9%87 اسرار عرفانی کعبه]»، سایت حوزه.</ref>
| |
|
| |
| در اعمال حج، باید به دور کعبه طواف کرد.<ref>امام خمینی، مناسك حج، ۱۳۸۲ش، ص۵۴.</ref> در حریم کعبه که حرم خوانده می‌شود، کسی حق تعرض به انسان و شکار را ندارد.<ref>مطهری، مجموعه آثار، تهران، ج۲۵، ص۶۳.</ref>
| |
|
| |
| کعبه را نماد توحید دانسته‌اند.<ref name=":9" /> اما با گذشت زمان از صورت معبد یکتاپرستانه به صورت بتکده درآمد.<ref>خرمشاهی «کعبه»، ج۲، ص۱۸۸۳</ref> پیامبر اسلا پس از فتح مکه، بت‌های کعبه را از بین برد و برای [[ماجرای کسر اصنام|شکستن بت بزرگ]] بر بالای کعبه، علی(ع) بر روی دوش خود قرار داد تا آنرا بشکند.<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌أبی‌طالب عليهم السلام، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۳۵.</ref>
| |
|
| |
| [[ناصرخسرو]]، [[کلام|متکلم]] و شاعر [[اسماعیلیه|اسماعیلی]] در قصیده‌ای که بهترین‌های عالم هستی را برشمرده، کعبه را برترین بناها دانسته است.<ref>یزدانی، «[http://ensani.ir/fa/article/85956/حج-در-آینه-شعر-فارسی حج در آینه شعر فارسی]»، سایت پرتال جامع علوم انسانی.</ref>
| |
|
| |
| [[قبله]] اولیه مسلمانان، بیت المقدس بود تا اینکه در مدینه آیه‌ای نازل شد و دستور تغییر قبله به سوی کعبه داده شد و کعبه تبدیل به قبله مسلمانان گشت.<ref>مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۹۱.</ref> و بر هر مسلمان لازم شد هنگام خواندن نماز، به سمت کعبه قرار بگیرند.<ref>خرمشاهی، «کعبه»، ج۲، ص۱۸۸۳</ref>
| |
|
| |
| برای کعبه و حج، مسئولیت‌های مختلفی میان اعراب جاهلی وجود داشت و پیامبر اسلام، پس از [[فتح مکه]] توسط سپاه اسلام، تنها دو مسئولیت را تأیید کرده و باقی گذارد؛ یکی [[سدانت کعبه]] و دیگری [[سقایت حاجیان]].<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویة، بیروت، ج۲، ص۴۱۲.</ref>
| |
|
| |
| شهید مطهری از متفکران معاصر شیعه معتقد بود براساس آیات قرآن، کعبه، خانه‌ای پربرکت و منشأ خیرات و برکات برای اهل توحید و مسلمانان است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، تهران، ج۲۵، ص۶۳.</ref>
| |
|
| |
| {{جمع شدن|خداوند، انسان‌های پیشین از آدم تا آیندگان را با سنگ‌هایی در مکه آزمایش کرد که نه زیان می‌رسانند، و نه نفعی دارند، ... این سنگ‌ها را خانه محترم خود و عامل پایداری مردم گردانید. کعبه را در سنگلاخ‌ترین مکان‌ها، بی‌گیاه‌ترین زمین‌ها، ... قرار داد. ... سپس آدم و فرزندانش را فرمان داد که به سوی کعبه برگردند}}، و آن را مرکز اجتماع و سر منزل مقصود گردانند، تا مردم با عشق قلب‌ها، ... به مکه روی آورند، ... و گرداگرد کعبه، لا اله الا اللّه بر زبان جاری سازند، و در اطراف خانه، طواف کنند، و با موهای آشفته، و بدن‌های پر گرد و غبار در حرکت باشند. لباس‌های خود را که نشانه شخصیت هر فرد است درآورند، و با اصلاح نکردن موهای سر، قیافه خود را تغییر دهند، که آزمونی بزرگ، و امتحانی سخت، و آزمایشی آشکار است برای پاکسازی و خالص شدن، که خداوند آن را سبب رحمت و رسیدن به بهشت قرار داد.<ref>سید رضی، نهج البلاغه، ۱۴۱۴ق، خطبه ۱۹۲، ص۲۹۲.</ref>
| |
| {{پایان جمع شدن}}
| |
|
| |
| ===فهرست اسامی کعبه===
| |
| *در علت نامگذاری خانه خدا به «کعبه» که قرآن نیز از این نام استفاده کرده،<ref>سوره مائده، آیه۹۵.</ref> دو علت ذکر شده است:
| |
| **خانه خدا به شکل مربّع است و عرب این اسم را به خانه‌ای که چهار گوش باشد اطلاق می‌کند.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۷۱۸</ref> این نام به جهت استفاده بسیار، برای خانه خدا، تعیین گردید.<ref>جناتی، «[http://ensani.ir/fa/article/85147/اسامى-کعبه-در-قرآن- اسامی کعبه در قٰرآن]»، سایت پرتال جامع علوم انسانی.</ref>
| |
| **کعبه در لغت به معنای ارتفاع آمده‌است. بنای کعبه به‌جهت ارتفاع و بلندی که از سطح زمین دارد، به این نام خوانده شده‌است.<ref>جناتی، «[http://ensani.ir/fa/article/85147/اسامى-کعبه-در-قرآن- اسامی کعبه در قٰرآن]»، سایت پرتال جامع علوم انسانی.</ref>
| |
| *از کعبه با نام «عتیق (آزاد)» نیز یاد شده است.<ref>سوره حج، آیه۲۹.</ref> از امام باقر(ع) در علت نامگذاری کعبه به عتیق پرسیدند و امام علت آنرا چنین دانست که آن، خانه‌ای است آزاد و رها از همه مردم دانست که هیچ‌کس مالک و صاحب آن نیست.<ref>کلینی، الكافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۱۸۹.</ref>
| |
|
| |
| *به کعبه، «بیت» نیز گفته می‌شود و در بسیاری از آیات، از تعبیر «بیت» برای کعبه استفاده شده<ref>جناتی، «[http://ensani.ir/fa/article/85147/اسامى-کعبه-در-قرآن- اسامی کعبه در قٰرآن]»، سایت پرتال جامع علوم انسانی.</ref> که از مشهورترین آنها، تعبیر بیت‌الله (خانه خدا) است. نام‌های دیگر در قرآن، ''البیت''،<ref>سوره بقره، آیه ۱۲۵.</ref> ''البیت الحرام''،<ref>سوره مائده، آیه ۹۷.</ref> ''البیت العتیق''،<ref>سوره حج، آیه۲۹.</ref> «البیت المعمور»<ref>جناتی، «[http://ensani.ir/fa/article/85147/اسامى-کعبه-در-قرآن- اسامی کعبه در قٰرآن]»، سایت پرتال جامع علوم انسانی.</ref> و «''البیت المحرم»''<ref>سوره ابراهیم، آیه۳۷.</ref> است.
| |
|
| |
| *در زمان‌های بسیار قدیم، کعبه به نام‌های دیگری چون ''قادِس''، ''ناذِر'' و ''القریة القدیمة'' نیز خوانده می‌شد.<ref>خرمشاهی، «کعبه»، ج۲، ص۱۸۸۳.</ref>
| |
|
| |
| ==معنویت کعبه==
| |
| کعبه را قبله و علامتی برای جهت دادن تمام موجودیت انسان به سوی خدواند به‌شمار آورده‌اند.<ref>انصاریان، [https://lib.eshia.ir/10694/1/20 حج در آینه عرفان، ص۲۰.]، سایت کتابخانه مرکز فقاهت.</ref>
| |
| ارزش کعبه را به این دانسته‌اند که به نام توحید ساخته شده و یک «ارزش اعتقادی بزرگ مافوق بشری و بشری دارد و آن اینکه به نام یک فکر ساخته شده: توحید، به دست یک انسان ساخته شده و او بنیانگذار توحید.»<ref name=":9">شریعتی، «[http://www.shariati.com/farsi/tohidsherk/tohidsherk1.html توحید و شرک]»، سایت دکتر علی شریعتی.</ref>
| |
|
| |
| اقبال لاهوری متفکر بزرگ اسلامی، نیز به اصل توحید در مورد کعبه اشاره دارد:
| |
| {{شعر۲|ره مده در کعبه ای پیر حرم اقبال را|هر زمان در آستین دارد خداوندی دگر<ref>اقبال لاهوری، [https://ganjoor.net/iqbal/payam-mashregh/sh218 پیام مشرق، بخش ۲۱۸، می‌تراشد فکر ما هر دم خداوندی دگر]»، سایت گنجور.</ref>}}
| |
|
| |
| [[محمدحسین غروی اصفهانی]] از [[مجتهد|فقیهان شیعه]] نیز چنین سروده: {{شعر۲|گهی به کعبه جانان سفر توانی کرد| که در منای وفا ترک سر توانی کرد<ref>به نقل از انصاریان، حج در آیینه عرفان، ۱۳۸۷ش، ص۲۱.</ref>}}
| |
|
| |
| هانری کربن شرق‌شناس مشهور، در نوشته‌هایی به راز معنویت کعبه از نگاه مسلمانان پرداخته و اجسام این جهان را نشان و نقش‌گرفته از صورت‌های عالی در جهان دیگر می‌داند.<ref>کربن، «راز معنوی خانه کعبه(۳)»، ص۲۹.</ref> او واقعیات این جهان را در حکم آینه‌ای دانسته که صورت‌هایی از نور را منعکس می‌کنند.<ref>کربن، «راز معنوی خانه کعبه(۳)»، ص۲۹.</ref> او حج و مناسکی که در معبد کعبه انجام می‌گیرد را صورت دهنده جسم نوری زائر می‌داند که در ملکوت جسم وی تأثیر می‌کند.<ref>کربن، «راز معنوی خانه کعبه(۲)»، ص۵۸.</ref>
| |
|
| |
| در مورد کعبه آورده‌اند که صاحب خانه خداست و مردم، اهل خانه هستند. به همین دلیل، حاجی از هر کجا که آمده باشد، نماز را کامل می‌خواند. چرا که او مسافر نیست. به خانهٔ خود رجعت نموده‌است.<ref>رفیعی، «[https://www.zeitoons.com/65937 شریعتی و حج]»، سایت زیتون</ref>
| |
| سنایی، شاعر و عارف مسلمان قرن ششم هجری، انسان را به ترک تعلّقات مادّی دعوت می‌کند و معتقد است تا زمانی که انسان با خود هست و خود را در نظر دارد، در کعبه نخواهد بود.<ref>یزدانی، «[http://ensani.ir/fa/article/85956/حج-در-آینه-شعر-فارسی حج در آینه شعر فارسی]»، سایت پرتال جامع علوم انسانی.</ref>
| |
|
| |
| {{گفتاورد تزیینی|حسن‌زاده آملی: «الهی! تن به سوی کعبه داشتن چه سودی دهد آن را که دل به سوی خداوند کعبه ندارد؟»<ref>«[https://www.khabaronline.ir/news/83711/الهی-خانه-کجا-و-صاحب-خانه-کجا الهی! خانه کجا و صاحب خانه کجا؟]»، سایت خبر آنلاین.</ref>}}
| |
|
| |
| ==بنای کعبه==
| |
| روایات بسیاری، تاریخ بنای کعبه را پیش از ابراهیم (ع)، در دوره آدم (ع)<ref>«[http://ensani.ir/fa/article/69731/کعبه-و-بررسى-تاریخ-بناى-آن-در-قرآن کعبه و بررسی تاریخ بنای آن در قرآن]، سایت پرتال جامع علوم انسانی.»</ref> و حتی قبل از خلقتِ [[حضرت آدم]] دانسته‌اند.<ref>شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۴۱.</ref> مشهور عالمان شیعه نیز بنای کعبه را پیش از حضرت ابراهیم دانسته‌اند.<ref>«[http://ensani.ir/fa/article/69731/کعبه-و-بررسى-تاریخ-بناى-آن-در-قرآن کعبه و بررسی تاریخ بنای آن در قرآن]، سایت پرتال جامع علوم انسانی.»</ref> این بنا تا زمان طوفان حضرت نوح باقی بود و سپس در طوفان نوح از بین رفت.<ref>مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ۱۳۷۴ش،
| |
| ج۱، ص۴۵۵.</ref> حضرت ابراهیم به همراه فرزندش اسماعیل، کعبه را براساس همان پایه‌هایی که داشته، تجدید بنا کردند.<ref>مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۵۵.</ref>
| |
|
| |
| برخلاف این نظریه، علامه طباطبایی، بنای کعبه را توسط ابراهیم (ع) و نه پیش از آن، دانسته است.<ref>«[http://ensani.ir/fa/article/69731/کعبه-و-بررسى-تاریخ-بناى-آن-در-قرآن کعبه و بررسی تاریخ بنای آن در قرآن]، سایت پرتال جامع علوم انسانی.»</ref> او معتقد است بدون شک، ابراهیم کعبه را بنا کرده است.<ref>طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۳۵۰.</ref>
| |
| {{جعبه نقل قول|غزالی:{{سخ}}اما طواف و سعی بدان ماند ک بیچارگان به درگاه ملوک شوند و گِرد کوشکِ ملکِ همی گردند تا فرصت یابند که حاجتِخویش را عرضه کنند و در میانِ سرای همی شوند و همی آیند و کسی را جویند که ایشان را شفاعت کند و امید می‌دارند که مگر ناگاه چشمِ ملِک برایشان افتد و به ایشان نظری کند.<ref>غزالی، کیمیای سعادت، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۲۴۰.</ref>}}
| |
|
| |
| محمد جواد مغنیه از مفسران معاصر شیعه، روایت‌های بنای کعبه قبل از آدم را خبر واحد دانسته و نمی‌پذیرد.<ref name=":0" /> او معتقد است مسئولیت و تکلیفی بر دانستن تاریخ بنای کعبه نداریم.<ref>مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۲۰۳.</ref> شیخ طوسی نیز نظری در این مسئله نمی‌دهد و تنها به ذکر اختلافی بودن آن، اکتفا کرده است.<ref name=":0">شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۱، ص۴۶۲.</ref>
| |
|
| |
| ===بازسازی‌های کعبه===
| |
| پنج سال پیش از [[بعثت|بعثت پیامبر اسلام]]، در [[مکه]]، سیلی جاری شد و کعبه ویران گردید.<ref name=":1">جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۴۵.</ref> کعبه تا پیش از آن، دارای سقف نبود.<ref name=":2">قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۱ش، ص۷۸.</ref> پس از سیل و خرابی کعبه، [[قریش]] به بازسازی آن همت گمارد.<ref name=":3">جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۴۶.</ref> و سقفی برای کعبه بنا کرده و ناودانی نیز برای آن ساختند.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۴۶.</ref> دیوار کعبه، ساخته توسط حضرت ابراهیم را ۹ ذراع (حدود چهار متر و نیم) بود که در بازسازی، قریش، ارتفاع آنرا به ۱۸ ذراع (حدود ۹متر) رساند.<ref name=":4">قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۱ش، ص۷۰.</ref>
| |
|
| |
| '''تخریب و بازسازی عبدالله بن زبیر و حجاج بن یوسف'''
| |
|
| |
| در سال ۶۴هجری، سپاه زبیریان با سپاه شام درگیر شدند و در این نبرد کعبه، آسیب جدی دید.<ref name=":5">جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۶۴.</ref> [[عبدالله بن زبیر]] با وجود مخالفت برخی از اصحاب، باقی مانده دیوار کعبه را از پایه و اساس برداشت و بار دیگر آن را بنا کرد.<ref name=":5" /> او در بازسازی، ارتفاع کعبه را به ۲۷ ذراع (حدود ۱۳ متر و نیم) رساند.<ref name=":4" /> در کعبه را بر روی زمین قرار داد<ref name=":4" /> و برای کعبه دو سقف قرار دارد.<ref name=":6" /> ابن‌زبیر برای کعبه دو در قرار داد؛ یکی برای ورود و یکی برای خارج شدن.<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۳۴۹.</ref> او کمی از حجر اسماعیل را داخل در کعبه کرد<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۶۴.</ref> و با دستان خود حجر الاسود را در جایش قرار داد.<ref>ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۵۱.</ref> پس از کشته‌شدن ابن‌زبیر، [[حجاج بن یوسف]] بسیاری از تغییرات ابن‌زبیر را به حالت قبل بازگرداند.<ref>بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۳۴۹.</ref>
| |
|
| |
| '''بازسازی در ۱۰۴۰ق'''{{سخ}}در سال ۱۰۳۹ قمری سیل بزرگی در مکه جاری گردید. آب به داخل [[مسجدالحرام]] راه یافت و دیوارهای کعبه را ویران کرد. در نهایت، دیوارهای باقیمانده را فرو ریختند و خانه خدا را از نو بنا کردند<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۶۷.</ref> گزارش این سیل و تجدید بنای آن توسط [[ملا زین‌العابدین کاشانی]] از علمای شیعه در آن زمان، که خود در این بازسازی کارگری می‌کرده، در رساله کوچکی به نام «مُفَرِّحَةُ الأنام فی تأسیس بیت الله الحرام» نوشته شده است.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۶۷.</ref>
| |
|
| |
| '''بازسازی در دوره معاصر'''
| |
|
| |
| پس از بنای مجدد کعبه در سال ۱۰۴۰ قمری، بر کلیت کعبه تنها تعمیر و ترمیم صورت گرفته است.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۷۰.</ref> مهم‌ترین این ترمیم‌ها، در سال ۱۴۱۴ق آغاز شد و تا سال ۱۴۱۵ق مرمتِ دیوارهای بیرونی کعبه تمام گردید.<ref name=":7" /> این کار بدون نصب دیوارهای کارگاهیِ موقت و تنها با داربست‌های روباز صورت پذیرفت و مجموعه عملیاتی که انجام می‌شد، در معرض دید زائران و حاجیان بود.<ref name=":7">امین کردی، «[http://ensani.ir/fa/article/86564/آخرین-توسعه-و-مرمت-کعبه آخرین توسعه و مرمت کعبه]»، سایت پرتال جامع علوم انسانی</ref> طرح مرمت درون کعبه نیز در دهم محرم سال ۱۴۱۷ق و پس از مطالعات و بررسی، به مرحله اجرا درآمد.<ref>امین کردی، «[http://ensani.ir/fa/article/86564/آخرین-توسعه-و-مرمت-کعبه آخرین توسعه و مرمت کعبه]»، سایت پرتال جامع علوم انسانی</ref> در این طرح، علاوه بر ترمیمِ بخش‌های مختلف در درون کعبه، ستون‌ها و سقفِ کعبه به‌صورت کامل برداشته شد و از نو تجدید گردید.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۷۱.</ref>
| |
|
| |
| ==بخش‌های بیرونی کعبه==
| |
| '''حجر الاسود'''{{سخ}}
| |
| [[حجرالاسود]]: سنگی مقدس و نصب شده بر دیوار کعبه که [[طواف]] از آن آغاز و بدان ختم می‌شود.<ref>شهیدثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۶۲.</ref>
| |
| [[پرونده:Kaaba details map.jpg|بندانگشتی|اطلاعاتی دربارهٔ کعبه]]
| |
|
| |
| '''مستجار و ملتزم'''{{سخ}}مستجار، بخشی از دیوار غربی خانه خدا که در دیوار پشت کعبه قرار گرفته است.<ref>صفری فروشانی، مکه در بستر تاریخ، ۱۳۸۶ش، ص۱۰۱.</ref> مستجار در نزدیکی رکن یمانی<ref>طریحی، مجمع البحرین، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۲۵۲.</ref> و روبه‌روی در خانه خدا قرار گرفته است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، پاورقی ص۳۵۵.</ref> دیوار کعبه که برای فاطمه بنت اسد، مادر امام علی (ع) گشوده شد و او برای به دنیا آوردن علی (ع) وارد آن گشت، مستجار دانسته شده است.<ref>[http://www.imamalinet.net/fa/goharenab/View/43561/0/عنوان-ریشه راز ولادت علی علیه‌السلام در درون کعبه]»، پایگاه امام علی(ع).</ref>
| |
|
| |
| ملتزم را در یک معنا، بخشی از دیوار کعبه میان [[حجر الاسود]] و [[در کعبه]] دانسته‌اند<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ۱۳۶۰ش، ج۱۰، ص۱۸۸.</ref> و در معنای دیگر، هم‌معنای مستجار استفاده شده است.<ref>عاملی، الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص ۴۰۶.</ref>
| |
|
| |
| '''در کعبه'''{{سخ}}[[در کعبه|درِ کعبه]] بر دیوار شرقی کعبه واقع شده<ref>«[https://gph.gov.sa/index.php/ar/about-the-two-holy-mosques-ar/grand-mosque-ar/2020-05-28-09-37-55/94-2020-05-28-09-32-7 باب الكعبة المشرفة]»، سایت الرئاسة العامة لشؤون المسجد الحرام و المسجد النبوی.</ref> و در روایات شیعه به خواندن دعا در زمان رسیدن به آن، توصیه کرده‌اند.<ref>صدوق، من لايحضره الفقيه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۵۳۱-۵۳۲.</ref>
| |
|
| |
| '''شاذروان'''{{سخ}}[[شاذروان|شاذَروان]]
| |
|
| |
| برآمدگی کوتاه در اطراف دیوار کعبه<ref>موسوی شاهرودی، جامع الفتاوی ـ مناسک حج، ۱۴۲۸ق، ص۱۲۳.</ref> که جز در بخش حجر اسماعیل، در سه سمت دیگر کعبه وجود دارد.<ref>شراب، فرهنگ اعلام جغرافیایی - تاریخی در حدیث و سیره نبوی، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۲۰۵.</ref> مشهور فقیهان شیعه، این برآمدگی را جزو کعبه دانسته‌اند که طواف کننده باید خارج از آن، طواف کند.<ref>منتظری، احکام و مناسک حج، ۱۴۲۸ق، ص۱۵۲.</ref>
| |
|
| |
| '''ناودان طلا'''
| |
|
| |
| ناودانی از جنس طلا بر بالای دیوار شمالی کعبه که آب بر روی سقف را به محوطه حِجر اسماعیل می‌ریزد.<ref>غفاری، راهنمای حرمین شریفین، ۱۳۷۰ش، ص۱۷۸.</ref> به دعا زیر این ناودان توصیه شده و آن را مستجاب دانسته‌اند.<ref>کلینی، الكافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۴۰۷.</ref>
| |
|
| |
| '''پرده کعبه'''
| |
|
| |
| پوشاندن کعبه را از سنت‌هایی با سابقه طولانی و پر اهمیت دانسته‌اند که یکی از مناصب مهم در دوره جاهلی، پرده‌داری کعبه بود.<ref>قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۱ش، ص۹۴.</ref> پوشش کعبه، رنگ‌های مختلفی داشت؛ در برخی دوره‌ها با پارچه سفید،<ref>قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۱ش، ص۹۵.</ref> پارچه سبز و گاه زرد رنگ بود تا اینکه در عصر «الناصر عباسی» به رنگ سیاه در آمد و از آن به بعد به همین رنگ باقی ماند.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۸۵.</ref> پرده کعبه عموما در مصر و شام آماده می‌شد و در موارد اندکی توسط برخی مناطق دیگر از جمله ایرانیان تهیه شد.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۸۴.</ref> امروزه این پرده در کارگاهی در عربستان، آماده می‌گردد.<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۷ش، ص۸۶.</ref>
| |
|
| |
| ==داخل کعبه==
| |
| کعبه در ابتدای ساخت سقف نداشت و در بازسازی توسط قریش در سال پنجم پیش از بعثت، سقفی برای آن قرار دادند و شش ستون در دو ردیف سه‌تایی برای آن ساختند.<ref name=":8" /> در بازسازی کعبه توسط ابن‌زبیر، شش ستون تبدیل به سه ستون گشت و امروزه نیز تنها سه ستون باقی است.<ref name=":8">صفری فروشانی، مکه در بستر تاریخ، ۱۳۸۶ش، ص۱۰۶.</ref>
| |
| [[پرونده:Dar dakhel kabe.png|بندانگشتی|باب التوبه در داخل کعبه]]
| |
|
| |
| قریش برای کعبه یک سقف قرار داد، اما ابن‌زبیر در بازسازی، دو سقف برای کعبه قرار داد؛ زیرا در زمان وی کف کعبه هم‌سطح مسجد شده بود و فاصله کف تا سقف بسیار بود.<ref name=":6">صفری فروشانی، مکه در بستر تاریخ، ۱۳۸۶ش، ص۱۰۸.</ref>
| |
|
| |
| داخل کعبه، اتاق کوچکی وجود دارد که راه‌پله برای رفتن بر روی سقف کعبه است.<ref>«[https://gph.gov.sa/index.php/ar/about-the-two-holy-mosques-ar/grand-mosque-ar/2020-05-28-09-37-55/94-2020-05-28-09-32-7 باب الکعبة المشرفة]»، سایت الرئاسة العامة لشؤون المسجد الحرام و المسجد النبوی.</ref> این اتاقک، دارای در کوچکی است که [[در کعبه#درِ داخل کعبه|در توبه]] خوانده می‌شود.<ref>الشریف، «[https://mawdoo3.com/معلومات_عن_باب_التوبة_في_الكعبة معلومات عن باب التوبة فی الکعبة]»، سایت موضوع.</ref>
| |
| این در از طلا ساخته شده است.<ref>«[https://gph.gov.sa/index.php/ar/about-the-two-holy-mosques-ar/grand-mosque-ar/2020-05-28-09-37-55/94-2020-05-28-09-32-7 باب الکعبة المشرفة]»، سایت الرئاسة العامة لشؤون المسجد الحرام و المسجد النبوی.</ref>
| |
|
| |
| از دوران‌های قدیم قبائل، طوائف و پادشاهان، هدایایی را برای نصب در درون کعبه ارسال می‌کردند.<ref>قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۱ش، ص۸۰.</ref> همچنین چاهی در دورن کعبه وجود داشته که هدایا را در آن قرار می‌دادند. این چاه در بازسازی کعبه توسط قریش، از بین رفت.<ref>صفری فروشانی، مکه در بستر تاریخ، ۱۳۸۶ش، ص۱۰۵.</ref>
| |
|
| |
| ==ارکان کعبه==
| |
| کعبه دارای چهار رکن است:
| |
| *[[رکن حجرالاسود|رکن شرقی]] (رکن حجر الاسود): این رکن تقریباً به سمت مشرق و [[چاه زمزم]] قرار داشته و [[حجرالاسود]] در آن جای دارد.<ref>مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۳۷۷ش، ص۲۷۵.</ref> آغاز هر [[طواف]] از مقابل رکن حجرالاسود و پایانش نیز در مقابل همین رکن است.<ref>مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۳۷۷ش، ص۲۷۵.</ref>
| |
| *[[رکن شمالی]] یا عراقی: یکی از زوایای [[کعبه]] است که تقریباً به سمت شمال عربستان، یعنی کشور عراق واقع شده<ref>شراب، فرهنگ اعلام جغرافیایی، ۱۳۸۳ش، ص۳۶.</ref> و [[طواف|طواف‌کننده]] پس از آن به [[حجر اسماعیل|حِجر اسماعیل]] می‌رسد.<ref>قائدان، تاریخ و آثار اسلامی، ۱۳۸۵ش، ص۶۱.</ref>
| |
| *[[رکن غربی]] یا شامی: رکن غربی یکی از زوایای [[کعبه]] است که در سمت مغرب واقع شده<ref>مشکینی، مصطلحات الفقه، ۱۳۷۷ش، ص۲۷۵.</ref> و [[طواف|طواف‌کننده]] پس از [[حجر اسماعیل|حِجر اسماعیل]] به آن می‌رسد.<ref>قائدان، تاریخ و آثار اسلامی، ۱۳۸۵ش، ص۶۱.</ref>
| |
|
| |
| *[[رکن جنوبی]] یا رکن یمانی: رکنی که [[مستجار]] در کنار آن قرار دارد.<ref>عاملی، الاصطلاحات الفقهیة، ۱۴۱۳ق، ص۱۹۹.</ref> رکن یمانی یا جنوبی یکی از زوایای [[کعبه]] است که تقریبا به سمت جنوب و کشور [[یمن]] قرار دارد و حاجیان در حال [[طواف]]، پس از آن به [[حجر الاسود]] می‌رسند.<ref>مروّج، اصطلاحات فقهی، ۱۳۷۹ش، ص۲۵۰.</ref>
| |
|
| |
| ==رویدادهای مهم==
| |
| ===ولادت امام علی (ع)===
| |
| {{اصلی|مولود کعبه}}[[امام علی علیه‌السلام|امام علی (ع)]] در داخل کعبه متولد شد.<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۵</ref> برخی منابع [[اهل سنت|اهل‌سنت]] نیز این واقعه را گزارش کرده‌اند.<ref>حافظ نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۵۹۳.</ref>
| |
|
| |
| ===نصب حجر الاسود به وسیله پیامبر (ص)===
| |
| {{همچنین ببینید|حجر الاسود}}
| |
| پنج سال پیش از [[بعثت|بعثت پیامبر اسلام]]، در [[مکه]]، سیلی جاری شد و کعبه ویران گردید.<ref name=":1" /> پس از سیل و خرابی کعبه، [[قریش]] به بازسازی آن همت گمارد.<ref name=":3" /> در هنگام بازسازی، هر قبیله خواستار نصب [[حجرالاسود]] بود. اختلاف شدت گرفت و سرانجام با پیشنهاد [[حضرت محمد|حضرت محمد (ص)]]، سنگ را در لباسی گذاشت و اطراف آن را به رؤسای [[قریش]] سپرد و چون به پایه بنا رسیدند، سنگ را با دست خود برداشت و در جای مخصوص گذاشت.<ref>ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۹۹۷م، ج۳، ص۴۸۷.</ref>
| |
|
| |
| ===موارد دیگر===
| |
| {{اصلی|اصحاب فیل|عام الفیل|ابرهه}}[[ابرهه]]، فرمانروای [[یمن]] در سال ۵۷۱ میلادی به قصد ویران ساختن کعبه، به مکه حمله کرد.
| |
|
| |
| اما هنگامی که بدان جا رسیدند، با معجزه الهی، پرندگانی از آسمان بر آنها بارانی از سنگریزه فرو ریخته و سپاه ابرهه را نابود ساختند.<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۴۲–۳۴۵</ref>
| |
|
| |
| در پی امتناع [[عبدالله بن زبیر]] از بیعت با [[یزید]]، سپاهی به فرماندهی [[حصین بن نمیر]] برای مبارزه با او عازم [[مکه]] شد. در [[ماه محرم]] سال ۶۴ هجری به مکه رسید و در [[ربیع الاول]] همان سال با منجنیق به سپاه ابن‌زبیر حمله کردند که در این حمله، آسیب جدی به کعبه رسید.<ref>ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۹۹۷م، ج۱۱، ص۶۳۴.</ref>
| |
|
| |
| در ماه [[ذی‌الحجه]] سال ۳۱۷ قمری، [[قرمطیان]] به مکه یورش بردند. آنها [[حجرالاسود]] را از کعبه کندند و به پایتخت خود بردند. آنها در سال ۳۳۹ در مقابل مبلغی فراوان، حجرالاسود را به کعبه بازگرداندند.<ref>دفتری فرهاد، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ۱۳۷۶ش، ص۱۹۰–۱۹۲.</ref>
| |
|
| |
| ==کعبه در ادبیات فارسی==
| |
| {{جعبه نقل قول|عبید زاکانی:{{سخ}}کسی وصال تو ای کعبه مراد نیافت{{سخ}} که باطنش به خرابات و ظاهرش باتوست<ref>شجاعی، «[http://miqat.hajj.ir/article_37392.html کعبه در آیینه شعر]»، سایت میقات حج.</ref>}}
| |
|
| |
| {{جعبه نقل قول|سعدی:{{سخ}}عبدالقادر گیلانی رحمة الله علیه را دیدند در حرم کعبه روی بر حصبا نهاده همی گفت: ای خداوند ببخشای! وگر هر آینه مستوجب عقوبتم در روز قیامتم نابینا برانگیز تا در روی نیکان شرمسار نشوم.<ref>سعدی، [https://ganjoor.net/saadi/golestan/gbab2/sh3 گلستان، باب دوم در اخلاق درویشان، حکایت شمارهٔ ۳]، سایت گنجور.</ref>}}
| |
|
| |
| پرون اعتصامی:
| |
| {{شعر۲|کعبهٔ دل، مسکن شیطان مکن|پاک کن این خانه که جای خداست<ref>پروین اعتصامی، «[https://ganjoor.net/parvin/divanp/ghasidep/sh8 دیوان اشعار، قصیدهٔ شمارهٔ ۸]» سایت گنجور.
| |
| </ref>}}
| |
|
| |
| حافظ:
| |
| {{شعر۲|چون طهارت نَبُوَد کعبه و بتخانه یکیست|نَبُوَد خیر در آن خانه که عصمت نبود<ref>حافظ، «[https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh208 غزل شمارهٔ ۲۰۸]»، سایت گنجور.</ref>}}
| |
|
| |
| عطار
| |
| {{شعر۲|کعبهٔ جانان اگرت آرزوست|در گذر از خود ره بسیار نیست<ref>عطار، دیوان اشعار، غزلیات، [https://ganjoor.net/attar/divana/ghazal-attar/sh107 غزل شمارهٔ ۱۰۷]، سایت گنجور.</ref>}}
| |
|
| |
| شاه نعمت‌الله ولی:
| |
| {{شعر۲|گر هوای کعبه داری از بیابان رو متاب|رنج باید برد اگر گنج فراوان بایدت<ref> شاه نعمت‌الله ولی، [https://ganjoor.net/shahnematollah/ghazalshv/sh448 «غزلیات»، غزل شمارهٔ ۴۴۸.]، سایت گنجور.</ref>}}
| |
|
| |
| حافظ:
| |
| {{شعر۲|در بیابان گر به شوق کعبه خواهی زد قدم|سرزنشها گر کند خار مغیلان غم مخور<ref>حافظ، [https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh255 «غزلیات»غزل شمارهٔ ۲۵۵]، سایت گنجور.</ref>}}
| |
|
| |
| سعدی:
| |
| {{شعر۲|سعدی اگر طالبی راه رو و رنج بر|کعبه دیدار دوست صبر بیابان اوست<ref>سعدی، [https://ganjoor.net/saadi/divan/ghazals/sh95 دیوان اشعار، غزلیات، غزل شمارهٔ ۹۵.]، سایت گنجور.</ref>}}
| |
| {{شعر۲|وصال کعبه میسر نمی‌شود سعدی|مگر که راه بیابان پرخطر گیرند<ref>سعدی، [https://ganjoor.net/saadi/divan/ghazals/sh231 دیوان اشعار، غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۳۱]، سایت گنجور.</ref>}}
| |
|
| |
| ==نگارخانه==
| |
| <gallery heights="200px" mode="packed" style="">
| |
| پرونده:Dar kabe bedone parde.jpg|[[در کعبه]]
| |
| پرونده:Kabe az bala.jpg
| |
| پرونده:Kabe ghadim.jpg
| |
| پرونده:Kabe ghadim1.jpg
| |
| پرونده:طواف_کعبه_حج_۱۴۳۸.png
| |
| پرونده:Kabe v baran.jpg
| |
| پرونده:Kabe 1297.jpg|کعبه در سال ۱۲۹۷ق
| |
| پرونده:Kabe v tavaf.jpeg
| |
| پرونده:Saghfe kabe.PNG|تمیز کردن پشت‌بام کعبه با روبات
| |
| </gallery>
| |
|
| |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس۲}}
| |
|
| |
| ==منابع==
| |
| {{منابع}}
| |
| *ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، تحقیق: ابی‌الفداء عبدالله القاضی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۷ق.
| |
| * ابن‌شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
| |
| *ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
| |
| *ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، تحقیق عبدالله بن عبدالمحسن الترکی، مصر، ۱۹۹۷م.
| |
| *ابن‌منظور، لسان العرب، قم، ادب، ۱۴۰۵ق.
| |
| *ابن‌هشام، عبد الملک، السیرة النبویة، تحقیق مصطفی السقا، ابراهیم الأبیاری، عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دارالمعرفة، چاپ اول، بی‌تا.
| |
| *اقبال لاهوری، محمد، «[https://ganjoor.net/iqbal/payam-mashregh/sh218 پیام مشرق، بخش ۲۱۸، می‌تراشد فکر ما هر دم خداوندی دگر]»، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *«[https://www.khabaronline.ir/news/83711/%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%DA%A9%D8%AC%D8%A7-%D9%88-%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%DA%A9%D8%AC%D8%A7 الهی! خانه کجا و صاحب خانه کجا؟]»،سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۲مرداد ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *امام خمینی، مناسک حج، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲ش.
| |
| *امام، سید جلال، «[http://ensani.ir/fa/article/69731/%DA%A9%D8%B9%D8%A8%D9%87-%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%D9%89-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A8%D9%86%D8%A7%D9%89-%D8%A2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 کعبه و بررسی تاریخ بنای آن در قرآن]»، سایت پرتال جامع علوم انسانی»، تاریخ بازدید: ۱۸تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *امین کردی، عبیدالله، «[http://ensani.ir/fa/article/86564/%D8%A2%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%D9%88-%D9%85%D8%B1%D9%85%D8%AA-%DA%A9%D8%B9%D8%A8%D9%87 آخرین توسعه و مرمت کعبه]»، سایت پرتال جامع علوم انسانی، تاریخ بازدید: ۱۸تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *«[https://makarem.ir/main.aspx?reader=1&lid=0&mid=29136&catid=6509&pid=61909 اهمیّت کعبه و مراسم حج در روایات]»، سایت آیت‌الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۱۸تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *انصاریان، حسین، «[https://lib.eshia.ir/10694/1/20 حج در آینه عرفان]»، سایت کتابخانه مرکز فقاهت، تاریخ بازدید: ۱۸تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *«[https://gph.gov.sa/index.php/ar/about-the-two-holy-mosques-ar/grand-mosque-ar/2020-05-28-09-37-55/94-2020-05-28-09-32-7 باب الكعبة المشرفة]»، سایت الرئاسة العامة لشؤون المسجد الحرام و المسجد النبوی، تاریخ بازدید:۱۸تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: سهیل زکار، ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
| |
| *بهاءالدین، خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
| |
| *پروین اعتصامی، «[https://ganjoor.net/parvin/divanp/ghasidep/sh8 دیوان اشعار، قصیدهٔ شمارهٔ ۸]» سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *جناتی، محمدابراهیم، «[http://ensani.ir/fa/article/85147/%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%85%D9%89-%DA%A9%D8%B9%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86- اسامی کعبه در قرآن]»، سایت پرتال جامع علوم انسانی، تاریخ بازدید: ۱۸تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
| |
| *حافظ، «[https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh208 غزل شمارهٔ ۲۰۸]»، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۸تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *حافظ، «[https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh255 غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۵۵]»، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۸تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *حافظ نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، مصر، دارالحرمین، ۱۴۱۷ق.
| |
| *دفتری فرهاد، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، فرزان روز، ۱۳۷۶ش.
| |
| *«[http://www.imamalinet.net/fa/goharenab/View/43561/0/%D8%B9%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%87 راز ولادت علی علیه‌السلام در درون کعبه]»، پایگاه امام علی(ع)، تاریخ بازدید: ۱۸تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *رفیعی، سید جواد، «[https://www.zeitoons.com/65937 شریعتی و حج]»، سایت زیتون، تاریخ درج مطلب: ۱۷مرداد ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید:۱۸تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *سعدی، «[https://ganjoor.net/saadi/divan/ghazals/sh95 دیوان اشعار، غزلیات، غزل شمارهٔ ۹۵]»، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *سعدی، «[https://ganjoor.net/saadi/divan/ghazals/sh231 دیوان اشعار، غزلیات، غزل شمارهٔ ۲۳۱]»، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر۱۴۰۱ش.
| |
| *سعدی، «[https://ganjoor.net/saadi/golestan/gbab2/sh3 گلستان، باب دوم در اخلاق درویشان، حکایت شمارهٔ ۳]»، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۸تیر۱۴۰۱ش.
| |
| *سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق: صبحی صالح، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
| |
| *شاه نعمت‌الله ولی، «[https://ganjoor.net/shahnematollah/ghazalshv/sh448 غزلیات، غزل شمارهٔ ۴۴۸]»، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *شجاعی، محمد، «[http://miqat.hajj.ir/article_37392.html کعبه در آیینه شعر]»، سایت میقات حج، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ق.
| |
| *شراب، محمد حسین، فرهنگ اعلام جغرافیایی - تاریخی در حدیث و سیره نبوی، مترجم: محمدرضا نعمتی، حمیدرضا شیخی، تهران، بی‌نا، ۱۳۸۳ش
| |
| *شریعتی، علی «[http://www.shariati.com/farsi/tohidsherk/tohidsherk1.html توحید و شرک]»، سایت دکتر علی شریعتی، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| * شریعتی، علی، [http://www.shariati.com/farsi/hajj/hajj4.html حج]، سایت دکتر علی شریعتی، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *شهید ثانی، زین‌الدین، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، شارح سیدمحمد کلانتر، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
| |
| *شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
| |
| *شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: آقابزرگ تهرانی، تحقیق احمد قصیرعاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
| |
| *شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، مؤسسة آل‌البیت لإحیاءالتراث، ۱۴۱۶ق.
| |
| *شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
| |
| * صفری فروشانی، نعمت‌الله، مکه در بستر تاریخ، قم، مرکز جهانی علوم انسانی، ۱۳۸۶ش.
| |
| *طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
| |
| *طبری، تاریخ الطبری، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر، دارالمعارف، ۱۹۶۸م.
| |
| *طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق سیداحمد حسینی، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
| |
| *عاملی، سیدمحمدحسین ترحینی، الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة، قم، دارالفقه ۱۴۲۷ق.
| |
| *عاملی، یاسین عیسی، الاصطلاحات الفقهیة فی الرسائل العملیة، بیروت، دار البلاغة، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
| |
| *عطار، [https://ganjoor.net/attar/divana/ghazal-attar/sh107 دیوان اشعار، غزلیات، غزل شمارهٔ ۱۰۷]، سایت گنجور، تاریخ بازدید: ۱۸تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *غزالی، ابوحامد محمد، کیمیای سعادت، تصحیح: حسین خدیوجم، تهران، کتیبه، ۱۳۸۰ش.
| |
| *غفاری، ابراهیم، راهنمای حرمین شریفین، بی‌جا، اسوه، ۱۳۷۰ش.
| |
| *فعالی، محمدتقی، «[https://hawzah.net/fa/Article/View/99672/%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D8%B9%D8%A8%D9%87 اسرار عرفانی کعبه]»، سایت حوزه، تاریخ درج مطلب:۱۵ تیر ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۸تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، قم، الهادی، ۱۳۸۱ش.
| |
| *کربن، هانری، «راز معنوی خانه کعبه۲»، مترجم: بزرگ نادرزاده، مجله معارف اسلامی، شماره ۷، آبان ۱۳۴۷ش.
| |
| *کربن، هانری، «راز معنوی خانه کعبه۳»، مترجم: بزرگ نادرزاده، مجله معارف اسلامی، شماره ۸، فروردین ۱۳۴۸ش.
| |
| *کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح علی‌اکبر غفاری، محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
| |
| *مروج، حسین، اصطلاحات فقهی، قم، بخشایش، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
| |
| *مشکینی، میرزا علی، مصطلحات الفقه، بی‌جا، بی‌نا، ۱۳۷۷ش.
| |
| *مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.
| |
| *مطهری، مرتضی،مجموعه آثار، تهران، صدرا، بی‌تا.
| |
| *الشریف، عبدالرحیم، «[https://mawdoo3.com/%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%AA_%D8%B9%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%A8%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%B9%D8%A8%D8%A9 معلومات عن باب التوبة فی الکعبة]»، سایت موضوع، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| *مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
| |
| *مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
| |
| *منتظری، حسینعلی، احکام و مناسک حج، قم، نشر سایه ۱۴۲۸ق.
| |
| *موسوی شاهرودی، سیدمرتضی، تهران، جامع الفتاوی مناسک حج، نشر مشعر، چاپ سوم، ۱۴۲۸ق.
| |
| *یزدانی، خلیل الله، «[http://ensani.ir/fa/article/85956/%D8%AD%D8%AC-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C حج در آینه شعر فارسی]»، سایت پرتال جامع علوم انسانی، تاریخ بازدید: ۱۸تیر ۱۴۰۱ش.
| |
| {{پایان}}
| |
| {{زیارتگاه‌های شیعیان}} {{کعبه}} {{حج و عمره}} {{حضرت ابراهیم}}
| |