|
|
خط ۱۷: |
خط ۱۷: |
|
| |
|
| ===تقسیم عادلانه بیتالمال=== | | ===تقسیم عادلانه بیتالمال=== |
| | | امام علی بر خلاف روش خلفای پیشین که با فاصله گرفتن از آموزههای اسلام و سیره رسول اکرم(ص)، به تبعیض بین مسلمانان روی آورده بودند، بیتالمال را به صورت عادلانه میان مردم تقسیم نمود. امام در این باره فرموده است: من مانند رسول خدا که اموال را یکسان تقسیم میکرد، چنین کردم و نگذاشتم اموال در دست اغنیاء به گردش درآید.<ref>کلینی، محمد بن بعقوب، کافی، بیروت:دارالتعارف للمطبوعات ، ۱۴۱۱ق، ج ۸، ص۶۰–۶۱</ref> در روایتی دیگر از امام نقل شده که فرمود: شما بندگان خدائید و مال، مال خداست، میان شما یکسان تقسیم میشود و به هیچکس بیش از دیگری داده نمیشود و البته پرهیزگاران فردا در نزد خدا بهترین جزا را خواهند داشت. خدا دنیا را مزد و پاداش پرهیزگاران قرار نداده است.<ref>محلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، تهران:دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۷، ج۳۲، ص۱۷–۱۸</ref> |
| حضرت بر خلاف روش خلفای پیشین که با فاصله گرفتن از آموزههای اصیل اسلام و سیره رسول اکرم «ص»، به تبعیض روی آورده بودند، بیت المال را به صورت عادلانه میان مردم تقسیم نمودند و فرمودند: «اعطیت کما کان رسول الله یعطی بالسویه و لم اجعلها دوله، بین الاغنیاء؛ من مانند رسول خدا که اموال را یکسان تقسیم میکرد، چنین کردم و نگذاشتم اموال در دست اغنیاء به گردش درآید»،<ref>کلینی، محمد بن بعقوب، کافی، بیروت:دارالتعارف للمطبوعات ، ۱۴۱۱ق، ج ۸، ص۶۰–۶۱</ref> «فانتم عبادالله والمال مال الله یقسم بینکم بالسویه لافضل فیه لاحد علی احد وللمتقین عندالله غدا احسن الجزاء وافضل الثواب لم یجعل الله الدنیا للمتقین اجراً و اباً؛ شما بندگان خدائید و مال، مال خداست، میان شما یکسان تقسیم میشود و به هیچکس بیش از دیگری داده نمیشود و البته پرهیزگاران فردا در نزد خدا بهترین جزا را خواهند داشت. خدا دنیا را مزد و پاداش پرهیزگاران قرار نداده است».<ref>محلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، تهران:دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۷، ج۳۲، ص۱۷–۱۸</ref>
| |
|
| |
|
| ===برخورد با ویژه خواری و مصادره اموال غصب شده=== | | ===برخورد با ویژه خواری و مصادره اموال غصب شده=== |
|
| |
|
| امام «ع» پس از رسیدن به خلافت، در همان روزهای نخست در مورد اموالی که به ناحق در اختیار برخی از افراد گذاشته شده بود، فرمودند: «اَلا و اِنَّ کلّ قطعه اقطعها عثمان من مالِ اللّه مردودٌ علی بَیتِ المال المسلمین<ref>محمودی، محمد باقر، نهج السّعاده فی مستدرک نهج البلاغه، بیروت: دارالتعاریف، ۱۳۹۶ق، ج۱، ص۱۹۸</ref>؛ آگاه باشید هر قطعه زمینی را که عثمان از مال خدا به کسی هدیه داده، به بیت المال مسلمانان عودت داده خواهد شد»، «و اللّه لو وجدتُهُ قد تزوّج به النّساء و ملک به الاماءُ، لرددتُه فانّ فی العدل سعه و من ضاق علیه العدل فالجور علیه أضیق؛ قسم به خدا! اگر با آن اموال، زنانی کابین بسته یا کنیزانی خریده باشند، آن را بازپس خواهم گرفت؛ زیرا «عدالت» مایه گشایش و رفاه است و آن کس که عدالت بر او گران آید، تحمّل ظلم و ستم برایش گرانتر خواهد بود».<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۵</ref> | | امام علی(ع) پس از رسیدن به خلافت، در همان روزهای نخست در مورد اموالی که به ناحق در اختیار برخی از افراد گذاشته شده بود، فرمودند: آگاه باشید هر قطعه زمینی را که عثمان از مال خدا به کسی هدیه داده، به بیت المال مسلمانان عودت داده خواهد شد،<ref>محمودی، محمد باقر، نهج السّعاده فی مستدرک نهج البلاغه، بیروت: دارالتعاریف، ۱۳۹۶ق، ج۱، ص۱۹۸</ref> قسم به خدا! اگر با آن اموال، زنانی کابین بسته یا کنیزانی خریده باشند، آن را بازپس خواهم گرفت؛ زیرا عدالت مایه گشایش و رفاه است و آن کس که عدالت بر او گران آید، تحمل ظلم و ستم برایش گرانتر خواهد بود.<ref>سید رضی، نهجالبلاغه، خطبه ۱۵.</ref> |
|
| |
|
| ایشان به تمام کارگزارانش این بخشنامه را صادر فرمود: «لایسخروا المسلمین، من سألکُم غیر الفریضه فقد اعتدی فلاتعطوه<ref>محمودی، محمد باقر، نهج السّعاده فی مستدرک نهج البلاغه، پیشین، ج۴، ص۳۱</ref>؛ هر کس بیش از سهم تعیین شده اش را طلبید، زیاده طلبی کرده است. از پرداخت زیاده خودداری کنید».
| | امام به همه کارگزارانش این بخشنامه را صادر فرمود: هر کس بیش از سهم تعیین شدهاش را طلبید، زیاده طلبی کرده است. از پرداخت زیاده خودداری کنید.<ref>محمودی، محمد باقر، نهج السّعاده فی مستدرک نهج البلاغه، پیشین، ج۴، ص۳۱.</ref> |
|
| |
|
| ===توجه یکسان به مردم=== | | ===توجه یکسان به مردم=== |
| | | توجه به همه قشرها و صنوف اجتماعی یکی از پیش شرطهای تحقق عدالت در جامعه اسلامی است. امام علی در نامه به مالک اشتر در این رابطه فرمود: بدان مردم از گروههای متعددی تشکیل یافتهاند که هر یک جز به وسیله دیگری اصلاح و تکمیل نمیشود و هیچکدام از دیگری بینیاز نیست. گروهی لشگریان خداوند هستند (که امنیت و نظم جامعه را تأمین و از آسیب دشمنان حفظ میکنند) گروه دیگری نویسندگان عمومی و خصوصی هستند (که برنامه آنها نگه داشتن حسابهای مالی دولت، تنظیم بودجه، ثبت اسناد و تعلیم و تربیت مردم است) جمع دیگری قضات عدل و دادگسترند (که به فصل خصومت و احقاق حقوق میپردازند) عده دیگری عاملان انصاف و مدارا (و کارگزاران حکومت) هستند. و قشری دیگر اهل جزیه و خراج از غیر مسلمانان هستند که در پناه حکومت اسلامی زندگی میکنند (و در برابر حفظ جان و مالشان به حکومت اسلامی مالیاتی میپردازند) و گروهی از مسلمانان (زمینهای خراجی را کشاورزی میکنند و خراج آن را میپردازند). جمع دیگری تاجران و صنعت گران اند. گروه دیگر طبقه پایین اجتماع از نیازمندان و محرومان (و از کارافتادگان و پیران ناتوان و کهنسال هستند که قادر بر انجام هیچ کاری نیستند). خداوند برای هرکدام از این گروهها سهمی مقرر داشته و در کتاب خود یا سنّت پیغمبر (صلی الله علیه وآله) وظیفه جداگانه ای تعیین کرده که به صورت عهدی از سوی او در نزد ما محفوظ است».<ref>سید رضی، نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref> |
| توجه به همه قشرها و صنوف اجتماعی یکی از پیش شرطهای تحقق عدالت در جامعه اسلامی است. حضرت در عهد نامه به مالک اشتر در این رابطه فرمودند: «وَاعْلَمْ أَنَّ الرَّعِیَّه طَبَقَاتٌ لاَ یَصْلُحُ بَعْضُهَا إِلاَّ بِبَعْض، وَلاَ غِنَی بِبَعْضِهَا عَنْ بَعْض؛ فَمِنْهَا جُنُودُ اللهِ، وَمِنْهَا کُتَّابُ الْعَامَّه وَالْخَاصَّه، وَمِنْهَا قُضَاه الْعَدْلِ، وَمِنْهَا عُمَّالُ الاْنْصَافِ وَالرِّفْقِ، وَمِنْهَا أَهْلُ الْجِزْیَه وَالْخَرَاجِ مِنْ أَهْلِ الذِّمَّه وَمُسْلِمَه النَّاسِ، وَمِنْهَا التُّجَّارُ وَأَهْلُ الصِّنَاعَاتِ، وَمِنْهَا الطَّبَقَه السُّفْلَی مِنْ ذَوِی الْحَاجَه وَالْمَسْکَنَه؛ وَکُلٌّ قَدْ سَمَّی اللهُ لَهُ سَهْمَهُ، وَ وَضَعَ عَلَی حَدِّهِ فَرِیضَه فِی کِتَابِهِ أَوْ سُنَّه نَبِیِّهِ (صلی الله علیه وآله) عَهْداً مِنْهُ عِنْدَنَا مَحْفُوظاً<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳</ref>؛ بدان مردم از گروههای متعددی تشکیل یافتهاند که هر یک جز به وسیله دیگری اصلاح و تکمیل نمیشود و هیچکدام از دیگری بینیاز نیست. گروهی لشگریان خداوند هستند (که امنیّت و نظم جامعه را تأمین و از آسیب دشمنان حفظ میکنند) گروه دیگری نویسندگان عمومی و خصوصی هستند (که برنامه آنها نگه داشتن حسابهای مالی دولت، تنظیم بودجه، ثبت اسناد و تعلیم و تربیت مردم است) جمع دیگری قضات عدل و دادگسترند (که به فصل خصومت و احقاق حقوق میپردازند) عده دیگری عاملان انصاف و مدارا (و کارگزاران حکومت) هستند. و قشری دیگر اهل جزیه و خراج از غیر مسلمانان هستند که در پناه حکومت اسلامی زندگی میکنند (و در برابر حفظ جان و مالشان به حکومت اسلامی مالیاتی میپردازند) و گروهی از مسلمانان (زمینهای خراجی را کشاورزی میکنند و خراج آن را میپردازند). جمع دیگری تاجران و صنعت گران اند. گروه دیگر طبقه پایین اجتماع از نیازمندان و محرومان (و از کارافتادگان و پیران ناتوان و کهنسال هستند که قادر بر انجام هیچ کاری نیستند). خداوند برای هرکدام از این گروهها سهمی مقرر داشته و در کتاب خود یا سنّت پیغمبر (صلی الله علیه وآله) وظیفه جداگانه ای تعیین کرده که به صورت عهدی از سوی او در نزد ما محفوظ است». | |
|
| |
|
| ===افزایش درآمدهای عمومی=== | | ===افزایش درآمدهای عمومی=== |
|
| |
|
| حضرت در چند سال حکومت خود تلاش کرد امکاناتی را که از داراییهای عمومی در اختیار دولت بود افزایش دهند تا سطح زندگی مردم ارتقا پیدا نماید. این مسئله را حضرت به عنوان یکی از حقوق مردم بر حکومت برشمرده، فرمودند: «فَأَمَّا حَقُّکُمْ عَلَیَّ فَالنَّصِیحَه لَکُمْ وَ تَوْفِیرُ فَیْئِکُمْ عَلَیْکُمْ وَ تَعْلِیمُکُمْ کَیْلَا تَجْهَلُوا وَ تَأْدِیبُکُمْ کَیْمَا تَعْلَمُوا<ref>نهج البلاغه، خطبه ۳۴</ref>؛ امّا حقّ شما بر من (نخست) این است که از خیرخواهی شما دریغ نورزم و بیت المال را در راه شما بهطور کامل به کار گیرم و شما را تعلیم کنم تا از جهل و نادانی رهایی یابید و شما را تربیت کنم تا فراگیرید و آگاه شوید».
| | امام علی در چند سال حکومت خود تلاش کرد امکاناتی را که از داراییهای عمومی در اختیار دولت بود افزایش دهند تا سطح زندگی مردم ارتقا پیدا نماید. این مسئله را حضرت به عنوان یکی از حقوق مردم بر حکومت برشمرده، فرمودند: اما حق شما بر من (نخست) این است که از خیرخواهی شما دریغ نورزم و بیت المال را در راه شما بهطور کامل به کار گیرم و شما را تعلیم کنم تا از جهل و نادانی رهایی یابید و شما را تربیت کنم تا فراگیرید و آگاه شوید.<ref>سید رضی، نهج البلاغه، خطبه ۳۴.</ref> |
|
| |
|
| همچنین فرمودند: «والبستکم العافیه من عدلی و فرشتکم المعروف من قولی و فعلی و اریتکم کرائم الاخلاق من نفسی<ref>نهج البلاغه، خطبه ۸۷</ref>؛ پیراهن عافیت را با عدل خود به اندام شما پوشاندم و نیکیها را با اعمال و گفتار خود در میان شما رواج دادم و ملکات اخلاق انسانی را به شما نشان دادم». | | همچنین فرمودند: «والبستکم العافیه من عدلی و فرشتکم المعروف من قولی و فعلی و اریتکم کرائم الاخلاق من نفسی<ref>نهج البلاغه، خطبه ۸۷</ref>؛ پیراهن عافیت را با عدل خود به اندام شما پوشاندم و نیکیها را با اعمال و گفتار خود در میان شما رواج دادم و ملکات اخلاق انسانی را به شما نشان دادم». |