|
|
خط ۲۵: |
خط ۲۵: |
| روایات فراوانی در کتابهای معتبر حدیث وجود دارد که از مضمون آنها استفاده میشود که احادیث مخالف قرآن حجیت ندارند و باید کنار گذاشته شوند. از این روایات با عبارتهای مختلفی تعبیر شده است: یک) رها کردن روایات مخالف قرآن.<ref>حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۲۷، ص۱۰۶، باب ۹: بَابُ وُجُوهِ الْجَمْعِ بَیْنَ الْأَحَادِیثِ الْمُخْتَلِفَه وَ کَیْفِیَّه الْعَمَلِ بِهَا، حدیث۱۰ و حدیث ۳۵. رک: المحاسن برقی، الامالی شیخ صدوق و….</ref> دو) زخرف بودن روایات مخالف قرآن.<ref>وسائل الشیعه، پیشین، حدیث۱۲ و حدیث۱۴. رک: کافی کلینی، المحاسن برقی و ….</ref> سخن نگفتن رسول الله بر خلاف قرآن.<ref>وسائل الشیعه، پیشین، حدیث۱۵. رک: کافی کلینی، المحاسن برقی و ….</ref> سه) توقف و عمل نکردن به روایتی که شاهد قرآنی ندارد.<ref>وسائل الشیعه، پیشین، حدیث۱۸. رک: کافی کلینی و ….</ref> چهار) رد کردن روایت مخالف قرآن.<ref>وسائل الشیعه، پیشین، حدیث۲۹ و حدیث۳۷. ورک: الامالی شیخ طوسی و ….</ref> | | روایات فراوانی در کتابهای معتبر حدیث وجود دارد که از مضمون آنها استفاده میشود که احادیث مخالف قرآن حجیت ندارند و باید کنار گذاشته شوند. از این روایات با عبارتهای مختلفی تعبیر شده است: یک) رها کردن روایات مخالف قرآن.<ref>حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۲۷، ص۱۰۶، باب ۹: بَابُ وُجُوهِ الْجَمْعِ بَیْنَ الْأَحَادِیثِ الْمُخْتَلِفَه وَ کَیْفِیَّه الْعَمَلِ بِهَا، حدیث۱۰ و حدیث ۳۵. رک: المحاسن برقی، الامالی شیخ صدوق و….</ref> دو) زخرف بودن روایات مخالف قرآن.<ref>وسائل الشیعه، پیشین، حدیث۱۲ و حدیث۱۴. رک: کافی کلینی، المحاسن برقی و ….</ref> سخن نگفتن رسول الله بر خلاف قرآن.<ref>وسائل الشیعه، پیشین، حدیث۱۵. رک: کافی کلینی، المحاسن برقی و ….</ref> سه) توقف و عمل نکردن به روایتی که شاهد قرآنی ندارد.<ref>وسائل الشیعه، پیشین، حدیث۱۸. رک: کافی کلینی و ….</ref> چهار) رد کردن روایت مخالف قرآن.<ref>وسائل الشیعه، پیشین، حدیث۲۹ و حدیث۳۷. ورک: الامالی شیخ طوسی و ….</ref> |
|
| |
|
| * حدیث نباید با سنت قطعی و خبر متواتر، مخالف باشد. | | * حدیث نباید با سنت قطعی و خبر متواتر، مخالف باشد: |
| | عرضه روایات به خود معصومان و یا مقایسه آن با سایر روایات، معیار دیگری است که برای اعتبار سنجی احادیث به کار می رود. در برخی روایات آمده است؛ احادیث را به صرف انتساب به ائمه نپذیرید؛ اگر روایتی در ظاهر مخالف روایات معتبر بود، باز آن را انکار نکنید و علمش را به اهلش واگذارید؛ زیرا ممکن است اهل بیت از روی تقیه یا چیز دیگری واقعاً چنین سخنی را گفته باشند؛ امام باقر(ع) فرمود: {{عربی|لَا تُکَذِّبُوا بِحَدِیثٍ أَتَاکُمْ أَحَدٌ فَإِنَّکُمْ لَا تَدْرُونَ لَعَلَّهُ مِنَ الْحَقِّ فَتُکَذِّبُوا اللَّهَ فَوْقَ عَرْشِهِ|ترجمه=روایاتی را که از ما به شما میرسد، انکار نکنید؛ زیرا نمیدانید شاید ما گفته باشیم و آن سخن حقی باشد و شما با انکار آن خدا را در فوق عرش انکار کرده باشید}}<ref>همان، ص۵۳۸، باب ۲۲ باب فیمن لا یعرف الحدیث فرده، حدیث۵.</ref> |
| | |
| | معیار سنجش اعتبار راویان را نه فقط ثقه بودن یا نبودن راوی و بلکه در کنار قرآن کریم، معیار دومی نیز مشخص میکند و آن عرضه روایت به خود معصوم است و به دیگر سخن در اینگونه موارد باید از خود امام پرسیده شود یا اینکه در کنار سایر روایات در موضوع مشترک، مورد بررسی قرار گیرد. |
| | |
| * حدیث با بدیهیات عقلی مخالف نباشد. | | * حدیث با بدیهیات عقلی مخالف نباشد. |
| * اجماع و اتفاق نظر همه فقیهان بر درستی یک حدیث. | | * اجماع و اتفاق نظر همه فقیهان بر درستی یک حدیث. |
|
| |
|
| با این نگاه پذیرفتن روایات موافق قرآن و موافق اجماع علما نه تنها رواج خرافهگرایی نیست و بلکه سدی است محکم در برابر منحرف نشدن تبیین مبانی اعتقادی و عملی شیعه و جدا نشدن از قرآن کریم و سنت قطعی که همان تمسک به ثقلین میباشد.
| |
|
| |
| معیارهای سنجش روایات شیعه
| |
|
| |
| در مبانی شیعه که شبهه کننده نیز به چندی از آنها اشاره کرده است، معیارهایی برای اعتبار سنجی روایات معصومین (صلوات الله و سلامه علیهم) مشخص شده است که با مراعات آنها میتوان مبانی اعتقادی و عملی مکتب ناب شیعی را پایهگذاری کرد؛ این مبانی علاوه بر مبانی اعتبار سنجی روایات از منظر سلسله سند میباشد که در جای خود ارزش و اهمیت خود را دارد.
| |
|
| |
| ۱. موافقت قرآن معیاری اصیل بر اعتبار سنجی روایات
| |
|
| |
| شبهه کننده یکی از مبانی ناروا و خرافهگرایی شیعه را این روایت پنداشته است که در تفسیر عیاشی آمده است و محمد بن مسلم از امام صادق نقل میکند که فرمود: «یا مُحَمَّدُ مَا جَاءَک فِی رِوَایه مِنْ بَرٍّ أَوْ فَاجِرٍ یوَافِقُ الْقُرْآنَ فَخُذْ بِهِ وَ مَا جَاءَک فِی رِوَایه مِنْ بَرٍّ أَوْ فَاجِرٍ یخَالِفُ الْقُرْآنَ فَلَا تَأْخُذْ بِهِ»<ref>عیاشی، محمد، تفسیر العیّاشی، تهران، المطبعه العلمیه، چاپ اول، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۸.</ref>؛ «ای محمد! هر روایتی که به شما میرسد چه راوی آن نیکوکار باشد یا فاجر، اگر با قرآن موافقت دارد، بپذیرید و هر روایتی که به شما میرسد چه راوی آن نیکوکار باشد یا فاجر، اگر با قرآن مخالفت داشته باشد، آن را نگیرید».
| |
|
| |
| این روایت همان روایات عرضه بر قرآن است که یکی از معیارهای منطقی و درست شیعه در اعتبار سنجی روایات است و طبق این روایات و روایات معتبر دیگر با این مضمون، هر
| |
|
| |
| ۲. عرضه روایات به اهل بیت عصمت معیاری دیگر بر اعتبار سنجی روایات
| |
|
| |
| دومین معیار معتبر و دقیق و خطا ناپذیر در اعتبار سنجی هر روایتی، عرضه آن روایت به خود معصوم میباشد و شبهه کننده به دو روایت اشاره کرده و آن را دلیل بر رواج و راه یافتن خرافه در مکتب شیعه دانسته است، در حالی که همین دو روایت گویاترین معیار برای مبارزه با خرافه و انحراف در به دست آوردن روایات معتبر میباشد.
| |
|
| |
| در روایت اول شبهه کننده، آمده است که سفیان بن سمط گوید: «قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ جُعِلْتُ فِدَاک إِنَّ رَجُلًا یأْتِینَا مِنْ قِبَلِکمْ یعْرَفُ بِالْکذِبِ فَیحَدِّثُ بِالْحَدِیثِ فَنَسْتَبْشِعُهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ یقُولُ لَک إِنِّی قُلْتُ لِ لَّیلِ إِنَّهُ نَهَارٌ أَوْ لِلنَّهَارِ إِنَّهُ لَیلٌ قَالَ لَا قَالَ فَإِن قَالَ لَک هَذَا إِنِّی قُلْتُهُ فَلَا تُکذِّبْ بِهِ فَإِنَّک إِنَّمَا تُکذِّبُنِی»<ref>بحرانی، هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه بعثت، چاپ اول، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۸۶۰.</ref>؛ «به امام صادق گفتم: فدایتان شوم، شخصی از نزد شما میآید که به دروغ گویی معروف است و از شما حدیث روایت میکند و ما نسبت به او اکراه داریم. امام فرمود: آیا میگوید که من گفتهام شب روز است یا روز شب است؟ گفتم: خیر. فرمود: حتی اگر گفت که من آن را گفتهام، آن را تکذیب نکن که اگر تکذیب کنی بدرستی که مرا تکذیب کردهای».
| |
|
| |
| اما در متن روایت دوم، امام معیار عرضه روایت به امام را تعیین میکند و میگوید در اینگونه روایات که نمیدانید واقعاً امام چنین سخنی را گفته است یا نه، آن را به ما عرضه کنید یعنی دوباره از ما بپرسید تا شکتان را برطرف کنیم و چون در هر دو روایت راوی سفیان بن سمط از امام صادق است، مشخص میشود که در روایت اول قسمتی از حدیث بازگو نشده است و این شبهه بوجود آمده است؛ در این روایت دوم سفیان بن سمط گوید: «قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ جُعِلْتُ فِدَاک إِنَّ الرَّجُلَ لَیأْتِینَا مِنْ قِبَلِک فَیخْبِرُنَا عَنْک بِالْعَظِیمِ مِنَ الْأَمْرِ فَیضِیقُ بِذَلِک صُدُورُنَا حَتَّی نُکذِّبَهُ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَ لَیسَ عَنِّی یحَدِّثُکمْ قَالَ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَیقُولُ لِلَّیلِ إِنَّه نَهَارٌ وَ لِلنَّهَارِ إِنَّهُ لَیلٌ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ لَا قَالَ فَقَالَ رُدَّهُ إِلَینَا فَإِنَّک إِنْ کذَّبْتَ فَإِنَّمَا تُکذِّبُنَا»<ref>صفار، محمد، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق، ص۵۳۷.</ref>؛ « «به امام صادق گفتم: فدایتان شوم، شخصی از نزد شما میآید و خبری بزرگ از شما میدهد که سینه ما از پذیرفتن آن سنگین شده و آن را تکذیب میکنیم. امام صادق فرمود: آیا از من حدیث میکند؟ گفتم بلی. گفت: آیا میگوید که من گفتهام شب روز است یا روز شب است؟ گفتم: خیر. فرمود: ان روایت را به ما برگردانید که اگر تکذیب کنی بدرستی که مرا تکذیب کردهای».
| |
|
| |
| در روایت دیگری امام باقر (سلام الله علیه) فرمود: «أَمَا وَ اللَّهِ إِنَّ أَحَبَّ أَصْحَابِی إِلَیَّ أَوْرَعُهُمْ وَ أَفْقَهُهُمْ وَ أَکْتَمُهُمْ بِحَدِیثِنَا وَ إِنَّ أَسْوَأَهُمْ عِنْدِی حَالًا وَ أَمْقَتَهُمْ إِلَیَّ الَّذِی إِذَا سَمِعَ الْحَدِیثَ یُنْسَبُ إِلَیْنَا وَ یُرْوَی عَنَّا فَلَمْ یَعْقِلْهُ وَ لَمْ یَقْبَلْهُ قَلْبُهُ اشْمَأَزَّ مِنْهُ وَ جَحَدَهُ وَ کَفَرَ بِمَنْ دَانَ بِهِ وَ هُوَ لَا یَدْرِی لَعَلَّ الْحَدِیثَ مِنْ عِنْدِنَا خَرَجَ وَ إِلَیْنَا سند [أُسْنِدَ] فَیَکُونَ بِذَلِکَ خَارِجاً مِنْ وَلَایَتِنَا»<ref>همان، ص۵۳۷، باب ۲۲ باب فیمن لا یعرف الحدیث فرده، حدیث ۱.</ref>؛ «آگاه باشید که دوست داشتنیترین اصحاب من کسانی هستند که با تقواتر و عالمتر باشند و احادیث ما را به همه کس نگویند؛<ref>یعنی افرادی هستند که بخاطر اعتقاد نداشتن به اهل بیت یا ایمان ضعیف، ممکن است احادیث اهل بیت را ندانسته انکار کنند و برای همین بهترین کار این است که به این افراد برخی از روایات، بخصوص برخی فضائل و کرامات اهل بیت گفته نشود.</ref> و بدترین و مبغوضترین اصحاب نزد من، کسی است که هرگاه حدیثی را بشنود که به ما نسبت دهند و از ما روایت کنند، درباره (جوانب آن) نیندیشد و آن را نپذیرد و از آن بدش آید و انکارش کند و هر کسی هم به آن معتقد باشد بدگویی و تکفیرش میکند، در صورتی که او هیچ نمیداند که چه بسا از ما صادر شده باشد و او به سبب انکارش از ولایت ما خارج گردد».
| |
|
| |
| علامه مجلسی در توضیح این روایت مینویسد: این سخن اشاره به فرمایش خداوند متعال دارد که فرمود: «بَلْ کَذَّبُوا بِما لَمْ یُحِیطُوا بِعِلْمِهِ وَ لَمَّا یَأْتِهِمْ تَأْوِیلُهُ»<ref>«بلکه چیزی را تکذیب کردند که آگاهی از آن نداشتند، و هنوز واقعیتش بر آنان روشن نشده است» (یونس/ ۳۹).</ref> و دلالت دارد بر اینکه احادیث را نباید انکار کرد، هر چند متوجه مراد امام نشد.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ ق، ج۷۲، ص۷۶.</ref>
| |
|
| |
| فیض کاشانی نیز در شرح این حدیث مینویسد: در احادیث ضعیف هم که احتمال داده میشود راست باشد یا ما مضمون آن را متوجه نمیشویم، نباید گفته شود این سخن باطل است.<ref>فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام امیر المؤمنین (علیه السلام)، چاپ اول، ۱۴۰۶ ق، ج۵، ص۷۰۰.</ref>
| |
|
| |
| این نکته را نباید از نظر دور داشت که از این روایات استفاده نمیشود که باید هر روایتی را پذیرفت، بلکه باید تعقل کرد و از نظر سندی بررسی نمود و ندانسته چیزی را انکار نکرد تا مبادا واقعا حدیث از ائمه بوده باشد و با انکار حدیث، در واقع خود ائمه انکار شده باشد؛ چنانچه در روایتی امام میفرماید: «وَ لَا تَقُلْ لِمَا بَلَغَکَ عَنَّا أَوْ نُسِبَ إِلَیْنَا هَذَا بَاطِلٌ وَ إِنْ کُنْتَ تَعْرِفُ خِلَافَهُ فَإِنَّکَ لَا تَدْرِی لِمَ قُلْنَا وَ عَلَی أَیِّ وَجْهٍ وَ صِفَه»<ref>بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، پیشین، ص۵۳۸، باب ۲۲ باب فیمن لا یعرف الحدیث فرده، حدیث۴.</ref>؛ «روایتی که از ما به تو رسیده یا به ما نسبت داده شده، نگو باطل است و اگر چه خلاف این را هم میدانی (یعنی یقین داری این روایت با روایات معتبر مخالف است) باز انکار نکن، زیرا تو نمیدانی شاید ما بخاطر چیزی این سخن را گفتهایم که تو از علت آن آگاه نیستی».
| |
|
| |
| یعنی حتی در مواردی هم که یقین هست نظر ائمه غیر از این است که در این روایت آمده، باز نباید انکار کرد و فقط باید گفت ما از علت آن آگاه نیستیم و نمیدانیم که چرا امام چنین سخنی فرموده است.
| |
|
| |
| این روایت نمیگوید احادیث را به صرف انتساب به ائمه بپذیرید؛ بلکه فقط گفته میشود اگر روایتی در ظاهر مخالف روایات معتبر بود، باز آن را انکار نکنید و علمش را به اهلش واگذارید؛ زیرا ممکن است اهل بیت از روی تقیه یا چیز دیگری واقعاً چنین سخنی را گفته باشند؛ امام باقر یا امام صادق (سلام الله علیهما) نیز فرمود: «لَا تُکَذِّبُوا بِحَدِیثٍ أَتَاکُمْ أَحَدٌ فَإِنَّکُمْ لَا تَدْرُونَ لَعَلَّهُ مِنَ الْحَقِّ فَتُکَذِّبُوا اللَّهَ فَوْقَ عَرْشِهِ»<ref>همان، ص۵۳۸، باب ۲۲ باب فیمن لا یعرف الحدیث فرده، حدیث۵.</ref>؛ «روایاتی را که از ما به شما میرسد، انکار نکنید؛ زیرا نمیدانید شاید ما گفته باشیم و آن سخن حقی باشد و شما با انکار آن خدا را در فوق عرش انکار کرده باشید».
| |
|
| |
| با دقت در این روایات مشخص میشود که امام معیار سنجش اعتبار راویان را نه فقط ثقه بودن یا نبودن راوی و بلکه در کنار قرآن کریم، معیار دومی نیز مشخص میکند و آن عرضه روایت به خود معصوم است و به دیگر سخن در اینگونه موارد باید از خود امام پرسیده شود که آیا چنین سخنی را گفتهای یا نه و پاسخ را از خود امام گرفت و این نه خرافهگری است و نه پذیرش سخن راویان دروغگو و بلکه راهکاری کاربردی برای برون از مشکلات است و جامعه را از شک در معارف الهی محافظت میکند.
| |
|
| |
| ۳. اجماع علما بیانگر نظر معصوم چهارمین معیار در اعتبار سنجی روایات
| |
|
| |
| در کنار این دو منبع (قرآن و حدیث)، منابع مطرح شده دیگر همچون «عقل، اجماع، شهرت روایی، فتوایی و غیره» مورد ارزیابی واقع گشته، اعتبار یا عدم اعتبار، میزانِ ارزشِ دلیلیّت آنها و محدوده بکارگیریشان، برای فهم دین و استخراج احکام اسلام، مشخص میگردد؛ البته «اجماع» دلیلِ مستقلی نیست مگر آنجا که کاشفِ از قول معصوم باشد.
| |
|
| |
|
| با این توجه «شهرت فتوایی» نیز ارزش مستقلی نداشته و فقط میتواند به عنوانِ مؤیدی بر دلیلِ حکم و مرجّحی در هنگام تعارض ادله به حساب میآید، زیرا وقتی اجماع همه علما بهطور مستقل دلیل نباشد، شهرت فتوایی که اجماع علما نیست و در مقابل آن عدهای نیز بر خلاف آن فتوا دادهاند، به طریق اولی دلیل مستقل بر قبول روایات نیست.
| |
|
| |
|
| این سخن علاوه بر آن است که خود شهرت فتوایی به عنوان جبران ضعف سند مورد قبول همه علما نیست تا گفته شود در مکتب شیعه، مبانی رجالی مراعات نمیشود و بلکه چهار دیدگاه درباره شهرت وجود دارد: | | این سخن علاوه بر آن است که خود شهرت فتوایی به عنوان جبران ضعف سند مورد قبول همه علما نیست تا گفته شود در مکتب شیعه، مبانی رجالی مراعات نمیشود و بلکه چهار دیدگاه درباره شهرت وجود دارد: |
خط ۷۸: |
خط ۴۴: |
| نتیجهگیری | | نتیجهگیری |
|
| |
|
| # بررسی سلسله سند روایات یکی از اساسیترین مبانی رجالی شیعه میباشد و وجود کتابهای رجالی مستقل شیعه گویاترین دلیل بر این سخن است.
| |
|
| |
|
| # شیعه در کنار بررسی سندی روایات، موافقت روایت با قرآن کریم و اهل بیت را از منابع اصیل اعتبارسنجی روایات میداند و این یعنی معصومین فقط مفسر الهی قرآن کریم و تبیین کننده هستند و خود استقلالی نداشته و نمیتوانند بر خلاف قرآن کریم سخنی بگویند. | | # شیعه در کنار بررسی سندی روایات، موافقت روایت با قرآن کریم و اهل بیت را از منابع اصیل اعتبارسنجی روایات میداند و این یعنی معصومین فقط مفسر الهی قرآن کریم و تبیین کننده هستند و خود استقلالی نداشته و نمیتوانند بر خلاف قرآن کریم سخنی بگویند. |