حضانت پدر و مادر: تفاوت میان نسخه‌ها

با توجه به این که زنان این دوره نوعاً شاغل هستند و خود دارای درآمد مستقلی می‌باشند و با عنایت به این که عواطف مادر به فرزند بیش از پدر است، چرا اسلام حضانت بچه را به پدر واگذار کرده؟ آیا بهتر نبود هم چون غرب به تشخیص دادگاه، هر کدام از پدر یا مادر که دارای لیاقت بیشتری برای حضانت باشند، سرپرستی بچه را به عهده بگیرند؟

{{پایان سوال}}

{{پاسخ}}نگهداری طفل و تربیت آن با پدر و مادر است ولی قانون برای آن که بین پدر و مادر روی نگهداری و تربیت او اختلاف بروز نکند، چاره‌ای اندیشیده است که به اعتبار آشنا بودن به نحوه نگهداری طفل، تا دو سال در پسر و تا هفت سال در دختر، مادر را بر پدر مقدم داشته است. ولی پس از سن دو سال در پسر و هفت سال در دختر که تربیت اجتماعی را، لازم دارند و قدرت پدر در این سنین نوعاً برای تربیت طفل، بیش از مادر است، قانون، پدر را بر مادر مقدم داشته است.  

 

همچنین در مواردی که هر یک از پدر و مادر، در اثر جنون، اعتیاد، فساد اخلاقی و … صلاحیت و توانایی خود را نسبت به تربیت و نگهداری طفل از دست بدهند، حق حضانت آن‌ها ساقط شده و به دیگری یا سرپرست و ولی کودک منتقل می‌شود.

فقها در تعریف حضانت بیان داشته‌اند که «الحضانه ولایه علی الطفل و المجنون، لفائده تربیه و ما یتعلق بها من مصلحه من حفظه و …؛ یعنی حضانت عبارت است از ولایت و سلطنت بر تربیت طفل و مجنون و متعلقات آن از قبیل نگهداری کودک …»<ref>مسالک الافهام، ج۸، ص۴۲۱؛ الروضه البهیته، ج۲، ص۱۲؛ آشتیانی، میرزا محمود، کتاب النکاح، ص۳۷۱.</ref> حقوقدانان نیز در تعریف حضانت گفته‌اند: اقتداری که قانون به منظور نگهداری و تربیت اطفال به پدر و مادر آنان اعطا کرده است».<ref>امامی، سید حسن، حقوق مدنی، ج۵، ص۱۸۷؛ کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، خانواده، ج۲، ص۱۳۹.</ref>

صاحب ریاض (ره) حضانت را در مرتبه اول به‌طور مطلق حق مادر می‌داند؛ خواه کودک را شیر بدهد یا ندهد و اگر مادر حق خود را اسقاط کرد، وظیفه پدر است که از فرزند سرپرستی کند و در صورت امتناع والدین، حاکم پدر را اجبار می‌نماید.<ref>ریاض المسائل، ج۲، ص۱۶۳.</ref> روایتی نیز از امام صادق(ع) وجود دارد که فرمودند: «... المرأه أحق بالولد إلی أن تبلغ سبع سنین إلا أن تشاء المرأه؛ یعنی زن (مادر) تا هفت سال برای سرپرستی فرزند (از دیگران) سزاوارتر است، جز آن که بخواهد (به دیگری واگذار کند)».<ref>وسائل الشیعه، ج۱۵، باب ۸۱، از ابواب احکام الأولاد، حدیث ۶، ص۱۹۲.</ref>

شهید ثانی (ره) نیز زن را برای حضانت از مرد شایسته‌تر می‌داند و می‌فرماید: «... و هی بالأنثی ألیق منها بالرجل، لمزید شفقتها و خلقها المعد لذلک بالأصل»؛<ref>مسالک الافهمام، ج۸، ص۴۲۱.</ref> مهربانی و شفقت زن بیشتر است و خلقت اصلی زن به گونه ای است که آماده. مهیای پرورش و نگهداری کودک است.

۱. روایاتی که به‌طور مطلق مادر را برای سرپرستی کودک سزاوارتر می‌داند؛ از جمله روایتی است که از طریق شیعه و سنی در مورد قضاوت حضرت رسول(ص) درباره دختر حمزه سید الشهدا، نقل شده است که حضرت فرمودند: دختر حمزه را به خاله‌اش بدهید و اضافه کردند «الخاله والده»<ref>وسائل الشیعه، ج۱۵، باب ۷۳ از ابواب احکام الاولاد، حدیث ۴.</ref> خاله به منزله مادر است. ابوعلی، ابن جنیداسکافی از فقهای شیعه که به شایستگی مادر در حضانت معتقد است، به روایت «المرأه احق بالولد مالم تتزوج» استناد کرده است.<ref>به نقل از جواهر الکلام، ج۳۱، ص۲۹۱. ورک به ص۲۸۵.</ref>

۲. روایاتی که به اولویت مادر تا ازدواج نکرده است، دلالت دارد؛ هم چون روایت مرسله‌ای که مقری نقل کرده است که امام در پاسخ به این که کدام یک از والدین در امر حضانت احق (شایسته‌تر) می‌باشند، فرمودند: «المرأه أحق بالولد مالم تتزوج، مادر تا زمانی که ازدواج نکرده است نسبت به حضانت شایسته‌تر است.»<ref>وسائل الشیعه، ج۱۵، باب ۸۱، از ابواب احکام الاولاد، حدیث۴.</ref> این نظریه به شیخ صدوق رحمه الله نسبت داده شده است.<ref>به نقل از جواهر الکلام، ج۳۱، ص۲۹۱.</ref>

۳. روایات و اقوالی از فقها که مادر را تا ۹ سالگی فرزند احق و اولی می‌داند. شیخ مفید - رحمه الله-<ref>المقنعه، ص۸۳، همچنین سلار و قاضی به نقل از صابح جوهر چنین عقیده ای دارند.</ref> معتقد است که مادر تا ۹ سالگی نسبت به دختر مقدم است.

۴. قول مشهور که در مورد پسر تا ۲ سال و در مورد دختر تا ۷ سال، برای مادر اولویت قائل است و در قانون مدنی جمهوری ا سلامی ایران نیز همین قول منعکس است.<ref>منظور ماده ۱۱۶۹ق به پیش از اصلاح ۸/۹/۱۳۸۲ است.</ref> این عقیده را شیخ طوسی در نهایه، این حمزه و ابن ادریس و سرانجام محقق برگزیده و علامه و دیگران نیز همین نظر را انتخاب کرده‌اند. نظر مشهور بنا به عقیده صاحب جواهر اجماعی است و نیز مقتضای جمع بین روایات است.<ref>به نقل جواهر الکلام، ج۳۱، ص۲۹۲.</ref> و شاید بتوان گفت با وجود فرزندان برای خانم امکان ازدواج مجدد وی سلب می‌شود، از این جهت حضانت تکلیفی بر دوش مادران نمی‌باشد همچنان که در قبل نیز بدان اشاره شد.

از نظر قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، در امر حضانت ماده ۱۱۶۹ ق. م اجرا می‌شود که در تاریخ ۸/۹/۱۳۸۲ توسط مجع تشخیص مصلت نظام به شرح ذیل اصلاح گردیده است:

۱. جنون، هر گاه مادر در مدتی که حضانت طفل با اوست (دو سال در پسر و هفت سال در دختر) مبتلا به جنون شود طبق ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی، حق حضانت با پدر خواهد بود، اما اگر پدری که حق حضانت طفل با اوست مبتلا به جنون شود، هر چند که قانون مدنی در این مورد ساکت است، حقوق دان‌ها گفته‌اند که با استفاده از وحدت ملاک ماده ۱۱۷۰ می‌توان حکم کرد که حق حضانت به مادر منتقل می‌شود.<ref>امامی، سیدحسین، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، چ نهم، ۱۳۷۳ ه‍. ش، ج۵، ص۱۹۶۰.</ref>

۲. ازدواج مادر، هر گاه نکاح بین والدین در اثر طلاق یا فسخ منحل شود و مادر عهده‌دار حضانت طفل خود شود و سپس شوهر دیگری اختیار نماید، طبق ماده ۱۱۷۰، حق حضانت او از بین می‌رود.

۳. عدم مواظبت از طفل، ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی می‌گوید: «هر گاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر و مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می‌تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس قوه قضایی هر تصمیمی را که برای حضانت طفل متقضی بداند، اتخاذ کند. موارد ذیل از مصادیق عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی هر یک از والدین است: ۱. اعتیاد زیان آور به الکل، مواد مخدر و قمار. ۲. اشتهار به فساد اخلاقی و فحشاء. ۳. ابتلا به بیماری‌های روانی با تشخیص پزشکی قانونی. ۴. سوء استفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل اخلاقی مانند فساد و فحشاء، تکدی گری و قاچاق. ۵. تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف.{{پایان پاسخ}}