جمع میان طلب آخرت و تلاش در امور دنیایی: تفاوت میان نسخه‌ها

هرچند قرآن کریم در آیات بسیاری، از دنیا و امکانات مادی آن مدح و تمجید نموده است و اگر بخواهیم همه آیاتی را که در رابطه با محترم شمردن امکانات مادی این جهان است جمع‌آوری کنیم، مجموعه قابل ملاحظه‌ای خواهد شد؛ مثلاً: در بعضی از آیات، مال به عنوان خیر، معرفی شده است.<ref>بقره/۱۸۰.</ref> در بسیاری از آیات، مواهب مادی تحت عنوان فضل خدا آمده است {{قرآن|وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللهِ}}<ref>جمعه/۱۰.</ref> در جای دیگر می‌فرماید: {{قرآن|هُوَ الذی خَلَقَ لَکُم ما فِی الأرْضِ جَمیعًا}}<ref>بقره/۲۹.</ref> همه نعمت‌های روی زمین را برای شما آفریده است و در بسیاری از آیات آنها را تحت عنوان سخرلکم؛ آنها را مسخر شما گردانید»، ذکر کرده است. ولی با این همه اهمیتی که به مواهب و نعمت‌های مادی داده شده، تعبیراتی که آن را مذمت و تحقیر می‌کند در آیات قرآن به چشم می‌خورد. در یک جا آن را عوض و متاع فانی می‌شمرد: {{قرآن|تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَیاه الدُّنْیا}}،<ref>نساء/۹۴.</ref> در جای دیگر آن را مایه غرور و غفلت می‌شمرد: {{قرآن|وَ ما الْحَیاه الدُّنْیا إلاّ مَتاعُ الغُرورِ،}}<ref>حدید/۲۰.</ref> در آیه دیگر آن را وسیله سرگرمی و بازیچه شمرده: {{قرآن|وَ ما هذِهِ الْحَیاه الدُّنْیا إلاّ لَهْوٌ وَ لَعِبٌ}}<ref>عنکبوت/۶۴.</ref> و در آیه‌ای دیگر مایه غفلت از یاد خدا ذکر می‌نماید: {{قرآن|رِجالٌ لاتُلْهیهِمْ تِجارَه وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللهِ}}.<ref>نور/۳۷.</ref>

این تعبیرات دوگانه به این شکل در روایات اسلامی نیز مشاهده می‌شود. از یک سو دنیا مزرعه آخرت، تجارت‌خانه مردان خدا، مسجد دوستان حق، محل هبوط وحی پروردگار، سرای موعظه و پند شمرده شده: {{متن عربی|مسجدُ اَحبّاءِ اللهِ و مصلّی ملائکه اللهِ و مهبطُ وحیِ اللهِ و متْجَرُ اولیاءِ الله».}}<ref>نهج‌البلاغه، کلمات قصا، جمله ۱۳۱.</ref> و از سوی دیگر مایه غفلت و بی‌خبری از یاد خدا و متاع غرور نامیده می‌شود.

پاسخ این پرسش را در خود قرآن می‌توان یافت؛ چرا که آنجا که از دنیا و مواهبش نکوهش می‌کند، کسانی را مخاطب قرار می‌دهد که این زندگی تنها هدفشان را تشکیل می‌دهد، در سوره نجم آیه ۲۹ می‌خوانیم: {{قرآن|وَ لَمْ یُرِدْ إلاّ الحَیاه الدُنْیا}} کسانی که جز زندگی دنیا را نخواهند. به تعبیر دیگر سخن از کسانی است که آخرت را به دنیا می‌فروشند و برای رسیدن به مادیات از هیچ خلاف کاری و جنایتی ابا ندارند.

در سوره توبه، آیه ۳۸ می‌خوانیم: {{قرآن|أرَضیتُمْ بِالْحَیاه الدُّنْیا مِنَ الآخِرَه}} آیا راضی شدید که زندگی دنیا را به جای آخرت بپذیرید؟! از این آیه استفاده می‌شود که دلبستگی مجاهدان به زندگی دنیا، آن‌ها را در امر جهاد سست می‌کند. مجاهدان راستین باید مردمی پارسا و زاهدپیشه و بی‌اعتنا به زرق و برق دنیا باشند. امام علی بن الحسین(ع) در ضمن دعایی که برای مرزبانان کشورهای اسلامی می‌کند. چنین می‌فرماید: «بار الها! فکر این دنیای فریبنده را به هنگامی که آن‌ها در برابر دشمنان قرار می‌گیرند از نظرشان دور فرما، و اهمیت اموال فتنه‌انگیز و دلربا را از صفحه قلوبشان محو نما» و به راستی اگر شناخت درستی از وضع دنیا و آخرت و چگونگی این دو زندگی داشته باشیم، خواهیم دید که این یکی در مقابل آن به قدری محدود و ناچیز است که به حساب نمی‌آید. در حدیثی که از پیامبر اکرم(ص) در این زمینه نقل شده می‌خوانیم که فرمود: «و اللهِ ما الدنیا فی الآخره الاّ لما یجعلُ احدُکم اصبعَه فی الیمّ ثم یرفعُها فلینظرْ بمَ تَرْجِع؛ به خدا سوگند دنیا در برابر آخرت مثل این است که یکی از شما انگشت خود را در دریا بزند و سپس بردارد و بنگرد چه مقدار از آب دریا را با آن برداشته است؟!

آیات مورد بحث، خود شاهد این مدعاست، آنجا که می‌فرماید: {{قرآن|مَنْ کانَ یُریدُ الْعاجِلَه}} تنها هدفشان همین زندگی زودگذر مادی است.

کوتاه سخن این‌که، مواهب جهان مادی که همه از نعمت‌های خدا است و حتماً وجودش در نظام خلقت لازم بوده و هست، اگر به عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به سعادت و تکامل معنوی انسان مورد بهره‌برداری قرار گیرد از هر نظر قابل تحسین است. و امّا اگر به عنوان یک هدف و نه وسیله مورد توجّه قرار گیرد و از ارزش‌های معنوی و انسانی بریده شود که در این هنگام طبعاً مایه غرور و غفلت و طغیان و سرکشی و ظلم و بیدادگری خواهد بود، در خور هرگونه نکوهش و مذمت است. و چه زیبا فرموده است علی(ع) در آن گفتار کوتاه و پرمغزش: «من اَبْصرَ بها بصرتْه و من اَبصر الیها اعمتْه؛ آنکس که با چشم بصرت به آن بنگرد (و آن را وسیله بینایی قرار دهد) دنیا به او آگاهی می‌بخشد و آنکس که به خود آن نگاه کند دنیا او را نابینا خواهد کرد.»<ref>نهج‌البلاغه، خ۸۲.</ref> در حقیقت تفاوت میان دنیای مذموم و ممدوح، همان چیزی است که از «الیها» و «بها» استفاده می‌شود که اولی هدف را می‌رساند و دومی وسیله را.

اسلام به عنوان یک وسیله مؤثر و کارساز روی ثروت تکیه می‌کند و در آیه ۱۸۰ سوره بقره، از «مال» تعبیر به «خیر» کرده است.

در حدیثی از امام باقر(ع) می‌خوانیم: «نعم العون الدنیا علی طلب الاخره؛ دنیا کمک خوبی است برای رسیدن به آخرت»<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ج۱۲، ص۱۷، ح۵ از باب ۱۶ ابواب مقدمات تجارت.</ref> آیات سوره قصص که شدیدترین مذمت را از قارون ثروتمند مغرور می‌کند، شاهد گویایی بر این موضوع است، منتهی اسلام ثروتی را می‌پسندد که به وسیله آن «ابتغاء و از آخرت» و طلب سرای دیگر شود، چنان‌که دانشمندان بنی‌اسرائیل به قارون گفتند: {{قرآن|وَ ابْتَغِ فیما آتاکَ اللهُ الدّارَ الآخِره<ref>قصص/۷۷.</ref> و در آنچه خدا به تو داده سرای آخرت را جستجو کن». اسلام ثروتی را می‌پسندد که در آن: {{قرآن|وَ أحْسِنْ کَما أحْسَنَ اللهُ إلَیْکَ}}<ref>قصص/۷۷.</ref> همان گونه که خدا به تو نیکی کرده است، نیکی کن» و نیکی به همگان باشد. اسلام ثروتی را مدح می‌کند در آن: {{قرآن|وَ لاتَنْسَ نَصیبَکَ مِنَ الدُّنْیا}}<ref>قصص/۷۷.</ref> بهره‌ات را از دنیا فراموش منما»، تحقق یابد.