automoderated
۶٬۳۴۱
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۵: | خط ۵: | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
[[پرونده:Etteqe shar man ahsanta elayh.jpg|بندانگشتی|قطعه خوشنویسی از ضرب المثل اتق شر من احسنت الیه، به خط مصطفی حکیم.]] | |||
جمله «از کسی که به او خوبی کردهای بترس»، اصل آن «اِتَّقِ شَرَّ مَنْ احْسَنْتَ اِلَیْهِ» بوده و ضربالمثلی قدیمی و عربی است، که به اشتباه به [[امام علی(ع)]] نسبت داده شده است. مفهوم این عبارت این است که به [[انسان]]ها خوبی نکن تا از شر آنها در امان باشی. این محتوا با این گستردگی، مورد تأیید [[روایت|روایات]] و [[قرآن|آیات]] نیست. در منابع دینی سفارش شده به همه انسانها چه نیکوکار یا [[فاجر]] نیکی کن و در برابر نیکی خود توقع مزد یا تشکر نداشته باش. | جمله «از کسی که به او خوبی کردهای بترس»، اصل آن «اِتَّقِ شَرَّ مَنْ احْسَنْتَ اِلَیْهِ» بوده و ضربالمثلی قدیمی و عربی است، که به اشتباه به [[امام علی(ع)]] نسبت داده شده است. مفهوم این عبارت این است که به [[انسان]]ها خوبی نکن تا از شر آنها در امان باشی. این محتوا با این گستردگی، مورد تأیید [[روایت|روایات]] و [[قرآن|آیات]] نیست. در منابع دینی سفارش شده به همه انسانها چه نیکوکار یا [[فاجر]] نیکی کن و در برابر نیکی خود توقع مزد یا تشکر نداشته باش. | ||
خط ۱۰: | خط ۱۲: | ||
برخی [[مفسران]] از این عبارت در تفسیر آیه ۷۴ [[سوره توبه]] بهره بردهاند. بر اساس این آیه، [[منافق|منافقان]] پس از آنکه مورد احسان [[خدا]] و [[پیامبر(ص)]] قرار گرفتند، به جای [[سپاسگزاری]]، [[عیبجویی]] و انکار کردند. از این جمله در برخی آثار ادبی، مانند کتاب [[مثنوی معنوی (کتاب)|مثنوی معنوی]] سروده [[مولوی]] نیز، استفاده شده است. | برخی [[مفسران]] از این عبارت در تفسیر آیه ۷۴ [[سوره توبه]] بهره بردهاند. بر اساس این آیه، [[منافق|منافقان]] پس از آنکه مورد احسان [[خدا]] و [[پیامبر(ص)]] قرار گرفتند، به جای [[سپاسگزاری]]، [[عیبجویی]] و انکار کردند. از این جمله در برخی آثار ادبی، مانند کتاب [[مثنوی معنوی (کتاب)|مثنوی معنوی]] سروده [[مولوی]] نیز، استفاده شده است. | ||
== ضربالمثل == | ==ضربالمثل== | ||
اصل جمله «از ضرر کسی بترس که به او خوبی کردهای» عبارت «اِتَّقِ شَرَّ مَنْ احْسَنْتَ الَیْهِ» است. میدانی نیشابوری عالم و ادیب قرن چهارم قمری، این عبارت را به عنوان ضربالمثل در کتاب مجمع الامثال خود آورده است.<ref>میدانی نیشابوری، احمد بن محمد بن ابراهیم، مجمع الأمثال، به تحقیق محمد محیی الدین عبد الحمید، بیروت، دار المعرفة، ج۱، ص۱۴۵.</ref> | اصل جمله «از ضرر کسی بترس که به او خوبی کردهای» عبارت «اِتَّقِ شَرَّ مَنْ احْسَنْتَ الَیْهِ» است. میدانی نیشابوری عالم و ادیب قرن چهارم قمری، این عبارت را به عنوان ضربالمثل در کتاب مجمع الامثال خود آورده است.<ref>میدانی نیشابوری، احمد بن محمد بن ابراهیم، مجمع الأمثال، به تحقیق محمد محیی الدین عبد الحمید، بیروت، دار المعرفة، ج۱، ص۱۴۵.</ref> | ||
خط ۱۷: | خط ۱۹: | ||
از این عبارت در منابع روایی [[شیعه]]<ref>موسوی، سید سلیمان و محمد میرزایی، «بررس جمله اتق شر من احسنت الیه از حیث صدوری و سنجش مفهومی آن با آموزههای دینی»، در آموزههای حدیثی، شماره ۴، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش، ص۲۷.</ref> و [[اهل سنت]]،<ref>سخاوی، محمد بن عبد الرحمن، المقاصد الحسنة فی بیان کثیر من الأحادیث المشتهرة علی الألسنة، به تحقیق محمد عثمان الخشت، بیروت، دار الکتاب العربی، ١٤٠٥ق، ص۶۰.</ref> به عنوان روایت یاد نشده است. با این همه، در برخی نوشتههای متأخر به اشتباه، به [[امام علی(ع)]]<nowiki/> نسبت داده شده است.<ref name=":0">امامی خوئی، محمدامین، مرآة الشرق، به تحقیق و تصحیح علی صدرایی خویی، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۴۹؛ جاحظ، عمرو بن بحر، رسائل الجاحظ: الرسائل السیاسیة، به تحقیق علی بوملحم، دار و مکتبه الهلال، ۲۰۰۲م، حاشیه، ص۵۲۱؛ فاضلی، قادر، فرهنگ موضوعی ادب فارسی (ویژه مثتوی معنوی)، کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۲۷۹.{{سخ}}</ref> | از این عبارت در منابع روایی [[شیعه]]<ref>موسوی، سید سلیمان و محمد میرزایی، «بررس جمله اتق شر من احسنت الیه از حیث صدوری و سنجش مفهومی آن با آموزههای دینی»، در آموزههای حدیثی، شماره ۴، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش، ص۲۷.</ref> و [[اهل سنت]]،<ref>سخاوی، محمد بن عبد الرحمن، المقاصد الحسنة فی بیان کثیر من الأحادیث المشتهرة علی الألسنة، به تحقیق محمد عثمان الخشت، بیروت، دار الکتاب العربی، ١٤٠٥ق، ص۶۰.</ref> به عنوان روایت یاد نشده است. با این همه، در برخی نوشتههای متأخر به اشتباه، به [[امام علی(ع)]]<nowiki/> نسبت داده شده است.<ref name=":0">امامی خوئی، محمدامین، مرآة الشرق، به تحقیق و تصحیح علی صدرایی خویی، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۴۹؛ جاحظ، عمرو بن بحر، رسائل الجاحظ: الرسائل السیاسیة، به تحقیق علی بوملحم، دار و مکتبه الهلال، ۲۰۰۲م، حاشیه، ص۵۲۱؛ فاضلی، قادر، فرهنگ موضوعی ادب فارسی (ویژه مثتوی معنوی)، کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۲۷۹.{{سخ}}</ref> | ||
== کاربردها == | ==کاربردها== | ||
از عبارت اتق شر من احسنت الیه (از آسیب کسی که به او خوبی کردهای بترس)، در کتابهای گوناگون دینی و ادبی استفاده شده که برخی از آنها عبارتند از: | از عبارت اتق شر من احسنت الیه (از آسیب کسی که به او خوبی کردهای بترس)، در کتابهای گوناگون دینی و ادبی استفاده شده که برخی از آنها عبارتند از: | ||
=== در تفسیر آیه ۷۴ سوره توبه === | ===در تفسیر آیه ۷۴ سوره توبه=== | ||
بسیاری از مفسران اهل سنت<ref>برای نمونه نگاه کنید به ثعلبی، احمد بن ابراهیم، الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، به اشراف صلاح باعثمان و دیگران، جده، دار التفسیر، ١٤٣٦ق، ج۱۳، ص۴۸۸؛ زحیلی، وهبه، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، بیروت، دار الفکر المعاصر، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۳۱۶.</ref> و برخی از مفسران شیعه<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، به تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۶۶ش، ج۹، ص۲۹۹.</ref> به این عبارت در تفسیر آیه ۷۴ [[سوره توبه]] اشاره کردهاند. [[منافقان]] پیش از حکومت [[پیامبر(ص)]] از نظر اقتصادی زندگی سختی داشتند و پس از آغاز حکومت وی با بهره بردن از [[غنیمت|غنائم]] ثروتمند شدند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ثعلبی، احمد بن ابراهیم، الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، به اشراف صلاح باعثمان و دیگران، جده، دار التفسیر، ١٤٣٦ق، ج۱۳، ص۴۸۹.</ref> بر اساس این آیه، منافقان به [[عیبجویی]] و انکار نپرداختند مگر پس از آنکه مورد احسان خدا و پیامبر(ص) قرار گرفتند. | بسیاری از مفسران اهل سنت<ref>برای نمونه نگاه کنید به ثعلبی، احمد بن ابراهیم، الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، به اشراف صلاح باعثمان و دیگران، جده، دار التفسیر، ١٤٣٦ق، ج۱۳، ص۴۸۸؛ زحیلی، وهبه، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، بیروت، دار الفکر المعاصر، ۱۴۱۸ق، ج۱۰، ص۳۱۶.</ref> و برخی از مفسران شیعه<ref>برای نمونه نگاه کنید به ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، به تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۶۶ش، ج۹، ص۲۹۹.</ref> به این عبارت در تفسیر آیه ۷۴ [[سوره توبه]] اشاره کردهاند. [[منافقان]] پیش از حکومت [[پیامبر(ص)]] از نظر اقتصادی زندگی سختی داشتند و پس از آغاز حکومت وی با بهره بردن از [[غنیمت|غنائم]] ثروتمند شدند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ثعلبی، احمد بن ابراهیم، الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، به اشراف صلاح باعثمان و دیگران، جده، دار التفسیر، ١٤٣٦ق، ج۱۳، ص۴۸۹.</ref> بر اساس این آیه، منافقان به [[عیبجویی]] و انکار نپرداختند مگر پس از آنکه مورد احسان خدا و پیامبر(ص) قرار گرفتند. | ||
=== در ادبیات === | ===در ادبیات=== | ||
نصرالله منشی در کتاب کلیله و دمنه<ref>نصرالله منشی، کلیله و دمنه، باب الصائغ و السیاح، [https://ganjoor.net/monshi/kelile-demni/zargarosayyah/sh3/ بخش ۳].</ref> و [[مولوی]] در کتاب [[مثنوی معنوی (کتاب)|مثنوی معنوی]] از این عبارت بهره بردهاند.<ref group="یادداشت">گفت حقست این ولی ای سیبویه/ اِتَّقِ مِنْ شَرِّ مَنْ احْسَنْت الَیْهِ</ref><ref>فاضلی، قادر، فرهنگ موضوعی ادب فارسی (ویژه مثتوی معنوی)، کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۲۷۹.</ref> | نصرالله منشی در کتاب کلیله و دمنه<ref>نصرالله منشی، کلیله و دمنه، باب الصائغ و السیاح، [https://ganjoor.net/monshi/kelile-demni/zargarosayyah/sh3/ بخش ۳].</ref> و [[مولوی]] در کتاب [[مثنوی معنوی (کتاب)|مثنوی معنوی]] از این عبارت بهره بردهاند.<ref group="یادداشت">گفت حقست این ولی ای سیبویه/ اِتَّقِ مِنْ شَرِّ مَنْ احْسَنْت الَیْهِ</ref><ref>فاضلی، قادر، فرهنگ موضوعی ادب فارسی (ویژه مثتوی معنوی)، کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۲۷۹.</ref> | ||
ملک الشعرای بهار نیز، شعری با عنوان «اتق شر من احسنت الیه» سروده است.<ref>بهار، محمدتقی، دیوان اشعار ملک الشعرای بهار، تهران، آزادمهر، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۹۴۵.</ref> | ملک الشعرای بهار نیز، شعری با عنوان «اتق شر من احسنت الیه» سروده است.<ref>بهار، محمدتقی، دیوان اشعار ملک الشعرای بهار، تهران، آزادمهر، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۹۴۵.</ref> | ||
== نقد محتوا == | ==نقد محتوا== | ||
عبارت «از کسی که به او خوبی کردی بترس» دلالت میکند بر اینکه باید انسان مراقب خطرات کسی که به او خوبی کرده است باشد؛ زیرا نتیجه نیکی کردن به دیگران، بدی کردن آنها با انسان است. مفهوم التزامی این عبارت این است که به انسانها خوبی نکن تا از شر آنها در امان باشی.<ref>موسوی، سید سلیمان و محمد میرزایی، «بررس جمله اتق شر من احسنت الیه از حیث صدوری و سنجش مفهومی آن با آموزههای دینی»، در آموزههای حدیثی، شماره ۴، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش، ص۳۳ و ۳۴.</ref> این محتوا با این گستردگی، مورد تأیید روایات و آیات نیست: | عبارت «از کسی که به او خوبی کردی بترس» دلالت میکند بر اینکه باید انسان مراقب خطرات کسی که به او خوبی کرده است باشد؛ زیرا نتیجه نیکی کردن به دیگران، بدی کردن آنها با انسان است. مفهوم التزامی این عبارت این است که به انسانها خوبی نکن تا از شر آنها در امان باشی.<ref>موسوی، سید سلیمان و محمد میرزایی، «بررس جمله اتق شر من احسنت الیه از حیث صدوری و سنجش مفهومی آن با آموزههای دینی»، در آموزههای حدیثی، شماره ۴، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش، ص۳۳ و ۳۴.</ref> این محتوا با این گستردگی، مورد تأیید روایات و آیات نیست: | ||
=== فضیلت نیکی به همه افراد === | ===فضیلت نیکی به همه افراد=== | ||
در [[روایت|روایتی]]، نیکی کردن به همه مردم چه نیکوکار یا [[فاجر]]، رأس [[عقل]] پس از [[ایمان]] شمرده شده است.<ref>شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا(ع)، به تصحیح مهدی لاجوردی، تهران، جهان، بیتا، ج۲، ص۳۵.</ref> بر اساس روایتی دیگر، [[امام صادق(ع)]] سفارش کرده است به همه افراد چه اهل نیکی باشد یا نباشد، نیکی کن؛ با این استدلال که اگر او اهل نیکی نیست، تو اهل نیکی باش.<ref>کلینی، الکافی، به تصحیح محمد آخوندی، تهران۷ دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۷.</ref> | در [[روایت|روایتی]]، نیکی کردن به همه مردم چه نیکوکار یا [[فاجر]]، رأس [[عقل]] پس از [[ایمان]] شمرده شده است.<ref>شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا(ع)، به تصحیح مهدی لاجوردی، تهران، جهان، بیتا، ج۲، ص۳۵.</ref> بر اساس روایتی دیگر، [[امام صادق(ع)]] سفارش کرده است به همه افراد چه اهل نیکی باشد یا نباشد، نیکی کن؛ با این استدلال که اگر او اهل نیکی نیست، تو اهل نیکی باش.<ref>کلینی، الکافی، به تصحیح محمد آخوندی، تهران۷ دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۷.</ref> | ||
بر پایه آیات ۳۵ تا ۳۶ [[سوره فصلت]]، یکی از ویژگیهای نیک انسانی این است که در برابر بدی دیگران به آنها خوبی کند. در آیه ۵۴ [[سوره قصص]] نیز، نیکی در برابر بدی ستوده شده است. | بر پایه آیات ۳۵ تا ۳۶ [[سوره فصلت]]، یکی از ویژگیهای نیک انسانی این است که در برابر بدی دیگران به آنها خوبی کند. در آیه ۵۴ [[سوره قصص]] نیز، نیکی در برابر بدی ستوده شده است. | ||
=== توقع نداشتن از کار خیر === | ===توقع نداشتن از کار خیر=== | ||
در روایات<ref>برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، به تصحیح محمد آخوندی، تهران۷ دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۷.</ref> و آیات سفارش شده انسان در برابر کار خیری که انجام میدهد توقع نیکی نداشته باشد؛ بلکه این کار را برای [[رضوان|رضای خدا]] انجام دهد. خداوند در آیات ۷ و ۸ [[سوره انسان]]، کسانی را که کار خیر را فقط برای رضای او انجام میدهند و از طرف مقابل انتظار اجر و تشکر ندارند ستوده است. | در روایات<ref>برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، به تصحیح محمد آخوندی، تهران۷ دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۷.</ref> و آیات سفارش شده انسان در برابر کار خیری که انجام میدهد توقع نیکی نداشته باشد؛ بلکه این کار را برای [[رضوان|رضای خدا]] انجام دهد. خداوند در آیات ۷ و ۸ [[سوره انسان]]، کسانی را که کار خیر را فقط برای رضای او انجام میدهند و از طرف مقابل انتظار اجر و تشکر ندارند ستوده است. | ||
در روایتی، [[امام علی(ع)]] احسان کردن به دیگران را «گرامی داشتنِ خود» و در حقیقت «احسان کردن به خود» معرفی کرده است.<ref>آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم (به صورت موضوعی)، به ترجمه و شرح هاشم رسولی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۸ش، ص۲۶۰.</ref> | در روایتی، [[امام علی(ع)]] احسان کردن به دیگران را «گرامی داشتنِ خود» و در حقیقت «احسان کردن به خود» معرفی کرده است.<ref>آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم (به صورت موضوعی)، به ترجمه و شرح هاشم رسولی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۸ش، ص۲۶۰.</ref> | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
== پیوند به بیرون == | ==پیوند به بیرون== | ||
*[https://hd.razavi.ac.ir/article_2.html بررسی جمله «اِتَّقِ شَرَّ مَنْ اَحْسَنتَ اِلَیْه» از حیث صدوری و سنجش مفهومی آن با آموزههای دینی]. | *[https://hd.razavi.ac.ir/article_2.html بررسی جمله «اِتَّقِ شَرَّ مَنْ اَحْسَنتَ اِلَیْه» از حیث صدوری و سنجش مفهومی آن با آموزههای دینی]. | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} |