جایگاه حقوق بشر در قانون اساسی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{پایان سوال}}

{{پاسخ}}

درک دیدگاه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در باره حقوق بشر و تبیین جایگاه آن حائز اهمیت است، زیرا نظام جمهوری اسلامی ایران چه از نظر مبنای ایدئولوژی و چه از حیث سابقه تاریخی ملی و تمدن باستانی نمی‌تواند نسبت به موازین حقوق بشر بی‌تفاوت بماند.

به همین دلیل در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به مفاهیم و موازین حقوق بشر و آزادی‌های اساسی با حفظ معیارهای دینی توجه مناسبی شده است. به نظر می‌رسد برای دستیابی به پاسخ مناسب بهترین و کوتاه‌ترین راه این است که به روال اعلامیه جهانی حقوق بشر به قانون اساسی نگاه کنیم. در این صورت می‌بینیم، قانون اساسی از یک سو به کرامت و ارزش ذاتی انسان پرداخته و از سوی دیگر، حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مهم را به‌طور خاص مورد تأکید قرار داده و رعایت آنها را لازم دانسته است، در عین حال از ذکر عوامل محدود کننده اجرای حقوق و آزادی‌ها نیز غافل نمانده است، چون حقوق بشر اسلامی منشأ الهی دارد، یعنی حقوقی است که خداوند به انسان عطا کرده است، طبعاً دارای محدودیت‌های خاص خود است، و نه حقوق ذاتی که در هیچ شرایطی محدود یا سلب نشود. نیز باید خاطر نشان کرد که میان حقوق و تکالیف رابطه ملازمی وجود دارد که در کنار هر حقی تکلیفی هم بالتبع وجود دارد که نمی‌توان از کار آن بی‌تفاوت گذشت لذا دیدگاه فقط حق خود را طلبیدن بدون اینکه مسئولیتی در قبال تکلیف متقابل داشته باشد در مکتب اسلام و قانون اساسی پذیرفته نیست. اینک به‌طور اجمال به هر یک از محورهای سه‌گانه اشاره می‌کنیم:

بدون شک، اعتقاد به کرامت و ارزش انسانی، شرط اولیه شناسایی حقوق و آزادی‌های اساسی برای انسان است. اندیشه کرامت انسانی در ادیان حقه الهی به خصوص اسلام از جایگاه والایی برخوردار است.<ref>اسراء/۷۰.</ref> و منشأ این کرامت رابطه انسان با خداست<ref>ص/۷۲</ref> و حقوق بشر ناشی از «تکریم الهی از انسان» است<ref>ر. ک. الزحیلی، محمد، حقوق الانسان فی الاسلام، دار بن کثیر، چاپ دوم، ۱۴۲۲ق، ص۱۳۴–۱۳۰</ref> قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که مبیّن حقوق بشر بر اساس اصول و ضوابط اسلامی است، ایمان به کرامت و ارزش انسانی را جزء مبانی اصلی نظام جمهوری اسلامی ایران و در ردیف اعتقاد به توحید، و وحی و معاد، عدل خدا در تشریع وغیره برمی‌شمارد؛<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل دوم.</ref> دلیل آن نیز روشن است حقوق بشر در اسلام ارتباط تنگاتنگ با عقیده صحیح ایمان به خدا و شریعت منزله و… دارد. کسی یا نظامی که خدا را خالق و مشرّع می‌داند، نه تنها حقوق او را رعایت می‌کند، بلکه حقوق بندگان خدا را نیز درک و مراعات می‌نماید، چون او باور دارد که خداوند خالق بشر است و همه انسان‌ها مخلوق خداوند بوده و از حقوق مساوی برخوردارند، و تأمین این حقوق بر هر مسلمان و بر نظام اسلامی واجب است. در قانون اساسی، اضافه بر تکریم انسان، اصل حاکم بودن انسان بر سرنوشت خود نیز به رسمیت شناخته شده و این امر به عنوان یک حق خدادادی غیرقابل سلب مورد تأکید قرار گرفته است.<ref>همان، اصل۵۶.</ref>

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصول مختلف و به ویژه در فصل سوم، تحت عنوان حقوق ملت، به حقوق و آزادی‌های اساسی متعددی اشاره نموده و رعایت آنها را لازم دانسته است: که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

و) حق ازدواج و تشکیل خانواده، تأکید بر اهمیت خانواده و نقش بنیادین آن از فرازهای قانون اساسی است.<ref>همان، اصل ۱۰، اصل ۲۱.</ref>

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اصولی را به این حقوق اختصاص داده، و حق برخورداری از تعلیم و تربیت،<ref>همان، بند ۳، و بند ۴، اصل ۳ و اصل ۳۰.</ref> آزادی کار و حق داشتن شغل مناسب<ref>همان، اصل ۲۸، اصل ۴۳.</ref> و حق بهره‌مندی از رفاه اجتماعی<ref>همان، بند ۱۲، اصل سوم، اصل ۲۹، اصل ۳۱، ص۴۳.</ref> و امثال آن را مورد حمایت قرار داده است.

۴. در قانون اساسی، همانند اسناد بین‌المللی به جهات محدود کننده حقوق و آزادی‌های اساسی بشر اشاره شده است و آن جهات عبارتند از: رعایت حقوق و آزادی‌های دیگران، حفظ نظم و امنیت عمومی، و رعایت اخلاق عمومی اضافه بر اینها رعایت موازین و معیارهای اسلامی<ref>همان، اصل ۲۰، اصل ۲۴، اصل ۲۸.</ref> که از ویژگی‌های قانون اساسی است.

{{مطالعه بیشتر}}

== مطالعه بیشتر ==

۱. متن قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بخصوص فصل سوم و اصول ناظر به حقوق بشر.

۴. محمد یزدی، قانون اساسی برای همه، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۵، ص۲۱۱–۳۱۹.

== منابع ==