کاربر:Rezapour/صفحه تمرین ۱: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۳ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۲۹

الگو:مکان‌های آیین حج عمودی صفا و مروه نام دو کوه کوچک در کنار مسجدالحرام است. سعی میان این دو کوه، از اعمال حج تمتع و عمره مفرده است و انجام‌ندادن آن موجب باطل‌شدن حج می‌شود. صفا در پایین کوه ابوقبیس و در سمت جنوبی کعبه و نقطه آغاز سعی محسوب می‌شود. مروه نیز کوهی کوچک و هم‌جوار کوه قعیقعان است که در سمت شمال شرقی کعبه قرار گرفته و نقطه پایان سعی به شمار می‌آید. به فاصله میان دو کوه صفا و مروه مسعی گفته می‌شود. در آیه ۱۵۸ سوره بقره صفا و مروه را از شعائرالهی برشمرده است.

مکان صفا و مروه

«صفا» بخشی از کوه ابوقبیس است^[۱] که در قسمت جنوبی مسجدالحرام واقع شده است.^[۲] صفا پیش‌تر متصل به کوه ابوقبیس بود ولی در بازسازی‌های دوره سعودی از آن جا شد.^[۳] سعی میان صفا و مروه از کوه صفا آغاز می‌گردد.^[۴]

«مروه» نیز جزئی از کوه «قیقعان» است.^[۵] کوه مروه در ناحیه شمال شرقی کعبه قرار دارد.^[۶] بخشی از کوه مروه تا سال ۱۳۷۴ شمسی باقی بود اما در این سال، به هدف گسترش محدوده دور زدن سعی‌کنندگان، قسمت باقی مانده را نیز برداشتند.^[۷]

پیش از توسعه جدید در مسجد الحرام، میان مسعی و مسجدالحرام فاصله‌ای وجود داشت و بازاری در آنجا برپا بود. اما در توسعه مسجد، محدوده مسجد تا مسعی امتداد یافت.^[۸]

فاصله صفا و مروه و شکل امروزین

فاصله میان صفا و مروه که سعی در آنجا انجام می‌شود را مسعیٰ می‌گویند.^[۹] فاصله میان این دو کوه را حدود سیصد و هشتاد متر دانسته‌اند.^[۱۰] فاصله میان صفا و مروه را خستین بار در سال ۱۳۴۵ شمسی سنگفرش کردند تا غبار آن سعی کنندگان و صاحبان مغازه های اطراف را آزار ندهد. امروزه مسعی بصورت سالن سرپوشیده‌ای به عرض ٢٠ متر به شکل زیبایی در دو طبقه ساخته شده که ارتفاع طبقه اوّل «١٢ متر» و ارتفاع طبقه دوم «٩ متر» می‌باشد. این مسیر از دو قسمت رفت و برگشت تشکیل شده است.^[۱۱]

همچنین برای پیشگیری از خطرات احتمالی سیل، در زیر مسعی، کانالی به عرض «۵ متر» و ارتفاع «۶\۴ متر» احداث گردیده که آب را به سمت بیرون هدایت می‌کند.^[۱۲]

پرونده:مسعی.png

پیشینه

پیشینه تاریخی کوه‌های صفا و مروه در روایات به زمان هبوط حضرت آدم(ع) بازگردانده شده است. در حدیثی از امام صادق(ع) نقل شده که پس از هبوط آدم و حوا به زمین، آدم بر روی کوه صفا و حوا بر روی کوه مروه قرار گرفتند. نام کوه صفا از اسم حضرت آدم و با توجه به آیه «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ‏ ... » گرفته شد و مروه را مروه نامیدند که از اسم زن (الْمَرْأَة) گرفته شده است.^[۱۳]

روایات دیگر شهرت این دو کوه را به عصر حضرت ابراهیم(ع) پیوند می‌زنند. بنابر روایت از ابن عباس نخستین کسی که میان صفا و مروه دوید مادر اسماعیل بود.^[۱۴] و به دنبال هفت مرتبه آمد و شد هاجر بین صفا و مروه، سعی، سنّت شد^[۱۵] و اولین بار ابراهیم همراه با فرزندش اسماعیل این سنّت الهی را انجام دادند.^[۱۶] پیامبران دیگر در زیارت کعبه این عمل را نجام می‌دادند.^[۱۷]

عصر جاهلی

بنابر برخی گزارش‌های تاریخی در عصر جاهلی، بر کوه صفا بت نهیک و بر کوه مروه بت مطعم الطیر قرار داده شده بود.^[۱۸] از این رو آن دسته از مشرکان که بت منات را می‌پرستیدند سعی صفا و مروه را انجام نمی‌دادند.^[۱۹] این بت‌ها همچنان بر روی کوه صفا و مروه قرار داشت تا آن گاه که در سال هفتم از هجرت پیامبر اسلام(ص) برای انجام «عمرة القضا» به مکّه آمدند و بنابر روایتی از امام صادق(ع) به درخواست رسول خدا(ص) بت‌ها را از صفا و مروه برداشتند و آن حضرت میان صفا و مروه سعی نمود و پس از آن بار دیگر آنها را بر روی صفا و مروه نصب کردند.^[۲۰]

صفا و مروه در قرآن

صفا و مروه یک بار در آیه ۱۵۸ سوره بقره آمده است:

﴿در حقیقت، «صفا» و «مروه» از شعایر خداست [که یادآور اوست]؛ پس هر که خانه [خدا] را حج کند، یا عمره گزارد، بر او گناهی نیست که میان آن دو سعی به جای آورد و هر که افزون بر فریضه، کار نیکی کند، خدا حق شناس و داناست﴾

براساس روایاتی که شیعه و اهل‌سنت نقل کرده‌اند در عصر جاهلیت مشرکان در بالای کوه صفا و کوه مروه بت قرار داده بودند. مشرکان به هنگام سعی از این دو کوه بالا می‌رفتند و آن دو بت را به عنوان تبرک با دست خود مسح می‏کردند. مسلمانان به خاطر این موضوع از سعی میان صفا و مروه کراهت داشتند و گمان می‏کردند در این شرائط سعی صفا و مروه کار صحیحی نیست. آیه ۱۵۸ بقره نازل شد و به آنها اعلام داشت که صفا و مروه از شعائر خداوند است و سعی میان این دو را تأیید کرد.^[۲۱]

فضیلت صفا و مروه

در روایتی از پیامبر، پاداش سعی میان صفا و مروه با پاداش حج پیاده و پاداش آزاد کردن هفتاد بنده برابر شمرده شده است.^[۲۲] در روایاتی از امامان شیعه بر فضیلت محل سعی تاکید شده است ^[۲۳]^[۲۴] از امام صادق(ع) نقل شده که در نزد خداوند، هیچ بقعه‌ای محبوب‌تر از محلّ سعی نیست؛ زیرا هر زورگویی در آن، خوار می‌شود.^[۲۵]

حکم فقهی سعی

سعی، بین صفا و مروه رکنی از ارکان حج است، اگر حاجیان عمداً آن را ترک کنند حج آنان باطل می‌باشد.^[۲۶] در سعی صفا و مروه هفت مرتبه مسیر میان دو کوه صفا و مروه را می‌پیمایند.^[۲۷] به این نحو که پیمودن از کوه صفا تا کوه مروه یک بار حساب گشته و برگشت از مروه به صفا دور دوم از هفت دور حساب می‌شود. و هفت دور سعی از صفا آغاز شده و به مروه ختم می‌گردد.^[۲۸]

سعی باید بعد از طواف و نماز طواف انجام شود.^[۲۹] البته لازم ندانسته‌اند که بلافاصله پس از نماز طواف، سعی انجام شود. بلکه می‌تواند آن را تا ساعت‌ها (قبل از روز بعد) به تأخیر اندازد.^[۳۰]

از مسائل جدید پیرامون سعی صفا و مروه، انجام سعی در طبقه فوقانی است که در دوره آل‌سعود ساخته شده است. فقیهان شیعه معتقدند سعی در طبقه دوم، سعی بین دو کوه صفا و مروه نیست و به همین جهت کفایت نمی‌کند.^[۳۱]

نگارخانه

کوه صفا.jpg

کوه صفا
کوه مروه.JPG

کوه مروه
کوه صفا از نمای بالا.jpg

کوه صفا و سعی‌کنندگان از نمای بالا
کوه صفا (قدیمی).png

تصویری قدیمی از کوه صفا
مسعی از طرف صفا، ۱۹۳۵م.jpg

مسعی از طرف صفا و پله‌هایی که به سمت کوه صفا می‌رود. مربوط به سال ۱۳۵۳ق/۱۹۳۵م.^[۳۲]
مسعی از طرف مروه، ۱۹۳۵م.jpeg

مسعی از طرف مروه. مربوط به سال ۱۳۵۳ق/۱۹۳۵م.^[۳۳]

پانویس

↑ تاریخ مکه المشرفه والمسجد الحرام والمدینه الشریفه والقبر الشریف، ج۱، ص۱۹۴.
↑ آثار اسلامی مکّه و مدینه، ج۱، ص۱۰۵.
↑ المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ج۱، ص۱۵۹.
↑ پرشکوهترین مراسم عبادت و قربانی، ج۱، ص۶۰.
↑ مناسک حج، ج۱، ص۱۷۰.
↑ آثار اسلامی مکّه و مدینه، ج۱، ص۱۰۵.
↑ آثار اسلامی مکّه و مدینه، ج۱، ص۱۰۷ - ۱۰۸.
↑ آثار اسلامی مکّه و مدینه، ج۱، ص۱۰۵- ۱۰۶.
↑ مناسک حج ویژه بانوان، ص۲۰۹.
↑ تفسیر احسن‌الحدیث، ج۱، ص۲۸۹.
↑ آثار اسلامی مکّه و مدینه، ج۱، ص۱۰۷.
↑ فی خدمة ضیوف الرحمان، ص۶۸.
↑ الکافی، ج۴، ص۱۹۰.
↑ تاریخ طبری، ج١، ص١٩٣.
↑ قصص الانبیاء، ابن کثیر، ج١، ص٢٢4.
↑ تاریخ طبری، ج١، ص١٩٣.
↑ اخبار مکه، ج١، 6٨.
↑ اخبار مکه، ج١، ص١٢۵.
↑ اخبار مکه، ج١، ص١٢۵.
↑ مجمع‌البیان، ج١، ص٢4٠؛ بحارالانوار، ج٩۶، ص٢٣۵.
↑ تفسیر نمونه، ج‏۱، ص۵۳۷
↑ بحار، ج٩۶، ص٢٣۶.
↑ بحار، ج٩۶، ص٢٣۵.
↑ بحار، ج٩۶، ص٢٣۴.
↑ الکافی، ج۴، ص۴۳۴.
↑ یک دوره فقه کامل فارسی، ص۶۵.
↑ مناسک حج (محشی)، ص۳۸۵.
↑ مناسک حج، ج۱، ص۱۷۰.
↑ مناسک حج (محشی)، ص۳۸۷.
↑ مناسک جامع حج، ص۲۴۰.
↑ جامع الفتاوی، ص۱۵۶.
↑ «صورتان نادرتان للمسعی»، صفحه ارض الذکریات در توییتر.
↑ «صورتان نادرتان للمسعی»، صفحه ارض الذکریات در توییتر.

منابع

الگو:برگرفتگی

«صورتان نادرتان للمسعی»، صفحه ارض الذکریات در توییتر، تاریخ درج مطلب: ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۰م، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
قرآن کریم.
احکام القرآن، ابوبکر محمد بن عبدالله ابن عربی.
اخبار مکه، ازرقی، محمد بن عبدالله.
الکافی،
المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، نویسنده : حمید الله، محمد
آثار اسلامی مکّه و مدینه،
بحارالانوار، محمدباقر المجلسی، ط ٢، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ه. ق - ١٩٨٣م.
پرشکوهترین مراسم عبادت و قربانی نویسنده : مکارم شیرازی، ناصر
تاریخ الطبری، محمد بن جریر الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ دوم، بیروت، دارالتراث، ١٩6٧م.
تاریخ مکه المشرفه والمسجد الحرام والمدینه الشریفه والقبر الشریف،
تفسیر احسن‌الحدیث نویسنده : قرشی، سید علی اکبر جلد : 1
تفسیر نمونه، ج
جامع الفتاوی، - عمره مفرده، ص: 156
سلسلة ینابیع الفقهیة، مروارید، علی‌اصغر.
قصص الانبیاء، ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر.
کشف الاسرار، میبدی، ابوالفضل.
لغت‌نامه دهخدا، چاپ دانشگاه تهران، ج٢، ص١٧٠٠.
مجمع البیان، طبرسی، فضل بن حسن.
مجمع‌البحرین، طریحی، تهران - ١۴٠٨ ه. ق.
مناسک جامع حج (مکارم)، ص: 240
مناسک حج (محشی)
مناسک حج (محشی)، ص: 387
مناسک حج نویسنده : سبحانی، شیخ جعفر جلد : 1 صفحه : 170</ref>
مناسک حج ویژه بانوان
هدایة السالک، مبارک بن علی بن حمد التمیمی.
یک دوره فقه کامل فارسی، ص: 65

مقاله‌های مرتبط

مسعی

الگو:اماکن مکه

[1] تاریخ مکه المشرفه والمسجد الحرام والمدینه الشریفه والقبر الشریف، ج۱، ص۱۹۴.

[2] آثار اسلامی مکّه و مدینه، ج۱، ص۱۰۵.

[3] المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ج۱، ص۱۵۹.

[4] پرشکوهترین مراسم عبادت و قربانی، ج۱، ص۶۰.

[5] مناسک حج، ج۱، ص۱۷۰.

[6] آثار اسلامی مکّه و مدینه، ج۱، ص۱۰۵.

[7] آثار اسلامی مکّه و مدینه، ج۱، ص۱۰۷ - ۱۰۸.

[8] آثار اسلامی مکّه و مدینه، ج۱، ص۱۰۵- ۱۰۶.

[9] مناسک حج ویژه بانوان، ص۲۰۹.

[10] تفسیر احسن‌الحدیث، ج۱، ص۲۸۹.

[11] آثار اسلامی مکّه و مدینه، ج۱، ص۱۰۷.

[12] فی خدمة ضیوف الرحمان، ص۶۸.

[13] الکافی، ج۴، ص۱۹۰.

[14] تاریخ طبری، ج١، ص١٩٣.

[15] قصص الانبیاء، ابن کثیر، ج١، ص٢٢4.

[16] تاریخ طبری، ج١، ص١٩٣.

[17] اخبار مکه، ج١، 6٨.

[18] اخبار مکه، ج١، ص١٢۵.

[19] اخبار مکه، ج١، ص١٢۵.

[20] مجمع‌البیان، ج١، ص٢4٠؛ بحارالانوار، ج٩۶، ص٢٣۵.

[21] تفسیر نمونه، ج‏۱، ص۵۳۷

[22] بحار، ج٩۶، ص٢٣۶.

[23] بحار، ج٩۶، ص٢٣۵.

[24] بحار، ج٩۶، ص٢٣۴.

[25] الکافی، ج۴، ص۴۳۴.

[26] یک دوره فقه کامل فارسی، ص۶۵.

[27] مناسک حج (محشی)، ص۳۸۵.

[28] مناسک حج، ج۱، ص۱۷۰.

[29] مناسک حج (محشی)، ص۳۸۷.

[30] مناسک جامع حج، ص۲۴۰.

[31] جامع الفتاوی، ص۱۵۶.

[32] «صورتان نادرتان للمسعی»، صفحه ارض الذکریات در توییتر.

[33] «صورتان نادرتان للمسعی»، صفحه ارض الذکریات در توییتر.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

@@ خط ۱۰: / خط ۱۰: @@
 فاصله میان صفا و مروه که سعی در آنجا انجام می‌شود را مسعیٰ می‌گویند.<ref>مناسک حج ویژه بانوان، ص۲۰۹.</ref> فاصله میان این دو کوه را حدود سیصد و هشتاد متر دانسته‌اند.<ref>تفسیر احسن‌الحدیث، ج۱، ص۲۸۹.</ref> فاصله میان صفا و مروه را خستین بار در سال ۱۳۴۵ شمسی سنگفرش کردند تا غبار آن سعی کنندگان و صاحبان مغازه های اطراف را آزار ندهد. امروزه مسعی بصورت سالن سرپوشیده‌ای به عرض ٢٠ متر به شکل زیبایی در دو طبقه ساخته شده که ارتفاع طبقه اوّل «١٢ متر» و ارتفاع طبقه دوم «٩ متر» می‌باشد. این مسیر از دو قسمت رفت و برگشت تشکیل شده است.<ref>آثار اسلامی مکّه و مدینه، ج۱، ص۱۰۷.</ref>
-همچنین برای پیشگیری از خطرات احتمالی سیل، در زیر مسعی، کانالی به عرض «۵ متر» و ارتفاع «۶\۴ متر» احداث گردیده که آب را به سمت بیرون هدایت می‌کند.<ref>فی خدمة ضیوف الرحمان، ص6٨.</ref>[[پرونده:مسعی.png|وسط|بی‌قاب|600x600px]]
+همچنین برای پیشگیری از خطرات احتمالی سیل، در زیر مسعی، کانالی به عرض «۵ متر» و ارتفاع «۶\۴ متر» احداث گردیده که آب را به سمت بیرون هدایت می‌کند.<ref>فی خدمة ضیوف الرحمان، ص۶۸.</ref>[[پرونده:مسعی.png|وسط|بی‌قاب|600x600px]]
 ==پیشینه==
 پیشینه تاریخی کوه‌های صفا و مروه در روایات به زمان هبوط [[حضرت آدم(ع)]] بازگردانده شده است. در حدیثی از [[امام صادق(ع)]] نقل شده که پس از هبوط آدم و حوا به زمین، آدم بر روی کوه صفا و حوا بر روی کوه مروه قرار گرفتند. نام کوه صفا از اسم حضرت آدم و با توجه به آیه «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ‏ ... » گرفته شد و مروه را مروه نامیدند که از اسم زن (الْمَرْأَة) گرفته شده است.<ref>الکافی، ج۴، ص۱۹۰.</ref>
@@ خط ۱۶: / خط ۱۶: @@
 روایات دیگر شهرت این دو کوه را به عصر حضرت ابراهیم(ع) پیوند می‌زنند. بنابر روایت از [[ابن عباس]] نخستین کسی که میان صفا و مروه دوید مادر اسماعیل بود.<ref>تاریخ طبری، ج١، ص١٩٣.</ref> و به دنبال هفت مرتبه آمد و شد هاجر بین صفا و مروه، سعی، سنّت شد<ref>قصص الانبیاء، ابن کثیر، ج١، ص٢٢4.</ref> و اولین بار ابراهیم همراه با فرزندش اسماعیل این سنّت الهی را انجام دادند.<ref>تاریخ طبری، ج١، ص١٩٣.</ref> پیامبران دیگر در زیارت کعبه این عمل را نجام می‌دادند.<ref>اخبار مکه، ج١، 6٨.</ref>
 ====عصر جاهلی====
-بنابر برخی گزارش‌های تاریخی در عصر جاهلی، بر کوه صفا بت نهیک و بر کوه مروه بت مطعم الطیر قرار داده شده بود.<ref>اخبار مکه، ج١، ص١٢5.</ref> از این رو آن دسته از مشرکان که [[بت منات]] را می‌پرستیدند سعی صفا و مروه را انجام نمی‌دادند.<ref>اخبار مکه، ج١، ص١٢5.</ref> این بت‌ها همچنان بر روی کوه صفا و مروه قرار داشت تا آن گاه که در سال هفتم از هجرت پیامبر اسلام(ص) برای انجام «[[عمرة القضا]]» به مکّه آمدند و بنابر روایتی از امام صادق(ع) به درخواست رسول خدا(ص) بت‌ها را از صفا و مروه برداشتند و آن حضرت میان صفا و مروه سعی نمود و پس از آن بار دیگر آنها را بر روی صفا و مروه نصب کردند.<ref>مجمع‌البیان، ج١، ص٢4٠؛ بحارالانوار، ج٩۶، ص٢٣۵.</ref>
+بنابر برخی گزارش‌های تاریخی در عصر جاهلی، بر کوه صفا بت نهیک و بر کوه مروه بت مطعم الطیر قرار داده شده بود.<ref>اخبار مکه، ج١، ص١٢۵.</ref> از این رو آن دسته از مشرکان که [[بت منات]] را می‌پرستیدند سعی صفا و مروه را انجام نمی‌دادند.<ref>اخبار مکه، ج١، ص١٢۵.</ref> این بت‌ها همچنان بر روی کوه صفا و مروه قرار داشت تا آن گاه که در سال هفتم از هجرت پیامبر اسلام(ص) برای انجام «[[عمرة القضا]]» به مکّه آمدند و بنابر روایتی از امام صادق(ع) به درخواست رسول خدا(ص) بت‌ها را از صفا و مروه برداشتند و آن حضرت میان صفا و مروه سعی نمود و پس از آن بار دیگر آنها را بر روی صفا و مروه نصب کردند.<ref>مجمع‌البیان، ج١، ص٢4٠؛ بحارالانوار، ج٩۶، ص٢٣۵.</ref>
 ==صفا و مروه در قرآن==
 صفا و مروه یک بار در آیه ۱۵۸ [[سوره بقره]] آمده است:
@@ خط ۳۷: / خط ۳۷: @@
 </ref>
-از مسائل جدید پیرامون سعی صفا و مروه، انجام سعی در طبقه فوقانی است که در دوره آل‌سعود ساخته شده است. فقیهان شیعه معتقدند سعی در طبقه دوم، سعی بین دو کوه صفا و مروه نیست و به همین جهت کفایت نمی‌کند.<ref>جامع الفتاوی - عمره مفرده، ص: 156
+از مسائل جدید پیرامون سعی صفا و مروه، انجام سعی در طبقه فوقانی است که در دوره آل‌سعود ساخته شده است. فقیهان شیعه معتقدند سعی در طبقه دوم، سعی بین دو کوه صفا و مروه نیست و به همین جهت کفایت نمی‌کند.<ref>جامع الفتاوی، ص۱۵۶.</ref>
-</ref>
 ==نگارخانه==
 <gallery mode="packed" heights="150px">
@@ خط ۵۴: / خط ۵۳: @@
 |پیش از لینک = کتاب
 |منبع = حج در اندیشه اسلامی، علی قاضی عسکر.
-|پس از لینک = بخش «صفا و مروه»، ص195-222.
+|پس از لینک = بخش «صفا و مروه»، ص۱۹۵ - ۲۲۲.
 | لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/565
 }}
 *«[https://twitter.com/awter9/status/1304747837884833792 صورتان نادرتان للمسعی]»، صفحه ارض الذکریات در توییتر، تاریخ درج مطلب: ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۰م، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
 *'''قرآن کریم'''.
-*'''مجمع‌البحرین'''، طریحی، تهران - ١۴٠٨ ه. ق.
+*'''احکام القرآن'''، ابوبکر محمد بن عبدالله ابن عربی.
-*'''قصص الانبیاء'''، ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر.
+*'''اخبار مکه'''، ازرقی، محمد بن عبدالله.
+*'''الکافی،
+*'''المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، نویسنده : حمید الله، محمد
+*'''آثار اسلامی مکّه و مدینه،
 *'''بحارالانوار'''، محمدباقر المجلسی، ط ٢، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ه. ق - ١٩٨٣م.
+*'''پرشکوهترین مراسم عبادت و قربانی نویسنده : مکارم شیرازی، ناصر
 *'''تاریخ الطبری'''، محمد بن جریر الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ دوم، بیروت، دارالتراث، ١٩6٧م.
-*'''اخبار مکه'''، ازرقی، محمد بن عبدالله.
+*'''تاریخ مکه المشرفه والمسجد الحرام والمدینه الشریفه والقبر الشریف'''،
+*'''تفسیر احسن‌الحدیث نویسنده : قرشی، سید علی اکبر    جلد : 1
+*'''تفسیر نمونه، ج
+*'''جامع الفتاوی،  - عمره مفرده، ص: 156
+*'''سلسلة ینابیع الفقهیة'''، مروارید، علی‌اصغر.
+*'''قصص الانبیاء'''، ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر.
+*'''کشف الاسرار'''، میبدی، ابوالفضل.
 *'''لغت‌نامه دهخدا'''، چاپ دانشگاه تهران، ج٢، ص١٧٠٠.
-*'''کشف الاسرار'''، میبدی، ابوالفضل.
 *'''مجمع البیان'''، طبرسی، فضل بن حسن.
+*'''مجمع‌البحرین'''، طریحی، تهران - ١۴٠٨ ه. ق.
+*'''مناسک جامع حج (مکارم)، ص: 240
+*'''مناسک حج (محشی)
+*'''مناسک حج (محشی)، ص: 387
+*'''مناسک حج نویسنده : سبحانی، شیخ جعفر   جلد : 1  صفحه : 170</ref>
+*'''مناسک حج ویژه بانوان
 *'''هدایة السالک'''، مبارک بن علی بن حمد التمیمی.
-*'''احکام القرآن'''، ابوبکر محمد بن عبدالله ابن عربی.
+*'''یک دوره فقه کامل فارسی، ص: 65
-*'''سلسلة ینابیع الفقهیة'''، مروارید، علی‌اصغر.
-تاریخ مکه المشرفه والمسجد الحرام والمدینه الشریفه والقبر الشریف
-المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، نویسنده : حمید الله، محمد
-آثار اسلامی مکّه و مدینه،
-پرشکوهترین مراسم عبادت و قربانی نویسنده : مکارم شیرازی، ناصر
-مناسک حج ویژه بانوان
-تفسیراحسن‌الحدیث نویسنده : قرشی، سید علی اکبر    جلد : 1
-الکافی،
-مناسک حج نویسنده : سبحانی، شیخ جعفر    جلد : 1  صفحه : 170</ref>
-مناسک حج (محشی)، ص: 387
-مناسک جامع حج (مکارم)، ص: 240
-تفسیر نمونه، ج
-یک دوره فقه کامل فارسی، ص: 65
-مناسک حج (محشی)
 {{پایان}}
 ==مقاله‌های مرتبط==
 *[[مسعی]]
 {{اماکن مکه}}