مراحل کلی مبارزه با نفس: تفاوت میان نسخه‌ها

ابرابزار
بدون خلاصۀ ویرایش
(ابرابزار)
خط ۵: خط ۵:
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
يكي از مهم‏ترين عوامل سعادت و تكامل معنوي انسان مبارزه با هواهاي نفساني است.با نفسي بايد مبارزه كرد كه باعث فساد و تباهي انسان مي شود و آن نفس اَمّاره است كه از درون به بدي فرمان مي دهد؛ چنان كه قرآن مي فرمايد:{{قرآن|وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّي إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَحِيمٌ|ترجمه=من خود را از گناه تبرئه نمی کنم؛ زیرا نفس طغیان گر، بسیار به بدی فرمان می دهد مگر زمانی که پروردگارم رحم کند؛ زیرا پروردگارم بسیار آمرزنده و مهربان است.|سوره=یوسف(12)|آیه=53}}
یکی از مهم‌ترین عوامل سعادت و تکامل معنوی انسان مبارزه با هواهای نفسانی است. با نفسی باید مبارزه کرد که باعث فساد و تباهی انسان می‌شود و آن نفس اَمّاره است که از درون به بدی فرمان می‌دهد؛ چنان‌که قرآن می‌فرماید:{{قرآن|وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّی إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَحِیمٌ|ترجمه=من خود را از گناه تبرئه نمی‌کنم؛ زیرا نفس طغیان گر، بسیار به بدی فرمان می‌دهد مگر زمانی که پروردگارم رحم کند؛ زیرا پروردگارم بسیار آمرزنده و مهربان است.|سوره=یوسف(۱۲)|آیه=۵۳}}


در آیات و روایات و توصیه‌های اخلاقی و عرفانی و ادبیات ما، پیروی از هوای نفس سرچشمهٔ همهٔ خطاها و گمراهی‌ها به شمار آمده است و سبب هلاکت و نابودی انسان دانسته شده است.[۲] بنابراین منظور از مبارزهٔ با نفس، مقابله با نفسی هست که انسان را به سمت ظلمت و شقاوت أمر می‌کند. نکته قابل توجه و مهم این است که موفقیت در این مبارزه حیاتی فقط با نظر لطف و رحمت الهی قابل تحقق است؛ انّ النفس لاماره بالسوء الا ما رحم ربّی؛ و شخصی که قدم در این مسیر می‌گذرد لازم است که همواره دست نیاز به رحمت معبود بلند کند و از او کمک بخواهد.


در آيات و روايات و توصيه هاي اخلاقي و عرفاني و ادبيات ما، پيروي از هواي نفس سرچشمۀ همۀ خطاها و گمراهي ها به شمار آمده است و سبب هلاكت و نابودي انسان دانسته شده است.[۲] بنابراين منظور از مبارزۀ با نفس، مقابله با نفسی هست که انسان را به سمت ظلمت و شقاوت أمر می‌کند.نکته قابل توجه و مهم این است که موفقیت در این مبارزه حیاتی فقط با نظر لطف و رحمت الهی قابل تحقق است؛ انّ النفس لاماره بالسوء الا ما رحم ربّي. و شخصی که قدم در این مسیر می‌گذرد لازم است که همواره دست نیاز به رحمت معبود بلند کند و از او کمک بخواهد.
== مراحل مبارزه با نفس ==
== مراحل مبارزه با نفس ==
عارفان و صاحب نظران سیر و سلوک برای مبارزهٔ با نفس مراحلی را ذکر کرده‌اند که آن مراحل باید یکی پس از دیگری طی شود. امام خمینی (ره) در کتاب «اربعین» خود برای مبارزه با نفس مراحلی را مطرح کرده‌اند که عبارت است از:


عارفان و صاحب نظران سير و سلوك براي مبارزۀ با نفس مراحلي را ذكر كرده اند كه آن مراحل بايد يكي پس از ديگري طي شود. امام خميني(ره) در كتاب «اربعين» خود براي مبارزه با نفس مراحلی را مطرح کرده‌اند كه عبارت است از:
=== یقظه ===
یقظه یعنی بیداری و تنبه و خروج از غفلت و خود فراموشی که بدون آن آدمی هیچ‌گاه به فکر تزکیه و خود سازی نخواهد افتاد.


=== يقظه ===
=== تفکر و تدبر ===
 
اندیشیدن در اینکه خدا انسان را برای چه خلق کرده است. این استعدادها و نعمت‌ها به چه منظوری و برای رسیدن به چه مقصودی فراهم شده‌اند؟ آیا صرفاً زندگی دنیا می‌تواند نهایت هدف از خلقت انسان و اوج حرکت او باشد؟
يقظه يعني بيداري و تنبه و خروج از غفلت و خود فراموشي كه بدون آن آدمي هيچ گاه به فكر تزكيه و خود سازي نخواهد افتاد.
امیرالمؤمنین (علیه السلام) می‌فرمایند: «لا علم کالتفکر؛ هیچ علمی هم‌چون تفکر و اندیشیدن نیست»[۳]
 
=== تفكر و تدبر ===
 
اندیشیدن در اینکه خدا انسان را برای چه خلق کرده است.این استعدادها و نعمت‌ها به چه منظوری و برای رسیدن به چه مقصودی فراهم شده اند؟ آیا صرفا زندگی دنیا می‌تواند نهایت هدف از خلقت انسان و اوج حرکت او باشد؟
اميرالمؤمنين(عليه السلام) مي فرمايند: «لا علم كالتفكر؛ هيچ علمی هم‌چون تفكر و انديشيدن نيست»[۳]


=== عزم ===
=== عزم ===
 
مرحله سوم تهذیب و مبارزه با نفس، عزم است، یعنی تصمیم و اراده بر انجام دادن واجبات و ترک محرمات و جبران مافات و پایداری و استقامت در راه حق و حقیقت.
مرحله سوم تهذيب و مبارزه با نفس، عزم است، يعني تصميم و اراده بر انجام دادن واجبات و ترك محرمات و جبران مافات و پايداري و استقامت در راه حق و حقيقت.


=== مشارطه و مراقبه و محاسبه ===
=== مشارطه و مراقبه و محاسبه ===
 
یکی از مراحل حساس خود سازی و مبارزه با نفس در مسیر سالکان الی الله که در واقع برنامه مستمروعملی جهاد با نفس است و بدون آن راه تکامل به نتیجه نمی‌رسد، زیر نظر گرفتن دقیق اعمال و رفتارهاست که با مشخص کردن برنامه و مراقبت دائمی و نهایتاً بررسی و نتیجه‌گیری به سرانجام می‌رسد.
يكي از مراحل حساس خود سازي و مبارزه با نفس در مسير سالكان الي الله كه در واقع برنامه مستمروعملی جهاد با نفس است و بدون آن راه تكامل به نتيجه نمي رسد، زیر نظر گرفتن دقیق اعمال و رفتارهاست که با مشخص کردن برنامه و مراقبت دائمی و نهایتا بررسی و نتیجه گیری به سر‌انجام می‌رسد.
مشارطه که آن را «معاهده» نیز می‌گویند، عبارت است از شرط و تعهد انسان بر ترک معصیت و انجام دادن تکالیف و ادای وظایف و ایفای مسئوولیت‌ها و پای‌بندی به عهد پیمانی که بسته است.
مشارطه كه آن را «معاهده» نيز مي گويند، عبارت است از شرط و تعهد انسان بر ترك معصيت و انجام دادن تكاليف و اداي وظايف و ايفاي مسئووليت ها و پاي‌بندی به عهد پيماني كه بسته است.
مراقبه یعنی انسان پس از آن که با خود عهد و پیمان بست که خلاف نکند، باید در تمام اوضاع و احوال مراقب خود باشد.
مراقبه يعني انسان پس از آن كه با خود عهد و پيمان بست كه خلاف نكند، بايد در تمام اوضاع و احوال مراقب خود باشد.
محاسبه یعنی حساب‌رسی و بازنگری نسبت به گذشته و تعهد نسبت به آینده. محاسبه آن است که انسان هر روز از خود حساب‌رسی کند که چه طاعتی یا معصیتی مرتکب شده است. اگر طاعتی داشته بر آن بیفزاید و اگر گناهی مرتکب شده در جبران آن بکوشد.
محاسبه يعني حساب‌رسي و بازنگري نسبت به گذشته و تعهد نسبت به آينده. محاسبه آن است كه انسان هر روز از خود حساب‌رسي كند كه چه طاعتي يا معصيتي مرتكب شده است. اگر طاعتي داشته بر آن بيفزايد و اگر گناهي مرتكب شده در جبران آن بكوشد.


== تذکر ==
== تذکر ==
از جمله اموری که می‌تواند در تمام مراحل، حرکت شخص سالک را تسهیل کند و در غلبه بر نفس او را مدد رساند «تذکّر» است. یعنی به ياد عظمت پروردگار بودن و نعمت هاي او را متذكر شدن و توجه داشتن به اين كه انسان در محضر خداست و بايد در محضر او حیاء کند و از هر آنچه بر خلاف خواست و رضایت اوست اجتناب کند و بداند در هر حال خدا با اوست، كه قرآن مي فرمايد: «يا ايها الذين آمنوا اذكروا الله ذكراً كثيراً؛ اي كساني كه ايمان آورده ايد! خدا را زياد ياد كنيد»[۴]
از جمله اموری که می‌تواند در تمام مراحل، حرکت شخص سالک را تسهیل کند و در غلبه بر نفس او را مدد رساند «تذکّر» است. یعنی به یاد عظمت پروردگار بودن و نعمت‌های او را متذکر شدن و توجه داشتن به این که انسان در محضر خداست و باید در محضر او حیاء کند و از هر آنچه بر خلاف خواست و رضایت اوست اجتناب کند و بداند در هر حال خدا با اوست، که قرآن می‌فرماید: «یا ایها الذین آمنوا اذکروا الله ذکراً کثیراً؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! خدا را زیاد یاد کنید»[۴]


== رعایت ترتیب در مراحل مبارزه با نفس ==
== رعایت ترتیب در مراحل مبارزه با نفس ==
البته بايد گفت كه براي مقابلۀ با نفس مراحل گوناگوني از جهات مختلف گفته شده است مانند اينكه ابتدا بايد مبارزه كرد براي معصيت نكردن، سپس وارد مراحل بالاتر شد مثل ترك مكروهات، مباحات، خلاف مروت و ... .
البته باید گفت که برای مقابلهٔ با نفس مراحل گوناگونی از جهات مختلف گفته شده است مانند اینکه ابتدا باید مبارزه کرد برای معصیت نکردن، سپس وارد مراحل بالاتر شد مثل ترک مکروهات، مباحات، خلاف مروت و .
 
ذكر اين مراحل به منزله آن است كه اينها در طول يكديگر مي باشند يعني اينكه ابتدا بايد شخص از غفلت و بی مبالاتی بيدار شود و از راه اشتباهي كه مي رود بازگردد و سپس با توبۀ واقعي بقيۀ مراحل را طي كند. با وجود انجام گناه كبيره، مستحبات و ترك مباحات چندان براي انسان مفيد نخواهد بود.
 
 
 
 
== مطالعه بيشتر ==


۱. حسين مظاهري، عوامل كنترل غرائز در زندگي انسان، تهران، انتشارات نشر و تحقيقات ذكر، ۱۳۷۴ ش.
ذکر این مراحل به منزله آن است که اینها در طول یکدیگر می‌باشند یعنی اینکه ابتدا باید شخص از غفلت و بی‌مبالاتی بیدار شود و از راه اشتباهی که می‌رود بازگردد و سپس با توبهٔ واقعی بقیهٔ مراحل را طی کند. با وجود انجام گناه کبیره، مستحبات و ترک مباحات چندان برای انسان مفید نخواهد بود.


۲. محمد تقي مصباح يزدي، اخلاق در قرآن، قم، انتشارات مؤسسه امام(ره)، ۱۳۸۰ ش.
== مطالعه بیشتر ==
۱. حسین مظاهری، عوامل کنترل غرائز در زندگی انسان، تهران، انتشارات نشر و تحقیقات ذکر، ۱۳۷۴ ش.


۳. ابراهيم اميني، خود سازي يا تزكيه و تهذيب نفس، قم، انتشارات شفق، ۱۳۶۸ ش.
۲. محمد تقی مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، قم، انتشارات مؤسسه امام (ره)، ۱۳۸۰ ش.


۴. امام خميني(ره)، چهل حديث، تهران، نشر فرهنگي رجاء، ۱۳۶۸ ش.
۳. ابراهیم امینی، خود سازی یا تزکیه و تهذیب نفس، قم، انتشارات شفق، ۱۳۶۸ ش.


۵. محمد رضا مهدوي كني، نقطه هاي آغاز در اخلاق اسلامي، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، ۱۳۷۱ ش.
۴. امام خمینی (ره)، چهل حدیث، تهران، نشر فرهنگی رجاء، ۱۳۶۸ ش.


۶. نراقي، محمد مهدي، جامع السعادات، نجف اشرف، چاپ النجف، ۱۳۸۳ ش.
۵. محمد رضا مهدوی کنی، نقطه‌های آغاز در اخلاق اسلامی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۱ ش.


۷. عبدالله جوادي آملي، مراحل اخلاق در قرآن، قم، مركز نشر اسراء، ۱۳۷۹ ش.
۶. نراقی، محمد مهدی، جامع السعادات، نجف اشرف، چاپ النجف، ۱۳۸۳ ش.


۷. عبدالله جوادی آملی، مراحل اخلاق در قرآن، قم، مرکز نشر اسراء، ۱۳۷۹ ش.


== منابع ==
== منابع ==
[۱]. سورهٔ یوسف، آیهٔ ۵۳.


[۱]. سورۀ يوسف، آيۀ ۵۳.
[۲]. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۶۷، ص۶۴، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
 
[۲]. مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، ج۶۷، ص۶۴، بيروت، دار إحياء التراث العربي، ۱۴۰۳ ق.
 
[۳]. سيد رضي، محمد بن حسين، نهج البلاغه (صبحي صالح)، كلمات قصار ۱۱۳، قم، هجرت، ۱۴۱۴ ق.


[۴]. سورۀ احزاب، آيۀ ۴۱.
[۳]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه (صبحی صالح)، کلمات قصار ۱۱۳، قم، هجرت، ۱۴۱۴ ق.


[۵]. ورام بن ابي فراس، تنبيه الخواطر و نزهه النواظر، ج۲، ص۱۱۳، قم، فقيه، ۱۴۱۰ ق.
[۴]. سورهٔ احزاب، آیهٔ ۴۱.


[۵]. ورام بن ابی فراس، تنبیه الخواطر و نزهه النواظر، ج۲، ص۱۱۳، قم، فقیه، ۱۴۱۰ ق.


{{پانویس}}
{{پانویس}}
خط ۸۹: خط ۷۷:
  | نمایه =
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =شد
  | تغییر مسیر =شد
  | ارجاعات =  
  | ارجاعات =
  | بازبینی =
  | بازبینی =
  | تکمیل =
  | تکمیل =
automoderated
۲۴۸

ویرایش