شکایت حضرت زهرا(س) از فقر

سؤال

این روایت چگونه با عصمت حضرت زهرا (سلام الله علیها) سازگار است؟ آیا حضرت زهرا به خاطر فقر علی «ع» گله و شکایت می‌کرده است؟ روایات در این زمینه زیاد است از جمله:

۱ـ «مَعْقِلُ بْنُ یَسَارٍ وَ أَبُو قُبَیْلٍ وَ ابْنُ إِسْحَاقَ وَ حَبِیبُ بْنُ أَبِی ثَابِتٍ وَ عِمْرَانُ بْنُ حُصَیْنٍ وَ ابْنُ غَسَّانَ وَ الْبَاقِرُ «ع» مَعَ اخْتِلَافِ الرِّوَایَاتِ وَ اتِّفَاقِ الْمَعْنَی أَنَّ النِّسْوَه قُلْنَ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ خَطَبَکِ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ فَرَدَّهُمْ أَبُوکِ وَ زَوَّجَکِ عَائِلًا فَدَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صفَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ زَوَّجْتَنِی عَائِلًا فَهَزَّ رَسُولُ اللَّهِ بِیَدِهِ مِعْصَمَهَا وَ قَالَ لَا یَا فَاطِمَه وَ لَکِنْ زَوَّجْتُکِ أَقْدَمَهُمْ سِلْماً وَ أَکْثَرَهُمْ عِلْماً وَ أَعْظَمَهُمْ حِلْماً …» ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد، مناقب آل أبی طالب(ع)، ج‏۳، ص۳۴۴.

۲ـ «نَقَلْتُ مِنْ مَنَاقِبِ الْخُوَارِزْمِیِّ عَنْ بُرَیْدَه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صقُمْ بِنَا یَا بُرَیْدَه نَعُودُ فَاطِمَه فَلَمَّا أَنْ دَخَلْنَا عَلَیْهَا أَبْصَرَتْ أَبَاهَا دَمَعَتْ عَیْنَاهَا قَالَ مَا یُبْکِیکِ یَا ابْنَتِی قَالَتْ قِلَّه الطُّعْمِ وَ کَثْرَه الْهَمِّ وَ شِدَّه السُّقْمِ قَالَ لَهَا أَمَا وَ اللَّهِ مَا عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ مِمَّا تَرْغَبِینَ إِلَیْهِ یَا فَاطِمَه أَمَا تَرْضَیْنَ أَنِّی زَوَّجْتُکِ خَیْرَ أُمَّتِی أَقْدَمَهُمْ سِلْماً وَ أَکْثَرَهُمْ عِلْماً وَ أَفْضَلَهُمْ حِلْماً وَ اللَّهِ إِنَّ ابْنَیْکَ سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّه» اربلی، علی، کشف الغمه فی معرفه الأئمه، ج‏۱، ص۱۴۹.

این روایات که حاکی از شکایت حضرت زهراست، چگونه با زهد و ساده زیستی آن بزرگوار قابل جمع است؟

درگاه‌ها

پاسخ اجمالی:

سند روایت اول مرسل و مشتمل بر افراد مجهول و مهمل است، علاوه بر اینکه در متن آن جمله ای که دال بر شکایت حضرت باشد وجود ندارد، روایت دوم نیز دارای سندی ضعیف و متعارض با روایات بسیاری است که در زمینهٔ زندگانی زاهدانه حضرت زهرا (سلام الله علیها) و قناعت ایشان وارد شده است.

پاسخ تفصیلی:

قبل از پاسخ به دو روایت فوق باید بگوییم بر فرض صحت صدور هر دو روایت این مسئله هیچ تنافی با عصمت ندارد، چرا که شکایت کردن از فقر یا گرسنگی ربطی به عصمت ندارد.

اما برای بررسی هرچه بهتر، دو روایت را به صورت جداگانه پاسخ می‌دهیم.

روایت اول

سند روایت:

• یک) سند آن مرسل است؛ ارسال بین ابن شهر آشوب نویسندهٔ کتاب و راویانی که روایت را از آنها نقل کرده است، مثلاً بین ابن شهر آشوب متوفای ۵۸۸ تا معقل بن یسار که طبق نقل شیخ طوسی در رجال از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌باشد، فاصلهٔ زیادی است و ابن شهر آشوب نمی‌تواند از او نقل حدیث کند و نیز بقیهٔ راویانی که در سند قرار گرفته‌اند که به نظر می‌رسد برخی از آنها غیر از امام باقر «ع» و حبیب بن ابی ثابت که تابعی است، از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌باشند، و ابن شهر آشوب هم سندی بین خود و آنها ذکر نکرده است.
• دو: راویان موجود در آن غیر از امام باقر «ع» افرادی مجهول یا مهمل هستند؛ مجهول به راوی-ای گفته می‌شود که نام راوی در منابع رجالی نیامده و اگر هم آمده به خاطر نامشخص بودن هویت، حکم به جهالت و ناشناس بودن او شده است. و مهمل نیز به راوی‌ای گفته می‌شود که نام او در کتب رجال برده شده، اما در بارهٔ مدح یا ذم او سکوت شده است.

دلالت روایت:

اما در مورد متن آن با صرف نظر از ضعف سند، باید گفت که از متن روایت جمله ای که از آن شکایت حضرت زهرا (سلام الله علیها) استفاده شود وجود ندارد، بلکه بعد از ورود پیامبر، حضرت زهرا (سلام الله علیها) کلام زنان قریش را به حضرت عرض کردند و پیامبر در پاسخ فضایلی را برای امیرالمؤمنین «ع» شمردند که این روایت هم بیشتر از این جهت بررسی شده و در باب‌هایی مطرح شده که در آنها اشاره به فضایل حضرت علی «ع» شده است.

روایت دوم

سند روایت:

روایت دوم که اصل آن به نقل از کتاب فضائل امیرالمؤمنین «ع» در مناقب خوارزمی وجود دارد، دارای سندی است که به دلیل وجود راویان مجهول در آن ضعیف می‌باشد.

روایات دیگری هم که در این زمینه وجود دارد، معمولاً سند آنها ضعیف می‌باشد.

دلالت روایت:

اگر اشکال شود که از مضمون این روایات در مجموع چنین استفاده می‌شود که چنین قضیه‌ای اتفاق افتاده است، در پاسخ خواهیم گفت در مقابل این روایات، احادیث دیگری هم داریم که اشاره به شدت زهد و قناعت حضرت زهرا (سلام الله علیها) دارند مانند اینکه در روایتی آمده است: حضرت زهرا (سلام الله علیها) به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عرض کردند: «ای رسول خدا، سلمان از سادگی لباس من تعجب نمود، سوگند به خدایی که تو را مبعوث فرمود، مدت پنج سال است فرش خانه ما پوست گوسفندی است که روزها بر روی آن شترمان علف می‌خورد و شب‌ها بر روی آن می‌خوابیم، و بالش ما چرمی است که از لیف خرما پر شده است.»

و یا در روایت دیگری آمده است: «در یکی از روزها، صبحگاهان امام علی «ع» فرمود: فاطمه جان آیا غذایی داری تا از گرسنگی بیرون آیم؟ پاسخ دادند: نه، به خدایی که پدرم را به نبوت و شما را به امامت برگزید سوگند، دو روز است که در منزل غذای کافی نداریم و در این مدت شما را بر خود و فرزندانم در طعام ترجیح دادم. امام «ع» با تأسف فرمودند: فاطمه جان چرا به من اطلاع ندادی تا به دنبال تهیه غذا بروم؟ حضرت زهرا (علیها السلام) فرمودند: ای اباالحسن! من از پروردگار خود حیا می‌کنم که چیزی را که تو بر آن توان و قدرت نداری، درخواست نمایم.»

حال با توجه به این دو روایت و روایات صحیح بسیاری که در زمینهٔ زندگانی حضرت زهرا (سلام الله علیها) وارد شده است، آیا چنین کسی از گرسنگی و فقر همسر خود شکایت می‌کند!؟

مطالعه بیشتر

• صدیقه کبراء، آیت الله دستغیب، انتشارات کاوه.
• زندگانی حضرت زهرا از ولادت تا شهادت، سید کاظم قزوینی، چاپ علمیه قم.

جستارهای وابسته

• معجزات امامان شیعه برای اثبات امامت