حدیث «ذکر علی عباده»

سؤال

طبق روایت «ذکرُ علیٍ عبادَه» تنها ذکر نام امام علی(ع) عبادت است؟ یا منظور الگو قرار دادن و ذکر فضایل ایشان است؟

روایت ذکر علی عباده از احادیث متفق شیعه و اهل سنت است و در کتب اهل سنت نیز این روایت نقل شده است. برای عبارت «ذکر علی»، مصادیق متعددی می‌توان نام برد، از جمله این مصادیق سرمشق قرار دادن امیر مؤمنان در رفتار و گفتار است، مصداق دیگر این یاد کردن، معرفی و ذکر فضایل و مناقب امام علی(ع) به انحاء گوناگون است. نکته دیگر این است که چون بعد از رسول اکرم(ص) امام علی(ع) کامل‌ترین انسان و مظهر حق است، ذکر نام او و یاد او، یاد کردن حق و بزرگداشت کمالات و صفات نیکو می‌باشد.

نقل روایت در منابع اهل سنت

قبل از هر مطلبی لازم است اشاره شود که حدیث مورد سؤال در کتاب ارزشمند (فضائل الخمسه من الصّحاح الستّه) از چندین منبع مهم اهل سنّت با سندهای متعددی از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است از جمله این که عایشه از حضرت نقل کرده که فرمود: «خیر اخوتی علیٌّ و ذکر علیٍّ عباده» یعنی بهترین برادران من علی(ع) است و یاد علی عبادت است.

منظور از یاد کردن علی(ع)

همان‌طور که در سؤال آمده است، جلوه‌ها، مظاهر و مصادیق متعددی می‌توان برای یاد امام علی(ع) یافت.

مثلا کسی که به گونه‌ای به یاد علی(ع) باشد که کارهای او را سرمشق خود قرار داده و بکوشد تا حد امکان همانند او عمل کند، این نیز می‌تواند جلوه‌ای از پیام آن حدیث شریف باشد، چنان‌که در نهج البلاغه فرمود: «آگاه باشید، برای هر پیروی ـ امامی ـ است که باید از او تبعیت و پیروی کند، بدانید شما توانایی ندارید که کاملا همانند من عمل کنید، لکن با اتصاف به تقوا و کوشش و پاکدامنی و درستکاری مرا یاری کنید.» بنابراین یکی از بارزترین جلوه‌های یاد علی(ع) تلاش در جهت پیروی از او در گفتار و کردار است.

و هم چنین ذکر مناقب و بیان فضایل و کمالات وجودی آن حضرت به هر نحوی که باشد، در جهت معرفی آن حضرت و بیان کلمات او و امثال آن می‌تواند از مصادیق یاد علی(ع) و عمل به پیام آن حدیث شریف باشد.

نکته دیگر آن است که چون علی(ع) بعد از پیامبر اکرم(ص) کامل‌ترین انسان و مظهر حق و دارای کمالات برتر انسانی و الهی است، لذا یاد و ذکر او ثواب و پاداش ارزشمند اخروی داشته و در واقع یاد او، یاد حق و ذکر کمالات برای الگوگیری و سرمشق زندگی قرار دادن است، لذا در حدیث شریف از ذکر علی(ع) به عبادت تعبیر شده است.

بنابر این هر گونه ذکر و یاد از علی(ع)، چه در گفتار و چه در کردار از مصادیق عبادت شمرده می‌شود.