بیان نکردن ولایت امام علی(ع) در حجةالوداع

عدم بیان مسأله امامت حضرت علی، در مکه چرا؟

چرا پيامبر، مساله امامت حضرت علي را در مكه و عرفات و مسجد الحرام بيان نكرد؟

تعیین علی(ع) به عنوان جانشین از سوی حضرت رسول (ص)، فقط یک بار صورت نگرفته است. یکی از این موارد واقعه غدیر بود که آن حضرت در روز غدیر برای امام علی(ع) بیعت گرفتند و او را خلیفه بعد از خود معرفی کردند.

پیامبر(ص)، برای هر مطلبی در مورد دین اسلام و مسایل مربوط به آن، نیازمند دستور خداوند متعال بودند؛ خدای حکیم، آیه تبلیغ را در روز هجدهم ذی الحجه سال حجهالوداع (دهم هجری) زمانی که پیامبر اعظم (ص)، به مکان غدیر خم رسیده بودند و حدود پنج ساعت از روز گذشته بود، بر قلب مصفای آن حضرت نازل کردند؛ لذا حضرت دستور می دهد آنان که رفته اند بازگردند و منتظر آنان که نیامده اند، باشیم و این خود به اهمیت فوق العاده موضوع اضافه می کند که این چه امری است که مردم باید برای شنیدن آن، زیر گرمای آفتاب داغ و سوزان و با آن خستگی مفرط بعد از اعمال حج، پیام خدا را از دهان مبارک پیامبر(ص)، بشنوند؟ آن چه که در این جا مهم است، این مطلب می باشد: که ما با دانستن شأن نزول آیه متوجه شویم که حضرت، باید این مسئله را هر جایی که خدای رحمان صلاح بداند، بیان کند و در واقع اگر تعیین خلیفه و امام از جانب خود پیامبر باشد می توان این مسئله را مطرح کرد، اما می بینیم که خواست خداوند این است و باید این بشود و همین موضوع امامت منصوص من الله را تقویت می کند؛ چرا که حتی تعیین محل ابلاغ رسمی آن را هم خداوند تعیین می کند؛ در این جا برای این که مطمئن شویم، این آیه در همان روز و مکانی که گفته شد، نازل شده (به جهت قصار کلام) آدرس کتب معروف و بزرگ تفسیری اهل سنت که شأن نزول آیه را مکان و زمان غدیر بیان کرده اند، ذکر می کنیم:

4

یک) ابوالقاسم حافظ حاکم حسکانی، (متوفی ۴۹۰ هجری)، شواهد التنزیل، ج۱ ص۲۵۵، ح ۲۴۹؛

دو) حافظ ابوالقاسم بن عساکر شافعی (متوفی ۵۷۱)، تاریخ مدینه دمشق ، ج۱۲، ص۲۳۷؛

سه) ابوعبدالله فخرالدین رازی شافعی (متوفی ۶۰۶)، تفسیر الکبیر، ج۱۲ ص۴۹؛

چهار) جلال الدین سیوطی شافعی (متوفی ۹۱۱)، الدر المنثور، ج۳ ، ص۱۱۶؛

پنج) قاضی شوکانی (متوفی ۱۲۵۰)، فتح القدیر، ج۲، ص۶۰؛

شش) شهاب الدین آلوسی شافعی بغدادی (متوفی ۱۲۷۰)، روح المعانی، ج۶ ،ص۱۹۲؛

هفت) شیخ سلیمان قندوزی حنفی (متوفی ۱۲۹۳)، ینابیع الموده، ج۱، ص۱۱۹.

جناب علامه امینی نظر قریب به سی تن از علمای طراز اول اهل سنت در مورد شأن نزول و جزئیات این آیه و روز غدیر را در کتاب گرانسنگ الغدیر، ج۱ ، ص۴۲۴ ـ ۴۳۸ آورده اند .

بنابراین، شکی نمی ماند که آیه تبلیغ در روز غدیر و چندی قبل از اعلام ولایت امیرالمؤمنین(ع) بر پیامبر (ص)، نازل شده است .

5. پیامبر (ص)، بنابر احادیث و روایات معتبر و صحیحی که از طریق علمای اهل سنت وارد شده است در خود مکه نیز زمینه سازی ها و مقدمه چینی هایی برای اعلان ولایت حضرت علی(ع) انجام داده بودند که در ذیل این مطلب شرح داده می شود:

6.

الف) ترمذی از بزرگ ترین علمای اهل سنت و صاحب یکی از کتب صحاح سته با سند صحیح خود از جابر نقل می کند که: پیامبر(ص) در خطبه عرفه به ثقلین و گمراهی امت بعد از خودشان و اعتصام به کتاب خدا و عترتشان اشاره می کنند و فرازهایی از حدیث ثقلین را بیان می نمایند؛<ref>سنن ترمذی، ج۵، ص۳۲۷، ح۳۸۷۴ .</ref>هم چنین، ابن کثیر دمشقی نیز در کتاب تفسیر خود،<ref>ج۴، ص۴۲۸ .</ref>همین روایت را نقل کرده و آن را از هر جهت صحیح می داند؛ علاوه بر این، جناب حاکم نیشابوری نیز<ref>ج۳، ص۶۲۳ .</ref>این حدیث را صحیح دانسته اند؛ هم چنین، جناب یعقوبی<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۱۱ .</ref>می نویسد: پیامبر(ص)، حدیث ثقلین را قرائت کردند و در ادامه فرمودند: ای مردم! بعد از من به کفر و جاهلیت باز نگردید و همانا شما را به توسل به ثقلین (کتاب الله و عترتی) سفارش می کنم.

ب) به نقل از امامان بزرگوار(ع)، و بزرگان اهل سنت، پیامبر (ص)، از بیان ولایت حضرت علی(ع) در مکه دلهره داشتند؛ حاکم حسکانی از عثمان اعشی از امام محمدباقر(ع) نقل می کند که آن حضرت فرمودند :پیامبر(ص)، از این که خلافت و ولایت حضرت علی(ع) را بیان کند نوعی دلهره و نگرانی داشتند و این اضطراب در مکه بیشتر بود؛ هنگامی که حضرت، به محل غدیر رسید، خداوند ادر و متعال، فرمان داد: ای پیامبر! همان گونه که سایر احکام را به مردم بیان کردی، ولایت اولی الامر را نیز بیان کن تا حجت را بر امتت تمام کرده باشی؛ در این هنگام، پیامبر(ص)،عرضه داشت: خدایا! اصحاب و امت من تازه از جاهلیت بازگشته اند و هنوز به آن دوران نزدیک اند و البته همگی شیفته ریاست و خلافت هستند؛ بیم من بر علی(ع)، می رود که امت پس از من علی را که اکثر کسان و نزدیکان اینان را در راه تو کشته، اذیت کرده و قصد جانش را بکنند؛ خدای من! من می ترسم از بیان ولایت علی(ع) و شورش اینان و...<ref>حاکم حسکانی، شواهدالتنزیل، ج۱، ص۲۵۴ .</ref> هم چنین حاکم حسکانی نظیر همین روایت را از زبان ابن عباس نقل می کند.<ref>همان، ج۱، ص۲۵۷ .</ref>

علاوه بر این ها آلوسی نیز از مفسران بزرگ وهابیت (البته به قول خود شافعی مذهب) می گوید: خداوند دستور به نصب علی(ع) داد، لیکن پیامبر(ص)، این دلهره را داشت که مبادا اصحاب شورش کرده و بگویند که محمد(ص)، پسر عمّ و فامیل جوانش را بر ما سروری داد؛ مانند همان چیزی که ابوجهل و ابولهب به پیامبر(ص)، گفتند؛<ref>تفسیر روح المعانی، ج۶، ص۱۹۳ .</ref>هم چنین، سیوطی<ref>الدرالمنثور، ج۲، ص۲۹۸ .</ref>و زمیلی<ref>تفسیر الوسیط، ج۱، ص۴۸۰ .</ref>آورده اند که: پیامبر(ص)، در ابلاغ ولایت علی(ع)، دچار نگرانی بود که خداوند با عبارت « وإن لّم تفعل فما بلّغت رسالته»، پیامبر(ص) را تهدید کرد؛ پس از آن که پیامبر(ص)، انتصاب علی(ع)، به جانشینی را بیان کرد، خداوند با عبارت «واللّه یعصمک من النّاس»، ایشان را دلداری دادند؛ چرا که خود پیامبر(ص)، بیش از همه در خطر بودند.

هم چنین اگر به تفسیر طبری،<ref>ج۶، ص۴۱۴ .</ref>مراجعه کنیم، می توانیم، دلهره و نگرانی پیامبر(ص)، از بیان این مسئله چه در مکه و چه در غدیر را مشاهده نماییم .

ممکن است در این جا سؤال شود که پیامبر از شورش چه کسانی می ترسید و از چه کسانی بر جان خود و علی بیم داشت؟ در مجمع البیان<ref>ج۳ ، ص۳۸۲ .</ref>شیخ طبرسی (که مورد اعتماد شیعه و سنی است) و عمدهالقاری فی شرح صحیح بخاری<ref>ج ۱۸، ص۲۰۶ و ج۴ ص۵۹۲ .</ref> آمده که: پیامبر(ص)، در ابلاغ ولایت علی(ع)، از قریش و یهود می ترسید و بر اجتماع آن ها و انهدام اسلام همواره بیم داشت، چرا که هم یهود و هم قریش از علی ((ع) ) زخم خورده بودند.

ج) حتی شواهدی وجود دارد که بیان می کند، پیامبر(ص)، در خود مکه هم نسبت به تعیین جانشین خود سعی و تلاش می کرده اند؛ در کتاب مسند احمدبن حنبل،<ref>ج۵، ص۹۸-۹۹ .</ref>با سند بسیار صحیح و معتبر آمده که: پیامبر(ص)، در مکه فرمودند: ... دوازده نفر بعد از من بر مؤمنان، ریاست و حکومت و امامت و خلافت می کنند؛ احمدبن حنبل از ابن عباس نقل می کند که عده ای از صحابه با ایجاد سروصدا و مزاحمت مانع از ادامه سخنان پیامبر(ص)، شدند؛ مردم پس از سخنان حضرت، ضجه می زدند و تکبیر می گفتند تا صدای آن بزرگوار را قطع کرده و سخنان ایشان را ناتمام بگذارند؛ عده ای نیز نشست و برخاست کرده و محل را ترک نموده و یا مجلس را بهم زدند؛ عین همین مطلب را ابن کثیر دمشقی<ref>البدایه والنهایه، خود ج۴، ص۲۵۷ .</ref>با سند صحیح و معتبر آورده است؛ ابن حجر عسقلانی<ref>تهذیب التهذیب، ج۳ ، ص۳۹۶ .</ref>و هیثمی نیز<ref>مجمع الزوائد، ج۸ ، ص۴۲۷ .</ref>این حدیث را آورده و آن را صحیح و معتبر دانسته اند.

جالب این که در صحیح مسلم،<ref>ج۶، ص۲۶۴ ، ح۴۶۰۳ .</ref>از ابن عباس، از پیامبر(ص)، نقل شده که در خود مکه در ضمن سخنرانی خود فرمودند: عزت دین من با ۱۲ نفر است و مادامی که به کتاب خدا و اینان متمسک شوید، گمراه نمی شوید؛ پس از این مسئله مردم به شدت سر وصدا کردند؛ زیدبن ارقم می گوید: شنیدم که پیامبر(ص) می فرمود: کلهم من قریش؛ جالب این که در مناقب علی(ع)، از ابن مغازلی<ref>ص۴۲ .</ref> و تاریخ مدینه دمشق<ref>ج۴۲ ، ص۲۲۶ .</ref> ابن عساکر آمده که: در غدیر نیز برخی از مردم و صحابه به هنگام سخنان پیامبر(ص)، قصد برهم زدن مجلس را داشتند که این بار موفق نشدند؛ این مطلب را هیثمی در مجمع الزوائد<ref>ج۱ ، ص۲۷۱ .</ref>آورده و آن را صحیح می داند.

می توانیم شباهت میان حرکت مردم و صحابه در جریان غدیر، و نیز هنگام نوشتن حدیث قرطاس مشاهده کنیم که در هر دو مورد با ایجاد مزاحمت می خواستند، در سخنان پیامبر(ص)، اخلال ایجاد کنند که خوشبختانه در غدیر نتوانستند.

پس پیامبر(ص)، در خود مکه هم می خواستند، این مهم را مقدمه چینی کرده و شرایط لازم آن را فراهم آورند؛ آن چه مهم است این که آن بزرگوار، با عمل به دستور خداوند متعال، ولایت علی(ع) را ابلاغ کرده و موجب اکمال دین اسلام شدند.

عظيمي 703

==منابع==

{{شاخه

| شاخه اصلی =

| شاخه فرعی۱ =

| شاخه فرعی۲ =

| شاخه فرعی۳ =

}}

{{تکمیل مقاله

| شناسه =

| تیترها =

| ویرایش =

| لینک‌دهی =

| ناوبری =

| نمایه =

| تغییر مسیر =

| ارجاعات =

| بازبینی =

| تکمیل =

| اولویت =

| کیفیت =

}}