پیش نویس:بیت‌کوین
بیت‌کوین یک ارز دیجیتال غیرمتمرکز است که به کاربران این امکان را می‌دهد تا بدون نیاز به واسطه، پول را به‌صورت مستقیم منتقل کنند. این رمزارز که به عنوان اولین و مهم‌ترین ارز دیجیتال شناخته می‌شود، در سال ۲۰۰۸ توسط شخص یا گروه ناشناسی به نام ساتوشی ناکاموتو اختراع شد. تراکنش‌ها در بیت‌کوین به‌وسیله یک شبکه رمزنگاری‌شده تأیید شده و در زنجیره بلوک ثبت می‌شوند. بیت‌کوین به‌عنوان یک سیستم پول الکترونیک همتا به همتا عمل می‌کند و هیچ نهاد مرکزی در آن وجود ندارد.
در مورد معاملات با رمزارزها، نظرات فقیهان مختلف است. برخی از آنها مانند حسین نوری همدانی و سید محمود هاشمی شاهرودی، این معاملات را باطل می‌دانند به دلیل عدم مشروعیت شرعی. در مقابل، برخی دیگر معتقدند که در صورت عدم وجود مفسده و شرایط خاص، این معاملات می‌تواند صحیح باشد. سید علی خامنه‌ای نیز حکم این مساله را به مقررات جمهوری اسلامی ایران ارجاع داده است.
بیت کوین چیست؟
بیت کوین (BTC) یک ارز دیجیتال غیر متمرکز و نوعی پول الکترونیکی است که به صورت مستقل از بانک ها عمل می‌کند و امکان انتقال مستقیم آن از کاربر به کاربر دیگر را بدون نیاز به واسطه فراهم می‌آورد. این رمزارز که به‌عنوان پادشاه ارزهای دیجیتال شناخته می‌شود، اولین ارز دیجیتال رایج بوده و ظهور آن به پیدایش سایر ارز های دیجیتال منجر شده است. بیت کوین همچنان در صدر ارزشمند ترین رمز ارز ها قرار دارد.[۱]
تراکنش ها توسط یک شبکه به صورت رمزنگاری شده تأیید می‌شود و در یک دفتر کل توزیع شده عمومی به نام زنجیره بلوک ثبت و ضبط می شوند. این رمز ارز در سال ۲۰۰۸ توسط شخص یا گروهی ناشناس با نام ساتوشی ناکاموتو اختراع شد.[۲]
به طور خلاصه میتوان گفت: بیت کوین سیستم پول الکترونیک همتا به همتا است.[۳]
بر‌اساس این تعریف، اول اینکه بیت کوین پول است؛ یعنی کار کرد همان پولی را دارد و هر روزه و در هر‌ساعتی میتوان با آن سر و کار داشت. دوم اینکه این پول الکترونیک است؛ یعنی حالت فیزیکی ندارد؛ بلکه به طور کامل دیجیتال است و نقل و انتقال آن هم در بستر دیجیتال اتفاق می‌افتد. سوم اینکه بیت کوین همتا به همتا است؛ یعنی واسطه یا نهاد مرکزی مانند بانک در بیت کوین وجود ندارد؛ بلکه انتقال آن به‌صورت کاملاً مستقیم از فردی به فرد دیگر و در زنجیره بلاکچین انجام می‌شود.[۴]
به گفته پژوهشگران، اهمیت صحبت در مورد رمز ارز ها بخاطر مشخص شدن حکم معامله در شرع و قانون مورد بررسی فقیهان قرار گرفته است.[۵]
نظر مراجع درباره رمز ارزها و معامله آنها
برخی از فقیهان معتقدند معامله با رمزارز ها باطل است.[۶]دلیل آنها فاسد بودن هر معامله‌ای است که برای مشروعیتش دلیل شرعی نیست و نظر شارع در مورد آن معلوم نباشد.[۷] همچنین عده‌ای دیگر با استناد به قواعد ناظر به فقه حکومتی معتقدند، نهادینه شدن ارزهای دیجیتال در سیستم مالی کشور اشکال دارد.[۸]برخی از فقیهان در صورت شک در قراردادهای جدید[۹]حکم به صحت آنها کرده‌اند.[۱۰]
فقیهان با مراجعه به اصول کلی و شرایط معاملات، در مورد معامله با رمزارز ها چند دسته شده‌اند. باتوجه به استفتاء انجام شده از آنها برخی از آراء چنین است:
- این معاملات باطل است: حسین نوری همدانی و حسین وحید خراسانی این معاملات را باطل می‌دانند. همچنین سید محمود هاشمی شاهرودی با مبهم دانستن معاملات و تکیه بر اصاله الفساد حکم به بطلان کرده است.[۱۱]محمدجواد فاضل لنکرانی نیز با رد مالیت و پول بودن بیت‌کوین و اذعان به امکان پول‌شویی و وجود غرر حین معامله، استفاده از رمزارزها را جایز نمی‌داند.[۱۲]سید علی سیستانی در این مساله توقف کرده و به فقیه اعلم دیگری ارجاع داده است.[۱۳]
- در صورت وجود برخی شرایط، معامله صحیح است: 1. در صورت فروش به غیر مسلمان جایز است: ناصر مکارم شیرازی به دلیل ابهام در معامله و لطف‌الله صافی گلپایگانی با دلیل فقدان مالیت این ارزها حکم به بطلان کرده‌اند، اما فروش را به غیر مسلمان جایز می‌دانند.[۱۴] 2.در صورت وجود شرایطی چون نبود مفسده و احتمال ضرر، صحیح است: سید موسی شبیری زنجانی معتقد است، اگر مفسده اقتصادی یا خلاف قانون نباشد، این معامله صحیح است.[۱۵]
- ارجاع به مقررات جمهوری اسلامی: سید علی خامنه‌ای حکم این مساله را به مقررات نظام جمهوری اسلامی ایران ارجاع داده است.[۱۶]
منابع
- ↑ مریم آذرفر (1403/12/15). «بیت کوین چیست». سایت نوبیتکس. دریافت‌شده در 1404/01/17. تاریخ وارد شده در
|تاریخ بازبینی=،|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ ویکی پدیا (۱۳ مارس ۲۰۲۵). «تراکنش بیت کوین». ویکی پدیا.
- ↑ علیرضا آقازاده (1403/9/25). «تعریف ارزهای دیجیتال». ارزدیجیتال. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ علیرضا آقازاده (1403/9/25). «تعریف بیت کوین». ارزدیجیتال. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ ارزانیان، اسدی، فرزین‌فر. بررسي تحلیلی معاملات بر پايه ارز ديجیتالي از منظر فقه امامیه و نقش زنجیره بلوكی در صنايع مختلف. ج۱. ص۶۳.
- ↑ قاسمی، بیاتی (1400 ش). ارزهای دیجیتال از نگاه سیاست جنایی تقنینی ایران و فقه امامیه. ج۱. ص۵۸. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ قمی (1398ش). فقه معاملات جدید- اصل مشروعیت در معاملات. ج۱. ص۲۱. تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ موسویان، عیوضلو، صدرآبادی، نوری،. تحلیل فقهی-اقتصادی استخراج ارزهای مجازی در نظام اقتصادی اسلام. ج۱. صص۶۶–۶۹.
- ↑ قاسمی، بیاتی، (1400ش). ارزهای دیجیتال از نگاه سیاست جنایی تقنینی ایران و فقه امامیه. ج۱. ص۷۳. تاریخ وارد شده در
|سال=را بررسی کنید (کمک) - ↑ قمی (1398ش). فقه معاملات جدید- اصل مشروعیت در معاملات. ج۱. صص۱–۳۹. تاریخ وارد شده در
|سال=را بررسی کنید (کمک) - ↑ سایت طیبات. «حکم شرعی بیت کوین از نظر مراجع تقلید». سایت طیبات (به https://tyb.ir/%D8%AD%DA%A9%D9%85-%D8%B4%D8%B1%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%DA%A9%D9%88%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D8%B9-%D8%AA%D9%82%D9%84%DB%8C%D8%AF/#1537452385198-15aa4c2f-a007).
- ↑ فاضل لنکرانی. «بیت کوین، مصداق اکل مال به باطل، معامله غرری و پول‌شوئی است». سایت شبکه اجتهاد. پارامتر
|پیوند=ناموجود یا خالی (کمک) - ↑ آیت الله سیستانی. «حکم معامله ارز دیجیتال». سایت رسمی آیت الله سیستانی (به https://www.sistani.org/persian/book/26577/6021/#:~:text=%D9%85%D8%B3%D8%A3%D9%84%D9%87%20274. و %D8%A8%D8%B9%D8%AF%20%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86%20%D9%85%DB%8C%C2%AD%D8%B4%D9%88%D8%AF.).
- ↑ مددی، خرق، شفیعی،. جستارهای فقهی حقوقی در مساله قانونمند سازی ارزهای رمزنگاری شده. ج۱. ص۳۱۴.
- ↑ آیت الله شبیری زنجانی. «حکم شرعی بیت کوین از نظر مراجع تقلید». سایت طیبات (به https://tyb.ir/%D8%AD%DA%A9%D9%85-%D8%B4%D8%B1%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%DA%A9%D9%88%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D8%B9-%D8%AA%D9%82%D9%84%DB%8C%D8%AF/#1537440349962-e4b479cc-1ed7:~:text=%D8%B3%D9%88%D8%A7%D9%84%3A%20%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%AA%20%D8%A8%DB%8C%D8%AA و %D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B8%D9%85%DB%8C%20%D8%B4%D8%A8%DB%8C%D8%B1%DB%8C%20%D8%B2%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86%DB%8C.).
- ↑ سید علی خامنه ای. «حکم شرعی بیت کوین از نظر مراجع تقلید». سایت طیبات ، سایت رهبری (به https://tyb.ir/%D8%AD%DA%A9%D9%85-%D8%B4%D8%B1%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%DA%A9%D9%88%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D8%B9-%D8%AA%D9%82%D9%84%DB%8C%D8%AF/#1537440278884-c84ef43d-3cce:~:text=%D8%B3%D9%88%D8%A7%D9%84%3A%20%D8%AD%DA%A9%D9%85%20%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D8%AF و %D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%A1%3A%20%DB%B2zky%DB%B2zz.).