پیش نویس:پناه به خدا به هنگام قرائت

سؤال

چرا پيش از قرائت قرآن، می‏ بايست از شر شيطان به خداوند پناه ببريم؟ مگر شيطان چه می ‏تواند بكند؟

با سلام و احترام خدمت شما پرسشگر گرامي. از اينكه با مركز مطالعات و پاسخگويي به شبهات مكاتبه نموده ايد صميمانه تشكر می‏كنيم. پاسخ اين پرسش را در دو قسمت می‏توان ارائه كرد: الف) خداوند در قرآن كريم مكررا اين سوگند را از شيطان حكايت كرده كه "قَالَ رَبِّ بِمَآ أَغْوَيْتَنِي لأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الأَرْضِ وَلأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ إِلاَّ عِبَادَك مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ".1 گفت پروردگارا به موجب آن كه مرا گمراه كردي من (نعمت‏هاي مادي را) در زمين در نظر آن‏ها زينت می‏دهم و همگي را گمراه خواهم كرد مگر بندگان مخلصت را". اين سوگند را خدا در قرآن از شيطان حكايت كرده و رد ننموده كه نشان می‏دهد ابليس می‏تواند نسبت به انسان كارهايي را انجام دهد. البته روشن است كه رابطه شيطان و گمراهان رابطه، پيشوا و پيرو است نه رابطه اجبار كننده و اجبار شونده و لذا خداوند در جاي ديگر می‏فرمايد: "إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَك عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَك مِنَ الْغَاوِينَ".2 بر بندگان من سلطه براي تو نيست مگر گمراهاني كه خود به اختيارشان تو را پيروي می‏كنند". حال اين مطلب كه شيطان چگونه می‏تواند در انسان اعمال نفوذ نموده و چه تصرفاتي انجام می‏دهد كه انسان را گمراه می‏كند، خود بحث دامنه دار است كه فقط به اجمال بيان می‏شود. به فرموده امام خميني (ره) هر چيزي و هركسي كه مانع از رسيدن انسان به حق تعالي شود و از جمال جميل محبوب محجوب كند، شيطان است و آن چه به وسيله آن انسان را از وصول به مقصود باز دارد، دام‏هاي شيطاني است چه از سنخ مقامات و مدارج باشد يا علوم و كمالات و يا عيش و راحت و يا رنج و يا غير اينها.3 شيطان براي رسيدن به هدف خودش كه گمراه نمودن انسان است از هر وسيله و دامی ‏بهره می‏گيرد و او را از وصول به مقصود باز می‏دارد؛ گاهي به اميد توبه در آخر عمر انسان را به شقاوت می‏كشاند غافل از اين كه توبه در آخر عمر با تراكم ظلمات معاصي و بسياري مظالم عباد و حقوق الله، امري بسياري مشكل است. و گاهي به وعده شفاعت انسان را از شفاعت محروم می‏سازد در حالي كه لياقتي بايد باشد تا شفاعت نصيبش گردد و گاهي اعمال ناشايست و امور مادي را بر انسان زينت می‏دهد. و گاهي با وعده رحمت خداوند، دست انسان را از دامن رحمت حق تعالي كوتاه می‏كند غافل از اين كه بعثت رسل و ارسال كتب و عمل به دستورات شرع و دين از رحمت‏هاي الهي است و يكي از كتب آسماني قرآن كريم است كه انسان اگر چشم طمع به رحمت الهي دوخته، بايد از اين رحمت واسعه استفاده كند و براي بهره‏گيري كامل از آن به آداب و شرايط تلاوت و رعايت اموري براي فهم معارف بلند قرآن، عمل نمايد. ب) براي نيل به چنين هدفي در خود قرآن آداب و شرايطي بيان شده است: 1. پاكيزگي: "لَّا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ".4 "قرآن را جز پاكان مس نمی‏كنند" اين تعبير ممكن است هم اشاره به پاكيزگي ظاهري باشد يعني تماس گرفتن با خطوط قرآن بايد توأم با طهارت و وضوء باشد و هم می‏تواند اشاره به اين باشد كه درك مفاهيم و محتواي قرآن تنها براي كساني ميسر است كه پاك و طاهر از رذايل نفساني باشند وگرنه صفات زشت نفساني بر ديده حقيقت بين انسان پرده می‏افكند و او را از رسيدن به حقايق بلند اين كتاب آسماني محروم می‏نمايد.5 2. پناه بردن بر خدا: هنگام آغاز تلاوت قرآن از شيطان به خدا بايد پناه برد كه خود قرآن فرموده است "فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ".6 اين پناهنده شدن به خدا از شر شيطان، فقط ذكر و گفتن أعوذ بالله من الشيطان الرجيم نمی‏باشد لذا نفرموده است اعوذ بالله بگو بلكه فرموده است به خدا پناه ببر7 يعني آن ذكر لفظي سبب و مقدمه براي ايجاد حالت نفساني باشد و با زبان دل بگويد اعوذ بالله من الشيطان الرجيم و با گفتن اين ذكر زمام تصرف در همه امور خود را به دست خدا داده و تسليم او شود كه هر چه را خداوند صلاح او می‏داند همان را صلاح خود بداند و با ايمان، استعاذه و توكل به خدا صداقت خويش را در ادعاي پناهندگي به خدا و ادعاي عبوديت و بندگي او، به اثبات برساند چرا كه فقط بندگان واقعي خدا از اغواء شيطان در امان هستند كه خداوند فرموده است: "إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَك عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَك مِنَ الْغَاوِينَ".8 و شيطان نيز به عجز خود از اغواء مخلصين، اعتراف كرده است. از آنچه گفته شد به اين نتيجه می‏رسيم كه براي استفاده صحيح و رسيدن به معارف بلند و آسماني قرآن و تأثير تلاوت و قرائت آن بر قلب انسان طهارت ظاهري و باطني لازم است و شيطان رجس و پليدي است كه از آلوده شدن دل به اغوا گري و اضلال او بايد به خدا پناه برد تا مبادا انسان قرآن را بخواند و در عين حال بازيچه شيطان قرار گيرد و شيطان اين دشمن قسم خورده انسان از همان تلاوت انسان در جهت ريا كاري و در نتيجه گمراه كردن آدمی‏استفاده كند كه اگر خداي نكرده چنين امر ناگواري تحقق يابد، علاوه بر اين كه زحمات انسان و تلاوت و تفسير او هدر رفته، مورد استهزاء و سخريه شيطان قرار گرفته است.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر: 1ـ 82 پرسش، شهيد سيد عبدالحسين، دستغيب، ص181، كتابخانه عتيق شيراز، چاپ هفتم، 1360. 2ـ آداب نماز، امام خميني، ص35، 22، 19.

خداوند تبارك و تعالي می‏فرمايند: "وَلَكنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكمْ؛ولكن خدا ايمان را محبوب دل‏هاي شما كرده و آن را در دل‏هاي تان زينت داده است".9

پي نوشت‏ها: 1. حجر / 39 40. 2. حجر / 42. 3. امام خميني، روح الله، آداب نماز، موسسه نشر آثار امام خميني، چاپ هفتم، 1378ش، ص231. 4. واقعه / 79. 5. مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1374ش، ج11، ص401. 6. نحل / 98. 7. طباطبائي، سيد محمد حسين، الميزان، ترجمه موسوي، قم، جامعه مدرسين، 1374ش، ج12، ص494. 8. حجر / 42. 9. حجرات / 7.