نقش امام سجاد(ع) در حماسه عاشورا و حفظ آثار آن
نقش امام سجّاد(ع) در حماسه عاشورا و حفظ آثار آن چه بود؟
امام حسين(ع) بر اساس وظيفه الهي خويش و با هدف احياي اسلام و جلوگيري از انحراف در دين و براي زنده نمودن سنت نبوي و روشن نمودن اين قضيه كه اسلام راستين غير از آن اسلامي است كه بني اميه در جامعه مطرح كرده اند،قيام نموده و براي هميشه تاريخ روشن كرد كه مكاتب و مذاهب خارج از مسير اهل بيت باطل است. آن حضرت با قرباني كردن خود و بهترين يارانش در اين راه، هدف خود را به آيندگان درس داده و نشان داد كه فرزند رسول خدا و معيار حق و اسلام و قرآن است و بني اميه و ساير خلفا همه از مسير حق خارج هستند در حقيقت هدف امام پاسداري از امامت بود كه امام سجاد(ع) با مواضع خاص كه با توجه به شرايط خاص زمان خود اين هدف امام را محافظت نمود و استمرار مسير هدايت را با امامت استوار نمود و تمام اهداف قيام امام حسين را در دوره اسارت و پس از آن تبيين نمود.
براي رهايي از ذلت و بردگي و بازيابي عزّت و آزادگي و فراهم ساختن زمينه يك انقلاب ريشه‌دار و بنيادي در سطح گسترده بر ضدّ بيداد و اختناق، راهي جز آگاهي و بيدار سازي مردم نيست؛ امام حسين(ع) براي رسيدن به هدف مهم به امر خداوند قيام نمود؛ اين حماسه تاريخي دو مرحله داشت: ۱. مرحله اول روز عاشورا، ۲. مرحله دوم: بعد از عاشورا...
==۱. مرحله اول:== در روز عاشورا امام سجاد(ع) به سختي بيمار بود، با اين وجود وقتي نداي «هل من ناصر» امام حسين(ع) را شنيد، با آنكه از شدّت ضعف و ناتواني قدرت برداشتن شمشير را نداشت، راه ميدان را در پيش گرفت، امّ‌كلثوم خواست مانع شود؛ امام سجاد(ع) فرمود:«اي عمه دست از من بردار و بگذار تا پيش روي پسر پيغمبر(ص) جهاد كنم» حضرت سيد الشهداء(ع) به خواهرش فرمود: «باز دار او را تا كشته نگردد و زمين از نسل آل محمّد(ص) خالي نماند» بدين ترتيب امام زين العابدين(ع) به عنوان يك مجاهد ـ با وجود بيماري شديد ـ در جهاد شركت جست و به عنوان مطيع مطلق ولايت به سوي خيمه بازگشت تا به گونه‌اي ديگر براي ادامه جهاد وارد عرصه پيكار شود.[۱]
==۲. مرحله دوم:== اين مرحله از عصر عاشورا آغاز گرديد و پرچم خونين عاشورا به دست امام سجاد(ع) برافراشته شد. امام(ع) مبارزات خود را در ابعاد گسترده‌اي آغاز نمود و از هر فرصتي در اين راستا استفاده كرد كه مهم‌ترين آنها را مي‌توان در چند بخش زير خلاصه كرد:
==۱. خطبه‌هاي آتشين:== امام(ع) براي روشنگري مردم و تبيين معارف حقه و پرده‌برداري از چهره منفور بني‌اميه خطبه‌هايي ايراد فرمودند كه اهمّ آنها از اين قرار است:
==الف) خطبه كوفه:== امام(ع) به جمعيتي كه براي تماشاي اسيران آمده بودند اشاره كرد كه ساكت شوند، همه سكوت كردند، آنگاه پس از ستايش خداي متعال خود را معرّفي فرمود و با سخنان كوتاه و جانگداز در آن محيط اختناق و ارعاب، طوفاني به پا ساخت. خطبه امام(ع) چنان در عمق روح و جان مردم نفوذ كرد كه ناگهان از هر سو صداي شيون و نداي ندامت بلند شد و مردم همگي از آن حضرت اعلام حمايت نمودند و از دشمنان آنان برائت جستند.[۲]
==ب) خطبه شام:== مردم شام در اثر تبليغات چهل ساله معاويه شناخت صحيحي از اسلام و خاندان نبوّت(ع) نداشتند. امام سجاد(ع) با كلام خود در مجلس يزيد و در مقرّ حكومت اموي غوغايي ايجاد كرد و در ميان اقشار مختلف مردم چنان تحوّلي به وجود آورد كه يزيد ترسيد شورش شود و به مؤذن دستور داد اذان بگويد امّا با ادامه سخنان امام(ع) فشار افكار عمومي بر يزيد اوج گرفت و او مجبور شد بر خلاف مواضع قاطع قبلي، خود را تبرئه كند و مسئوليت فاجعه كربلا را به گردن ابن زياد اندازد.[۳]
==ج) خطبه مدينه:== هنگامي كه كاروان امام(ع) به نزديكي مدينه رسيد مردم مطّلع شده و به استقبال آنها آمدند، امام(ع) در ميان آنها خطبه شور انگيزي ايراد فرمودند و در ضمن آن صحنه جانگداز عاشورا و جنايات بني اميه را بازگو كردند و با بيانات روشنگرانه خود پرده از حكومت جائر يزيد برداشتند.[۴] و اذهان مردم مدينه را نسبت به بني‌اميه آگاه كردند و اين زمينه‌اي شد كه بسياري از قيام‌ها بر عليه امويان در مدينه شكل بگيرد.
۲. تبيين معارف حقه و مبارزه در قالب دعا: امام زين العابدين(ع) در محيطي كه ارعاب و اختناق حاكم بود مباحث سياسي و اصول اعتقادي را در قالب دعا بيان مي‌فرمود كه مهم‌ترين آنها مسئله امامت و رهبري حقيقي جامعه اسلامي و غصب و تصاحب آن توسط حكّام جور بود.[۵]
۳. برخورد و مبارزه با علماء درباري: اينان كساني بودند كه فكر و ذهن مردم را به سوي بني‌اميه جهت مي‌دادند و آنان را با وضعي كه بني‌اميه خواستار آن بودند در جامعه حاكم باشد، عادت مي‌دادند و افكار ناشايست و فرهنگ نادرست اموي را در قالب اسلام به خورد مردم مي‌دادند به عنوان مثال برخورد شديد امام(ع) با محمّد بن مسلم زهري محدث برجسته درباري است. [۶]
۴. زنده نگه داشتن ياد و خاطره عاشورا: واقعه عاشورا در افكار عمومي براي حكومت اموي بسيار گران تمام شد و مشروعيت آن را زير سؤال بود، امّا براي اينكه اين فاجعه عظيم فراموش نشود امام با گريه بر شهيدان و زنده نگه داشتن خاطره آنان مبارزه منفي را به صورت گريه ادامه داد.[۷] شكي نيست كه اين اشك‌هاي سوزان ريشه عاطفي داشت، امّا چگونگي برخورد آن حضرت با اين موضوع اثر و نتيجه سياسي داشت. يادآوري مكرّر قضيه كربلا نمي‌گذاشت ظلم و جنايات حكومت بني‌اميه از خاطره‌ها فراموش شود.
بنابراين سيد الشهداء(ع) حماسه بزرگي در روز عاشورا و در زمين كربلا خلق نمود و امام سجاد(ع) اين حادثه تاريخي را از قيد زمان و مكان رها نمود و شعار «كل يوم عاشورا و كل ارض كربلا» را جاودانه ساخت.
۵. تربيت شاگردان و اصحاب خاصّي كه هر يك از آنها حافظ دستاوردهاي مكتب عاشورا و امامت بودند.
==مطالعه بيشتر==
۱. كتاب منتهي الامال، شيخ عباس قمي، چاپ نهم، ستاره هجرت، ۱۳۷۵ هـ ش، ج۱، ص۶۳۸.
۲. سيره پيشوايان ، آقاي مهدي پيشوايي.
۳. حيات فكري سياسي امامان شيعه، رسول جعفريان.
منابع
- ↑ مجلسي، محمدباقر، بحار الانوار، تهران، مكتبه الاسلاميه، چاپ سوم، ۱۳۷۱ ش، ج۴۵، ص۴۶.
- ↑ جلالي، سيد محمّدرضا، جهاد الامام السجاد(ع) ، دار الحديث، چاپ اول،۱۴۱۸ هـ ق، ص۴۸.
- ↑ مجلسي، پيشين، ج۴۵، ص۱۳۷.
- ↑ قندوزي حنفي، سليمان بن ابراهيم، ينابيع الموده، دار الاسوه، چاپ اول،۱۴۱۶ هـ ق، ج۷، ص۹۳.
- ↑ امام زين العابدين(ع) ، صحيفه سجاديه، دفتر انتشارات اسلامي، جامعه مدرسين، چاپ چهارم، ۱۳۷۵ هـ ش، ص۹۹.
- ↑ قمي، شيخ عباس، سفينه البحار، تهران، كتابخانه ثنايي، ج۱، ص۵۷۳.
- ↑ الاربلي، علي بن عيسي، كشف الغمه، بيروت، دار الاضواء، نوبت دوم، ۱۴۰۵ هـ ق، ج۲، ص۳۱۴.