محقق کرکی

سؤال

كمي از زندگي شيخ علي كركي براي من بنويسيد، خيلي علاقمندم كه واقعيت هايي از زندگی ايشان بدانم؟

درگاه‌ها

علی فرزند حسین بن عبدالعالی به سال ۸۶۵ یا ۸۷۰ق در روستای کرک از توابع جبل عامل لبنان به دنیا آمد. لقبش نورالدین و کنیه اش ابوالحسن بود و بعدها به محقق کرکی و محقق ثانی شهرت یافت. شیخ علایی و مروج المذهب از دیگر القاب وی بوده اند.^[۱]

تحصيل: وي در يك خانواده روحاني و مذهبي رشد و نموّ يافت تا اينكه به سن تحصيل رسيد. پس از آموزش هاي ابتدائي، به حوزه علميه كَرَك وارد شد. پس از مدتي تحصيل در كرك به روستاي «ميس» رفت و در آن جا به تحصيل و تدريس پرداخت. سپس عازم جبل عامل لبنان شد و در حوزه علميه آن جا به تحصيل پرداخت. آنگاه رهسپار حوزه علميه دمشق شد و پس از مدتي، اين شهر را به مقصد بيت المقدس ترك كرد و مدتي را نيز در شهر « الخليل» گذراند و به تحقيق و دانش اندوزي پرداخت. سپس بار خود را بسته، رهسپار مركز حوزه اهل سنت در مصر گرديد.^[۲] و پس از مدتي رهسپار عراق شد تا به تكميل تحصيلات خود بپردازد.^[۳]

اساتيد

محقق كركي، محضر اساتيد مختلف را درك كرد و از خرمن دانش آنان بهره جست تا اينكه به مقام عالي اجتهاد دست يافت. در ادامه به ذكر نام چند تن از اساتيد ايشان مي پردازيم:

۱. علي بن هلال جزايري (بزرگترين استاد محقق ثاني)؛

۲. محمد بن داوود بن موذّن جزّيني؛

۳. شمس الدين محمد بن خاتون عاملي؛

۴ـ سيد حيدر عاملي؛

۵ـ احمد بن علي عاملي؛

۶ـ زين الدين جعفر بن حسام عاملي؛

۷. شمس الدين محمد بن احمد صهيوني؛

اساتيد یاد شده، استادان شيعي اويند.

وي علاوه بر اينها از ابي يحيي زكريا انصاري (متوفي ۹۲۶ ق) و كمال الدين ابراهيم بن محمد بن ابي شريف قريشي (متوفي ۹۲۳ق) از علماي اهل سنت نيز بهره علمی برده است.^[۴]

آمدن محقق كركي به ايران

در پی دعوت شاه اسماعیل صفوی از ایشان برای حضور در ایران به سال۹۱۶ق و مناسب بودن زمینه برای رشد و تعالی فرهنگ تشیع محقق کرکی به ایران آمد. ^[۵]

محقق در ايران با حمايت صفويان، تلاش زيادي در نهادینه شدن علوم اهل بیت كرد و به راستي از مروّجان آيين توحيد و مذهب تشيّع بود. وي قلم به دست گرفت و بر غناي حوزه ها و انديشه هاي علوم ديني افزود و در ترويج علوم و معارف اسلامي، كوشش نمود.^[۶]

درباره اقدامات اجتماعي و مذهبي محقق كركي، جاي سخن بسيار است و ستايش در خور، از اين فرزانه خطّه جبل عامل فصتی بسیار مي طلبد و به راستي بايد به اين رسول مكتب تشيّع، آفرين گفت و از او و انديشه اش به نيكي ياد كرد. در آن زمان، عبارتهای «اشهد انّ عليّا وليّ الله» و«حيّ علي خير العمل» كه از هنگام آمدن طغرل بيك سلجوقي در سال ۴۵۰ق تا اين تاريخ (۹۰۶ق) چهارصد و پنجاه و شش سال بود كه از اذان حذف شده بودند، در سايه اقتدار صفويان و درايت محقق به اذان ضميمه شد و در مأذنه ها گفته شد.^[۷]

همچنين محقق در جلوگيري از فحشا و منكرات و ريشه كن كردن اعمال نامشروع و رواج دادن واجبات الهي و دقت در وقت اقامه نماز جمعه و جماعت و بيان احكام نماز و روزه و دلجويي از علماء و دانشمندان و رواج دادن «اذان» در شهرهاي ايران و همچنين قلع و قمع مفسدين و ستمگران، كوشش هاي فراوان و نظارت شديدي را به عمل آورد.^[۸]

آري، محقق كركي چه در زمان شاه اسماعيل صفوي و چه در زمان شاه طهماسب صفوي به عنوان شيخ الاسلام ايران، خدمات با ارزشي را نسبت به اسلام و مردم مسلمان ايران انجام داد.

آثار زيادي از اين فقيه بزرگوار بر جاي مانده كه گواه روشني بر موقعيت ممتاز علمي ايشان است، از جمله:

۱. جامع المقاصد (شرح قواعد الاحكام علامه حلي).

۲. اثبات الرجعه.

۳. احكام الأرضين يا أقسام الأرضين.

۴. اسرار اللاهوت في وجوب لعن الجبت و الطاغوت.

۵. ترجمه الجزيره الخضراء كه در هند چاپ شده است.

۶. الجعفريه في الصلوه و مقدماتها.

۷. حاشيه ارشاد علامه حلي.

۸. حاشيه الفيّه شهيد.

۹. حاشيه قواعد علامه.

۱۰. حاشيه دروس و حاشيه ذكري شهيد اول.

۱۱. حاشيه بر شرائع الاسلام.

۱۲. حاشيه المختصر النافع محقق اول.

۱۳. حاشيه مختلف علامه حلي.

۱۴. شرح ارشاد علامه.

۱۵. صيغ العقود و الايقاعات.

۱۶. قاطعه اللجاج في حلّ الخراج.

۱۷. النجميه در كلام.

۱۸. نفحات اللاهوت.^[۹]

شاگردان محقق كركي

اين فقيه جامع الشرائط، شاگردان زيادي را تربيت كرده و به جهان تشيع عرضه داشت، از جمله:

۱. شيخ زين الدين فقعاني.

۲. شيخ احمد بن محمد بن ابي جامع.

۳. شيخ نعمت الله بن شيخ جمال الدين.

۴. احمد بن الشيخ شمس الدين.

۵. شيخ عبد النبي الجزائري، صاحب رجال.

۶. شيخ علي منشارزين الدين العاملي ( شيخ الاسلام).

۷. كمال الدين درويش محمد بن الشيخ كمال الدين درويش محمد بن شيخ حسن عاملي.

۸. نطنزي جد موسي استاد صاحب استناد.

۹. سيد امير محمود بن ابي طالب استرآبادي حسيني موسوي شارح جعفريه و مترجم نفحات اللاهوت استاد خويش.

۱۰. سيد شرف الدين علي الحسن استرآبادي نجفي.^[۱۰]

شهادت

سال ۹۴۰ق فرا رسيد و محقق باز به نجف اشرف بازگشته بود او در اين زمان نزديك به ۷۵ سال سن داشت. كار و تلاش، او را فرتوت و شكسته كرده و آثار پیری بر چهره اش نمودار شده بود. تلاش ارزشمند و قابل ستايش او موجب كينه توزي هاي فراواني نسبت به او گرديده بود و اين حقد و حسدها هنوز ادامه داشت و هر لحظه جان اين فقيه بزرگوار را تهديد مي كرد. تا اينكه عاقبت در ۱۸ ذي حجه سال ۹۴۰ همزمان با عيد غدير خم به وسيله زهر عده اي از متعصبان اهل سنت، مسموم شده و شربت شهادت نوشيد.

پيكرش در جوار مرقد مطهر امير المومنين علي(ع) مدفون شد.^[۱۱]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

۱ـ گلشن ابرار، جمعي از نويسندگان، ج۱.

۲ـ شهيدان راه فضيلت، علامه اميني، ترجمه جلال الدين فارسي.

۳ـ الفوائد الرضويه، شيخ عباس قمي.

۴ـ تاريخ فقه و فقهاء، عبدالرحيم عقيقي بخشايشي.

۶ـ دايره المعارف دهخدا، ج۳۳.

۷ـ ريحانه الادب، مدرس تبريزي.

منابع

↑ نک: لغتنامه دهخدا؛ گلشن ابرار و فقهای نامدار شیعه
↑ گلشن ابرار، همان، ص۱۶۵.
↑ عقيقي بخشايشي، عبدالرحيم، فقهاي نامدار شيعه، قم، كتابخانه آيت الله مرعشي نجفي، چاپ دوم، ۱۳۷۲ش، ص۱۹۵؛ ريحانه الادب، همان، ص۲۴۵.
↑ گرجي، ابوالقاسم، تاريخ فقه و فقهاء، تهران، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاهها (سمت)، چاپ اول، ۱۳۷۵ش، ص۲۲۶ و ۲۲۷؛ گلشن ابرار، همان، ص۱۶۶، به نقل از فوائد رضويه، ص۳۴۱.
↑ ميرزا عبدالله افندي، رياض العلماء، و حياض الفضلاء، قم، مطبعه الخيام، چاپ اول، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۴۴۵؛ گلشن ابرار، همان، ص۱۶۶.
↑ گلشن ابرار، همان، ص۱۶۷.
↑ همان، ص۱۶۸، به نقل از احسن التواريخ، ص۸۵.
↑ همان، ص۱۶۸، به نقل از مفاخر اسلام، ج۴، ص۴۴۲.
↑ شيخ عباس قمي، الفوائد الرضويه، به تحقيق ناصر باقري بيدهندي، قم، موسسه بوستان كتاب، چاپ اول، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵۰۱ و ۵۰۲؛ فقهاي نامدار شيعه، همان، ص۲۰۱ و ۲۰۲.
↑ موسوي همداني خوانساري، محمد باقر، روضات الجنات، تهران، مكتبه اسماعيليان، چاپ اول، ۱۳۹۱ق، ج۴، ص۳۶۵؛ فقهاي نامدار شيعه، همان، ص۲۰۳.
↑ علامه اميني، شهيدان راه فضيلت، ترجمه جلال الدين فارسي، تهران، انتشارات روز به، چاپ چهارم، ۱۳۶۳ش، ص۲۰۶؛ گلشن ابرار، همان، ص۱۷۲.

{{شاخه

[1] نک: لغتنامه دهخدا؛ گلشن ابرار و فقهای نامدار شیعه

[2] گلشن ابرار، همان، ص۱۶۵.

[3] عقيقي بخشايشي، عبدالرحيم، فقهاي نامدار شيعه، قم، كتابخانه آيت الله مرعشي نجفي، چاپ دوم، ۱۳۷۲ش، ص۱۹۵؛ ريحانه الادب، همان، ص۲۴۵.

[4] گرجي، ابوالقاسم، تاريخ فقه و فقهاء، تهران، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاهها (سمت)، چاپ اول، ۱۳۷۵ش، ص۲۲۶ و ۲۲۷؛ گلشن ابرار، همان، ص۱۶۶، به نقل از فوائد رضويه، ص۳۴۱.

[5] ميرزا عبدالله افندي، رياض العلماء، و حياض الفضلاء، قم، مطبعه الخيام، چاپ اول، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۴۴۵؛ گلشن ابرار، همان، ص۱۶۶.

[6] گلشن ابرار، همان، ص۱۶۷.

[7] همان، ص۱۶۸، به نقل از احسن التواريخ، ص۸۵.

[8] همان، ص۱۶۸، به نقل از مفاخر اسلام، ج۴، ص۴۴۲.

[9] شيخ عباس قمي، الفوائد الرضويه، به تحقيق ناصر باقري بيدهندي، قم، موسسه بوستان كتاب، چاپ اول، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵۰۱ و ۵۰۲؛ فقهاي نامدار شيعه، همان، ص۲۰۱ و ۲۰۲.

[10] موسوي همداني خوانساري، محمد باقر، روضات الجنات، تهران، مكتبه اسماعيليان، چاپ اول، ۱۳۹۱ق، ج۴، ص۳۶۵؛ فقهاي نامدار شيعه، همان، ص۲۰۳.

[11] علامه اميني، شهيدان راه فضيلت، ترجمه جلال الدين فارسي، تهران، انتشارات روز به، چاپ چهارم، ۱۳۶۳ش، ص۲۰۶؛ گلشن ابرار، همان، ص۱۷۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]