برتری حضرت زهرا(س) بر فرشتگان

سؤال

در یک شعر که در وصف حضرت فاطمه(س) بود، گفته شده بود که حضرت جبرییل نوکر دربار حضرت فاطمه است، آیا این توهین به فرشته خداوند محسوب نمی‌شود و آیا این یک دروغ نیست؟

مبالغه در شعر و کلام

سخنران، شاعر، مداح و .. در مقام توصیف یک فرد ممکن است مبالغه کند و مطالبی را به کسی یا چیزی نسبت دهد. اینکه در یک شعری، شاعر چه سروده، یا مداح، در یک مجلسی چه گفته است، ممکن است راست و درست باشد و ممکن است در مقام مبالغه یک مطلب بوده‌باشد. و صحت و درستی آن باید مورد بررسی قرار گیرد.

سوال از اینکه حضرت فاطمه(س) دارای چه جایگاه و مقامی است و آیا برتر از فرشتگان می‌باشد، بر می‌گردد به جایگاه انسان، انسانیت و برتری او بر فرشتگان. اگر برتری انسان بر فرشته ثابت شود، برتری حضرت زهرا بر فرشتگان، خود بخود ثابت می‌گردد.

برتری انسان بر فرشته

روایات متعددی از اهل بیت(ع) در مورد جایگاه و مراتب انسان‌ها و فرشتگان وجود دارد. در این روایات به برتری انسان بر فرشتگان حتی فرشتگان مقرب اشاره شده است و آنرا امری محال ندانسته‌اند:

• در روایتی پیامبر اسلام درباره کرامت و فضیلت انسان فرمود: هیچ چیز نزد خدا گرامی تر از فرزند آدم نیست. وقتی پرسیدند ای پیامبر، فرشتگان برتر نیستند؟ فرمود: فرشتگان مثل خورشید و ماه کارهایی را به جبر انجام می‌دهند.
• امام باقر(ع) روایتی در مورد تشییع حضرت آدم فرموده است که در آن به برتری انسان بر فرشتگان اشاره شده است. امام باقر فرمود: پس از درگذشت آدم(ع)، نوبت نماز خواندن بر جنازه او فرا رسید. فرزند او هبة‌الله گفت ای جبرئیل جلو برو و بر پدرم نماز بخوان. جبرئیل به فرزند آدم گفت: ای هبة‌الله خداوند به ما دستور داد که در بهشت بر پدرت سجده کنیم، پس شایسته ما نیست که بر هیچ‌یک از فرزندانش امامت کنیم.
• شخصی به نام عبدالله ابن سنان از امیرالمؤمنین در مورد جایگاه فرشتگان و انسانها سوال کرد که کدامیک برترند. امام فرمود: خداوند در فرشتگان فقط عقل نهاده است و نه خواهش نفسانی و در حیوانات میل و خواهش نهاده است و نه عقل. ولی در فرزندان آدم هر دو را قرار داده است. بنابراین، آنکه عقلش بر خواهشش غلبه کند از فرشتگان بهتر است و آنکه خواهشش بر عقلش غالب شود، از حیوانات بدتر است.

مقام حضرت زهرا(س)

اما در مورد مقام حضرت زهرا (سلام الله علیها) روایات زیادی آمده است که دلالت بر بزرگی مقام ایشان در نزد خداوند می‌کند. با تعابیری که درباره هیچ‌کدام از معصومین صحبت نشده است. از جمله بعضی از احادیث پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) که هم در منابع شیعه و هم در منابع برادران اهل سنت آمده است:

علامه مجلسی از کتاب علل الشرایع حدیثی از جابر از امام صادق «ع» نقل می‌کند که از آن حضرت پرسیدم: چرا فاطمه زهرا (سلام الله علیها) را زهراء نامیده‌اند؟ حضرت فرمود: زیرا خداوند او را از نور عظمت خود آفرید. پس وقتی که آن نور تابید، آسمان زمین روشن شد و چشمان ملائکه را خیره ساخت، آنان سجده کردند و پرسیدند ای پروردگار ما، این نور چیست؟ پس خداوند به آنان وحی کرد که نوری از نور من است که در آسمان زمین آن را از عظمت خود خلق نموده‌ام و آن را از صلب یکی از پیامبرانم خارج کرده‌ام و آن را بر تمام پیامبران برتری بخشیده‌ام و از این نور، امامانی خارج شده‌اند که برای برپایی فرمان من قیام می‌کنند و مردم را به حق من هدایت می‌کنند و من آنها را بعد از پایان یافتن وحی و نبوت جانشین خود در زمین کرده-ام.

این روایت با صراحت دلالت دارد بر اینکه حضرت زهرا (سلام الله علیها) نه تنها بر فرشتگان بلکه بر تمام انبیاء غیر از پدر بزرگوارش برتری دارد. چون وجود مقدس خاتم الانبیاء پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از این بیان خارج است که در جای خود ثابت است که آن حضرت اشرف مخلوقات الهی است.

امام صادق(ع) فرمود: اگر حضرت علی(ع) نبود که با حضرت زهرا (سلام الله علیها) ازدواج نماید از زمان حضرت آدم تا روز قیامت هیچ‌گونه کفو و همتایی برای آن حضرت پیدا نمی‌شد

این روایت نیز دلالت می‌کند که مقام و درجه هیچ‌کس به جز حضرت علی «ع» به مقام حضرت زهرا (سلام الله علیها) نمی‌رسد. البته وجود مقدس خاتم الانبیاء پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از این بیان خارج است که در جای خود ثابت است که آن حضرت اشرف مخلوقات الهی است.

مطالعه بیشتر

• دانش نامه فاطمی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، زیرنظر علی اکبر رشاد.