آلایش حدیث

سؤال

عوامل تاريخي آلايش و پالايش حديث را بيان كنيد؟

پيامبر اكرم(ص) تمسك به قرآن و اهل بيت(ع) را مايه رستگاري امت اسلام معرفي كرده است؛^[۱] و صد افسوس كه عده‌اي تلاش كرده‌اند با جدا كردن اين دو گوهر گرانبها، هر دو را از كارآيي لازم بيندازند و مانع رستگاري دنيوي و اخروي مسلمانان شوند؛ ارائه تفاسير ناروا و غير واقعي از قرآن و آلايش‌هاي حديثي را مي‌توان در اين راستا ارزيابي كرد؛ كه در اين نوشتار به اقتضاي سؤال به آلايش‌هاي حديثي و عوامل آن و سپس به پالايش‌هاي حديثي به صورت گذرا پرداخته شود.

آلايش‌هاي حديثي:

«آلايش» در لغت به معني آلودن و آلودگي و ناپاكي است.^[۲] و مقصود از آلايش حديث در اينجا هر گونه آسيبي است كه سند و متن احاديث را دچار مشكل كرده است . از مهم‌ترين آسيب ها حديثي ، مي توان منع از تدوين حديث، ورود احاديث خرافي (اسرائيليات) در ميان احاديث و احاديث ساختگي را بر شمرد كه شمار بسياري از احاديث ساختگي و خرافي در واقع از آثار منع از تدوين حديث مي باشند.

الف. منع از تدوين حديث: در زمان حضرت پيامبر(ص)مسلمانان به حفظ و نوشتن احاديث ايشان اهميت زيادي مي‌دادند و به عقيده دكتر عتر، عده‌اي از صحابه روايات زيادي ـ كه مجموعاً به حد تواتر مي‌رسند ـ در اثبات وقوع كتابت حديث در زمان پيامبر(ص) نقل كرده‌اند.^[۳] و اين به جهت اهتمام رسول اكرم(ص) به اين امر بود.^[۴] اما بعد از رحلت آن وجود مقدس، خلفا به بهانه‌هاي واهي^[۵] از نقل و نوشتن حديث جلوگيري كردند و هدف اصلي آنها از اين كار جلوگيري از انتشار فضائل اهل بيت(ع) بود و براي اين كه اين هدف آنها آشكار نگردد و صحابه در برابر آن مقاومت نشان ندهند از نقل و كتابت هر گونه حديثي جلوگيري كردند^[۶] چنان كه عمر ناخواسته پرده از اين راز برداشته و به صحابه گفته است: «اقلوا الروايه عن رسول الله الا في ما يعمل به»^[۷]نقل روايت از پيامبر را كم كنيد مگر آنچه را كه به آن عمل مي‌شود. و معلوم است كه فضايل اهل بيت(ع) مربوط به عقيده است نه عمل. و در همين راستا بود كه تا پيامبر(ص) در وقت احتضار سخني شبيه حديث ثقلين بر زبان جاري كرد و نوشت‎ابزار خواست تا چيزي بنويسد كه بعد از آن حضرت امت گمراه نشود؛ عمر با نسبتي بسيار زشت به آن حضرت، مانع اجراي تصميم ايشان گرديد.^[۸]

اين منع نامبارك تا زمان عمر بن عبدالعزيز ادامه يافت اما او بنا بر مصالحي ، اين ممنوعيت را لغو كرد و بلكه دستور به گردآوري و تدوين احاديث داد. ولي تا مرگ او (۱۰۱ق) عملي نشد تا آنكه در سال ۱۴۳ تدوين حديث و ... آغاز گرديد.^[۹] البته شيعه به اين منع اعتنا نكرد و به تدوين حديث پرداخت.

منابع

↑ رك: حسيني ميلاني، سيد علي، حديث الثقلين، بي جا، مركز الابحاث العقائديه، ۱۴۲۱ق، ج۱؛ اميني، عبدالحسين، الغدير، بيروت، دارالكتاب العربي، ۱۳۷۹، ج۱.
↑ دهخدا، علي اكبر، لغت نامه دهخدا (برنامه نرم افزاري).
↑ حسيني جلالي، سيد محمدرضا، تدوين السنه الشريفه، بي جا، بي تا، ص۲۹.
↑ رك: مودب، سيدرضا، تاريخ حديث، قم، مركز جهاني علوم اسلامي، ۱۳۸۴، ج۱، ص۲۳ ـ ۳۱.
↑ رك: همان، ص۱۸۶ ـ ۲۰۵، و تدوين السنه الشريفه، همان، ص۲۱۶ ـ ۴۰۸.
↑ رك: تدوين السنه الشريفه، همان، ص۴۱۲ ـ ۴۱۴.
↑ ابوبكر، عبدالرزاق، المصنف، بي‌جا، المجلس العاملي، بي تا، ج۱۱، ص۲۶۲، رقم ۲۰۴۹۶.
↑ رك: محمد بن اسماعيل البخاري، صحيح البخاري، بيروت، دارالفكر، بي تا، ج۱، ص۳۷؛ و عسگري، سيد مرتضي، معالم المدرستين، بي جا، مجمع جهاني اهل بيت(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۴ق ، ج۱، ص۱۴۰.
↑ رك: معالم المدرستين، همان، ج۲، ص۵۰ ـ ۶۷.

[1] رك: حسيني ميلاني، سيد علي، حديث الثقلين، بي جا، مركز الابحاث العقائديه، ۱۴۲۱ق، ج۱؛ اميني، عبدالحسين، الغدير، بيروت، دارالكتاب العربي، ۱۳۷۹، ج۱.

[2] دهخدا، علي اكبر، لغت نامه دهخدا (برنامه نرم افزاري).

[3] حسيني جلالي، سيد محمدرضا، تدوين السنه الشريفه، بي جا، بي تا، ص۲۹.

[4] رك: مودب، سيدرضا، تاريخ حديث، قم، مركز جهاني علوم اسلامي، ۱۳۸۴، ج۱، ص۲۳ ـ ۳۱.

[5] رك: همان، ص۱۸۶ ـ ۲۰۵، و تدوين السنه الشريفه، همان، ص۲۱۶ ـ ۴۰۸.

[6] رك: تدوين السنه الشريفه، همان، ص۴۱۲ ـ ۴۱۴.

[7] ابوبكر، عبدالرزاق، المصنف، بي‌جا، المجلس العاملي، بي تا، ج۱۱، ص۲۶۲، رقم ۲۰۴۹۶.

[8] رك: محمد بن اسماعيل البخاري، صحيح البخاري، بيروت، دارالفكر، بي تا، ج۱، ص۳۷؛ و عسگري، سيد مرتضي، معالم المدرستين، بي جا، مجمع جهاني اهل بيت(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۴ق ، ج۱، ص۱۴۰.

[9] رك: معالم المدرستين، همان، ج۲، ص۵۰ ـ ۶۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]