تدوین مصادر حدیثی
چگونگی تدوین مصادر حدیث را بیان کنید؟
مصادر حدیث کتاب‌هایی که توسط اصحاب و یاران پیامبر و اهل‌بیت از سخنان ایشان گردآوری شده است. در میان اهل‌سنت این تعریف گسترش بیشتری داشته و سخن صحابه و تابعین و برخی دیگر از بزرگان اهل سنت نیز سندیت دارد. سفارش به نوشتن و حفظ روایات در زمان پیامبر انجام شده و امام علی(ع) اولین شخصیتی است که این کار را در کتابی به نام مصحف علی(ع) (که به نام‌های دیگر نیز شناخته می‌شود) انجام داده است.
تعریف حدیث و جایگاه آن
حدیث در اصطلاح شیعه عبارت است از «کلامی که از قول، فعل یا تقریر معصوم حکایت می‌کند».[۱] حدیث از نظر اهل‌سنت شامل قول، فعل، تقریر پیامبر و نیز شامل قول، فعل و تقریر صحابه و تابعین و مُخضرم (کسی که جاهلیت و اسلام را درک کرده ولی پیامبر را ملاقات نکرده است) می‌شود.[۲] مصادر حدیثی آثاری است که این روایات را در طول تاریخ در خود جمع نموده‌اند. نگارش حدیث در میان شیعه از زمان حضور پیامبر و امامان معصوم انجام گرفته و در میان اهل سنت پس از خلافت عمرو بن عبدالعزیز و فرمان آزادی نقل و نگارش روایت، رواج یافت.
اهمیت حدیث و نوشتن آن
قرآن و احادیث از مهم‌ترین منابع شناخت اسلام هستند. همچنین احادیث را به عنوان شرح‌دهنده و تفسیرکننده خطوط کلی قرآن در میان مسلمانان دانسته‌اند.[۳] با کنار گذاشتن حدیث، شناخت درست اسلام میسر نمی‌شود. به همین جهت پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) به فراگیری، حفظ، نوشتن و نشر حدیث تأکید ورزیدند؛[۴] برای نمونه، پیامبر(ص) در مسجد خیف خطبه‌ای خواند و در آن فرمود: «نَضَّرَ اللَّهُ عَبْداً سَمِعَ مَقَالَتِی فَوَعَاهَا وَ حَفِظَهَا وَ بَلَّغَهَا مَنْ لَمْ یَسْمَعْهَا؛ خدا شاد و مسور کند بنده‌ای را که سخن مرا بشنود و در گوش گیرد و حفظ کند و به کسانی که نشنیده‌اند برساند.»[۵] درباره نوشتن حدیث نیز می‌فرماید: «قَيِّدُوا العِلمَ بالكِتابِ؛ علم را، با نوشتن در بند كشيد.»[۶]
با توجه به سفارشات رسول خدا(ص) گروهی از مسلمانان در زمان حیات ایشان احادیث را می‌نوشتند و این کار با فراز و نشیب‌هایی ادامه یافت و آثار گوناگون و متنوع حدیثی پدیدار شد.
تدوین حدیث در زمان پیامبر(ص)
مهم‌ترین آثار حدیثی دوره حیات پیامبر توسط امام علی(ع) نوشته شده است. یکی از آن‌ها معروف به «مصحف علی (کتاب علی)» است که از آن با عناوینی چون، صحیفه علی، جامعه، صحیفه الفرائض و … یاد شده است. این کتاب را حضرت علی(ع) با املای پیامبر اکرم(ص) به منظور تدوین قانون اسلامی نوشته است. این کتاب در دست ائمه معصوم(ع) یکی پس از دیگری بوده و گاهی ایشان آن را به اصحاب خاص خود نشان داده‌اند و در مواردی هم بخشی‌هایی از آن را برای آنان قرائت نموده‌اند.[۷] کتاب دیگر، «کتاب جَفر» بوده است که در آن خبر از همه حوادثی داده شده است که اتفاق خواهد افتاد. این کتاب نیز در دست ائمه(ع) است و ایشان از این کتاب نیز در روایات متعددی سخن به میان آورده‌اند.[۸]
مطالعه بیشتر
- تاریخ حدیث شیعه (۱) عصر ظهور، سید محمد کاظم طباطبایی، سازمان مطالعه و تدوین (سمت).
- تدوین السنه الشریفه، محمد رضا الحسینی الجلالی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی ۱۴۱۳ ق.
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ ر. ک. شیخ بهایی، الحبل المتین، قم، مکتبه بصیرتی، ۱۳۹۸ق، ص۴.
- ↑ قربانی، زین العابدین، علم حدیث و نقش آن در شناخت و تهذیب حدیث، قم، انصاریان، چاپ سوم، ۱۳۷۸، ص۲۰.
- ↑ نحل / ۴۴ و ۶۴.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، تهران، علمیه اسلامیه، بی تا، ج۱، ص۶۵–۶۸؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳، ج۲، ص۱۴۴–۱۵۳.
- ↑ اصول کافی، ج۲، ص۲۵۸، ح ۱.
- ↑ بحار الانوار، ج۷۴، ص۱۳۹.
- ↑ عسگری، سید مرتضی، معالم المدرستین، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۳۹۴–۴۰۰.
- ↑ معالم المدرستین، ج۲، ص۴۰۱–۴۰۶.