زمان پیدایش و تدوین دعاها

سؤال

دعاهایی که در مفاتیح الجنان آمده است همچون دعای توسل، زیارت عاشورا، دعای عهد، کمیل و… پیدایش آنها در چه زمانی بوده است؟ آیا از زمان آفرینش حضرت آدم(ع) بوده است؟

دعا ارزشمندترین عبادت‌ها و از بزرگترین نعمت‌های الهی به بندگانش می‌باشد. به گونه ای که جایگاه والایی را در قاموس قرآن و احادیث، به خود اختصاص داده است. به عنوان نمونه، امام سجاد(ع) در مناجات ذاکرین به خدا عرض کرده است: «و من اعظم النعم علینا جریان ذکرک علی السنتنا و اذنک لنا بدعائک؛ و از بزرگترین نعمت‌های تو بر ما جاری ساختن نام تو بر زبان و اذن تو به دعا کردن با توست.» یا امیر المومنین(ع) در تفسیر آیه «صراط الذین انعمت علیهم» می‌فرماید: «منظور از نعمت، نعمت‌های مادی از قبیل خوردنی و پوشیدنی نیست، چرا که خداوند متعال این‌ها را به کافران و فاسقان نیز عطا می‌کند، بلکه منظور از نعمت در این آیه شریفه، دعا است».}}

واژه دعا، به معنای درخواست کردن و طلب کردن است؛ و در قرآن نیزبه همین معنا به کار گرفته شده است: {{قرآن|ادعونی از من بخواهید ـ دعا حقیقتی است فطری، به گونه ای که هر کس خواه مسلمان ـ خواه کافر ـ خواه انسان و یا- حتی- موجودات دیگر، همگی دست نیاز به سوی وجود بی‌نیاز دراز می‌کنند.

اما درباره پاسخ به پرسش باید گفت: دعاهایی که از طریق معصومین به دست ما رسیده است همراه با هبوط حضرت آدم(ع) از بهشت به زمین خاکی بوده است، آنگاه که از کرده خویش پشیمان گشت و دست به دعا برداشت.

﴿فتلقی آدم من ربه کلمات فتاب علیه انه هو التواب الرحیم﴾ یا دقیقتر آن است که بگوئیم، همه این دعاها، پیش از خلقت انسان در لوح محفوظ بوده است، اما دست رسی عموم مردم به این گونه ادعیه از زمان پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) بوده است. به عنوان مثال زیارت عاشورا، از امام محمد باقر(ع) نقل شده است، اما در اصل یک‌کلام قدسی می‌باشد، به این گونه که وقتی پیامبر اکرم(ص) به معراج رفتند در آسمان چهارم، کلمات زیارت عاشورا بر قلب پیامبر اکرم(ص) الهام گردید، لیکن از آن رو که هنوز واقعه عاشورا در روی زمین رخ نداده بود، تا زمان امام محمد باقر(ع) مخفی ماند و پس از این دوران در دسترس شیعیان قرار گرفت.

و یا دعای کمیل از زمان حضرت خضر(ع) بوده است و منسوب به آن حضرت است. سپس سینه به سینه به امیرالمومنین(ع) انتقال یافته و آن حضرت، این دعا را به کمیل بن زیاد نخعی که از اصحاب نزدیکشان بود، تعلیم فرمود.

پس اگر مطلق دعا را در نظر بگیریم از زمان حضرت آدم بوده و اگر دعاهایی مثل توسل یا زیارت عاشورا را ملاحظه کنیم بعد از حضرت آدم(ع) و از زمان ائمه(ع) به دست ما رسیده است.

مطالعه بیشتر

۱ـ شرح دعای کمیل، علی زمردیان.

۲ـ شرح زیارت عاشورا، زهره صفاتی.