ازدواج فامیلی

سؤال

به چه ازدواجی ازدواج فامیلی می‌گویند؟ نظر اسلام درباره ازدواج فامیلی چیست؟ چرا پزشکان توصیه می‌کنند ازدواج فامیلی ترک شود؟ چرا اهل بیت(ع) ازدوج فامیلی انجام می‌دادند؟

ازدواج فامیلی ازدواج دو نفر که یک یا بیشتر از یک جدِّ مشترک دارند. به فتوای همه فقیهان، ازدواج فامیلی جایز است. آیت‌الله مکارم شیرازی بر اساس روایتی فتوا داده است که ازدواج با نزدیکان مکروه است و اگر آزمایشات پزشکی از آن نهی کرده، بهتر است انجام نشود. طبق این روایت، پیامبر(ص) از ازدواج با خویشاوندان خیلی نزدیک نهی کرده؛ با این استدلال که فرزند، ضعیف و لاغر به دنیا می‌آید. در برابر، به گفته آیت‌الله محمد فاضل لنکرانی روایت معتبری در این موضوع به ما نرسیده است.

محققان دانش ژنتیک معتقدند طبق آمار، در ازدواج‌های فامیلی احتمال مبتلا شدن فرزندان به برخی بیماری‌های ژنتیک، نسبت به دیگر ازدواج‌ها بسیار بالاتر است. گفته شده طبق آمارها، تعداد کودکان معلول، عقب مانده ذهنی، مبتلایان به بیمارهای روانی، برخی نابهنجاری‌های خونی و استخوانی، کوری و لالی در میان ازدواج‌های فامیلی بیش از سایر ازدواج‌ها است؛ البته هر ازدواج فامیلی این نتیجه را نمی‌دهد.

به گفته یکی از استادان ژنتیک، علم ژنتیک با همه ازدواج‌های فامیلی مخالف نیست؛‌ بلکه سفارش می‌کند زن و مرد پیش از علاقه‌مندی و ازدواج به متخصصین ژنتیک مراجعه کنند و در صورت تشخیص مشکل، از ازدواج با همدیگر منصرف شوند.

سوم: اگر مقصود از ازدواج‌های فامیلی در میان اهل بیت(ع) ازدواج حضرت زهرا(س) و امیر المؤمنین علی(ع) است باید بگویم اولا عوامل مختلفی در انتقال و فعال شدن ژن‌های معیوب دخیلند که اگر هر کدام محقق نشود، بیماری پدید نخواهد آمد و ثانیاً اگر زن و مرد خویشاوند حامل ژن معیوب نباشند، طبیعتاً، بیماری وجود نخواهد داشت؛ که در این صورت می‌توان به تبار و نیای پیامبر اکرم(ص) و امیر المؤمنین علی(ع) اشاره کرد که در نسل‌های پی در پی انسان‌هایی سالم و صالح بوده‌اند: ثالثا: امیر المؤمنین و حضرت زهرا(س) پسر عمو و دختر عمو نبوده‌اند بلکه، فاطمه زهرا(س) دختر پسر عموی امیر المؤمنین(ع) بوده‌اند، رابعا: می‌توان به مسئله علم غیب هم به عنوان یک مسئله قابل توجه اشاره نمود.

سئوال دیگری که ممکن است مطرح شود این است که اگر توصیه‌های پزشکی ناظر بر رجحان ترک ازدواج خویشاوندان نزدیک است چرا اسلام این نوع ازدواج را نهی نکرده است باید گفت که چند علت را می‌توان ذکر کرد:

1. با توجه به این که دین اسلام در سرزمین عربستان متولد شد و نظام اجتماعی حاکم بر جامعه آن روز عرب، نظام قبیله ای بود و قبایل به مسئله هم خونی و ازدواج‌های فامیلی بسیار بها می‌دادند، و از طرفی آثار زیان آور ازدواج‌های فامیلی در حد یک احتمال است، اگر اسلام آن را صریحاً نهی می‌کرد، موجب مشکلات و اختلالات جامعه شناختی و روان شناختی می‌شد؛ و این امر، خردمندانه به نظر نمی‌رسد.
2. در پاره ای از روایات به ازدواج با غیره فامیل ترغیب شده است و بیان شده که موجب توسعه خویشاوندان داماد و عروس می‌شود. البته باید توجه داشته باشیم که بنا نیست اسلام درباره همه امور پزشکی و بهداشتی و فیزیکی و… حدیث و آیه ای داشته باشد. هدف اصلی اسلام سعادت انسان است و در ضمن توصیه‌هایی نیز برای بهبود زندگی دنیوی آورده است.
3. بخش قابل توجهی از روایات اهل بیت(ع) و پیامبر اکرم(ص) به علل تاریخی، سیاسی و جامعه شناختی به دست ما نرسیده که ممکن است در آنها نکته‌های روشن گرانه ای وجود داشته است.
4. تشویق و ترغیب حیرت‌انگیز اسلام به علم آموزی و بهره‌مندی از دستاوردهای دانش بشری خود حجتی برای توجه و اعتناء و اهمیت دادن به توصیه‌های پزشکی است.

نکته پایانی

خرد انسانی و آموزه‌های وحیانی و نیز تجربه حکم می‌کند که برای یک انتخاب مطلوب و سازنده همه رهنمودهای قابل توجه و سرنوشت ساز را باید در نظر گرفت و آنگاه با توکل بر خداوند قدم‌ها را یکی پس از دیگری برداشت؛ در این رابطه نیز پزشکان توصیه می‌نمایند در صورتی که دو فرد از اقوام نزدیک خواهان ازدواج با هم باشند، پیش از عقد، آزمایشات ژنتیک انجام دهند و در صورتی که مشکلی نداشته باشند، می‌توانند ازدواج نمایند و بچه‌های سالم به دنیا آورند.

امیدواریم که زندگی پرشور و نشاط و فعالی را داشته باشید و با ازدواجی مناسب قدم در راه تکامل و تقرب بیشتر به خداوند متعال بردارید.

معرفی منابع برای مطالعهٔ بیشتر:

۱. مظاهری، علی اکبر، جوانان و انتخاب همسر، قم: پارسیان، ۱۳۹۰. ۲. ۳. امینی، ابراهیم، انتخاب همسر، تهران: انجمن اولیاء و مربیان، ۱۳۸۷. ۴. ۵. سروری، علی‌اصغر، اصول ژنتیک پزشکی در ازدواج: اهمیت مشاوره ژنتیک در عصر صنعت و تکنولوژی، اصفهان: جهاد دانشگاهی، ۱۳۸۰. ۷. سپهی‌راد، خدیجه، معلولیت‌های ناشی از ازدواج‌های فامیلی، کرمان: امید کویر، ۱۳۹۵. ۱۱. مولوی، محمدعلی و همکاران، مشاوره ژنتیک، تهران: شباهنگ، ۱۳۶۹. ۱۲.