فهرست تفسیرهای فارسی قرآن
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
سؤال
تفسیرهای فارسی قرآن را معرفی کنید.
ترجمه تفسیر طبری، تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم، تفسیر سورآبادی، کشف الاسرار و عده الابرار
قرن چهارم و پنجم
- بخشی از تفسیری کهن به پارسی: این تفسیر را سیدمرتضی آیت الله‌زاده شیرازی تصحیح کرده است. این تفسیر کهن مربوط به حدود قرن چهارم هجری است. این تفسیر، قسمت بجامانده آن از آیه ۱۷۶ سوره اعراف تا آخر آیه ۶۹ سوره نحل است.[۱]
- ترجمه تفسیر طبری: تفسیری کهن از قرآن به فارسی، تألیف گروهی از علمای ماوراءالنهر در نیمة دوم قرن چهارم. این کتاب با آنکه از نظر ساختار و واژگان، ارزشی همسنگ با شاهنامة فردوسی در ادب فارسی دارد، مهجور مانده است. این اثر، اگر نخستین تفسیر فارسی نباشد، از نخستین ترجمه‌های رسمی قرآن است.[۲] این تفسیر از قدیمی‌ترین یادگارهای نثر فارسی است که بدان دسترسی وجود دارد.[۳]
- تفسیر قرآن پاک: نام نویسنده تفسیر معلوم نیست. به گفته مجتبی مینوی که نسخه عکسی این تفسیر را به چاپ رسانده است، این تفسیر اگر قدیم تر از سال ۴۵۰ هجری نباشد، جدیدتر نیست.[۴]
- تفسیری بر عشری از قرآن مجید: با کتاب تفسیر بر عشری از قرآن مجید، متعلق به قرن پنجم، تحولی خجسته پدیدار می‌شود. به‌طور کلی، ساختارهای نحوی در این کتاب، نسبت به بسیاری از آثار مشابه، به سبک مقبول فارسی نزدیکتر است و روان‌نویسی و پرهیز از پیچیدگی و پیروی از نحو فارسی قاعدة عمومی کتاب است. با اینهمه، مانند کتابهای پیشین، نویسنده ــ بیشتر در قطعات کوتاه ــ در تاروپود ساختارهای عربی گرفتار می‌آید و جملاتی نامأنوس برای فارسی زبانان، عرضه می‌کند.[۵]
- تفسیر کمبریج: تفسیر قرآن مجید، نسخة کیمبریج، که بین قرنهای چهارم و پنجم تدوین شده و تنها نیمة دوم آن (در دو جلد) باقی مانده است، یکی از دل انگیزترین آثار نثر فارسی است.[۶] اصل نسخه ناقص است و تنها نیمه دوم آن در کتابخانه کمبریج وجود دارد که شامل مجلدات سوم و چهارم نسخه اصلی است. نویسنده این تفسیر کهن، نامعلوم است.[۷]
- تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم: اثر شهفور (شاهفور) بن طاهر اسفراینی، از زیباترین آثار تفسیری فارسی است. این کتاب از نظر ساختار، واژگان، و دوگانگی نثر در ترجمه و تفسیر به کتابهای معاصر خود شباهت بسیار دارد. مصححان تاج التراجم، بر اساس سخنان اسفراینی در مقدمة خویش، تاج التراجم را نقطة عطفی در تاریخ ترجمه‌های قرآنی دانسته و سایر ترجمه‌های معاصرش را متأثر از آن شمرده‌اند.[۸]
- تفسیر سورآبادی: تفسیر کهن قرآن کریم به فارسی نوشتة ابوبکر عتیق‌بن محمد هروی نیشابوری، معروف به سورآبادی یا سوریانی، مفسر کرّامی در قرن پنجم.[۹]
قرن ششم و هفتم
- تفسیر نسفی: اثرِ نجم الدین نسفی، ترجمهٔ تفسیری قرآن است به فارسی مسجع و موزون. این اثر از جملهٔ نخستین ترجمه‌های قرآن مجید به زبان فارسی به‌شمار می‌رود، و یگانه ترجمهٔ مسجع کامل قرآن مجید است. اسجاع و موزونی جملات، توأم با زبان شیرین و کهن فارسی، بر خوانندگانی که عربی نمی‌دانند اعجازِ کلام، عمقِ معانی، و زیباییِ بیانِ قرآن عظیم الشأن را نمایان می‌سازد، و اثر و تأثیر کلام ربانی و گفتار الهی را بر قلب و دل خواننده بجا می‌گذارد.[۱۰]
- کشف الاسرار و عده الابرار: تفسیر عرفانی کشف‌الاسرار و عدّة الابرار، اثر ماندگار ابوالفضل رشید الدّین میبدی از تفاسیر سدهٔ ششم قمری است.[۱۱]
- تفسیر بصائر یمینی: تفسیر بصائر یمینی ضمن استواری در نثر وروانی، تفسیری کوتاه و جذاب به خوانندگان عرضه می‌دارد. مؤلف این تفسیر محمد بن محمود نیشابوری که در ۵۹۹ق وفات نمود.[۱۲]
- رَوض‌الجِنان و رَوح‌الجَنان: تفسیر ابوالفتوح رازی، کهن‌ترین و مشروحترین تفسیر شیعی، به فارسی. مؤلف آن، ابوالفتوح رازی، از متکلمان امامیه در سدة ششم است. در ایران و بویژه در زبان و قلم عموم این کتاب به‌نام کلی آن، تفسیر ابوالفتوح رازی، شهرت یافته است. شیوة تنظیم تفسیر ابوالفتوح رازی اصولاً کلامی ـ روایی است، اما از آنجا که بر جنبه‌های ادبی واژه‌های قرآنی مانند مباحث لغوی و زبانی و استشهاد به اشعار عربی برای روشن شدن معانی کلمات و جنبه‌های صرف و نحوی نیز تأکید دارد، خصوصیت ادبی را هم می‌توان بر آن افزود.[۱۳]
- مواهب علّیه یا تفسیر حسینی: کمال‌الدین حسین واعظ کاشفی. مواهب علیه کاشفی یکی از تفاسیر قرآن است که آیات قرآن را به فارسی ساده و موجز با نقل قول‌هایی برگزیده از دیگر آثار تفسیری و نظم و نثر اهل طریقت در هم آمیخته است.[۱۴]
- تفسیر بَلابِل القَلاقِل: اثر ابوالمکارم محمودبن محمد قوام‌الدین حسنی واعظ مفسر و متکلم شیعی در نیمه دوم قرن هفتم. در البلابل و القلاقل فقط به تفسیر آیاتی که با «قُل» آغاز می‌شوند یا لفظ «قُل» در آنها به کار رفته، به ترتیب از ابتدا تا انتهای قرآن، پرداخته است.[۱۵]
قرن هشتم، نهم و دهم
- جلاء الأذهان و جلاء الأحزان (تفسیر گازر): تفسیر گازُر، تفسیر فارسی قرآن از ابوالمحاسن حسین‌بن‌حسن جرجانی، مفسر گمنام امامی احتمالاً در قرن هشتم. نام اصلی این تفسیر جِلاءالاذهان و جَلاءُالاحزان است، ولی به سبب شهرت مؤلف آن به گازر، به تفسیر گازر مشهور شده است. نخستین بار میرجلال‌الدین محدّث ارموی، تفسیر گازر را در ده مجلد از ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۱ ش به چاپ رساند.[۱۶]
- حدائق الحقایق: فقط تفسیر سوره یوسف به‌طور کامل بجا مانده است و قستی دیگر از این تفسیر که مربوط به جزء آخر قرآن مجید است نیز بجاست. مؤلف آن، مولی معین الدین فراهی هروی عارف و واعظ شهر هرات بوده است. او از اهل عرفان بود و از طبع شاعری بهره‌مند؛ تفسیر خود را به دو مزیت اقوال عارفانه و اشعار دلشنین نیز مزین ساخته است.[۱۷]
- منهج الصادقین فی الزام المخالفین: تفسیر منهج الصادقین از مشهورترین تفسیرهای فارسی است که ملافتح اله کاشانی دانشمند شیعه قرن دهم (م ۹۸۸) آن را نوشته است.[۱۸]
قرن یازدهم
- تفسیر شریف لاهیجی: تفسیر شریف لاهیجی اثر قطب الدین لاهیجی از علمای امامیه قرن یازدهم هجری قمری است که به زبان فارسی نوشته شده است. با توجه به اینکه ترجمه آیات قرآن در این تفسیر ناظر به نثر معیار فارسی قرن یازدهم هجری است، وجود واژگان اصیل فارسی در آن به شیوایی متن افزوده و از نقاط قوت آن محسوب می‌شود.[۱۹]
قرن چهاردهم و پانزدهم
- تفسیر نمونه: اثر آیت الله مکارم شیرازی و گروهی از دانشمندان است. این تفسیر به زبان ساده و گویا و قابل استفاده برای عموم به نگارش درآمده است و شامل همه قرآن است.[۲۰]
- احسن الحدیث: اثر سیدعلی اکبر قرشی بنایی. این تفسیر در ۱۲ مجلد به چاپ رسیده است.[۲۱]
- تفسیر نور: اثر محسن قرائتی، تفسیری به زبان ساده و روان.[۲۲]
- تفسیر اثنی عشری: اثر سیدحسین شاه‌عبدالعظیمی از عالمان شیعه. این تفسیر در چهارده مجلد به چاپ رسیده است.[۲۳]
- تفسیر جامع: تفسیری روایی تألیف سید محمد ابراهیم بروجردی که در در هفت جلد منتشر شده است.
- حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر: تفسیر حجه التفاسیر و بلاغ الاکسیر، تفسیری ده جلدی که توسط سید عبدالحجت بلاغی، نوشته شده است. این کتاب تفسیری جامع است که نویسنده با توجه به سلوک عرفانی خود رنگ مایه‌های عرفانی نیز به تفسیر خود بخشیده است. ویژگیهای مهم این تفسیر، بهره‌گیری از معلومات عمومی درباره شناخت ادیان و مقایسه آن با دین اسلام و کتاب آسمانی قرآن، طرح مباحث تاریخی، نقل قصص، حکایات و شواهد تاریخی و استفاده از اشعار عرفانی در مراد خداوند است که بحث‌های کتاب را جاذبه می‌بخشد و تفسیر را خواندنیتر می‌کند.[۲۴]
- تفسیر عاملی: نوشته ابراهیم عاملی، در ۸ جلد به نگارش درآمده، که شامل لغت‌شناسی، شأن نزول آیات، اقوال مفسران و نکات تربیتی و اجتماعی است.[۲۵]
- تفسیر خسروی: نوشته علیرضا خسروی (خسروانی) از شاهزادگان قاجار و نویسنده مذهبی. تفسیری است ساده و روان که برای عموم مردم نوشته شده و خالی از بحث‌های کسل کننده و زاید است و در ۸ جلد چاپ شده است.[۲۶]
- تفسیر راهنما: از اکبر هاشمی رفسنجانی و جمعی از محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن که توسط بوستان کتاب قم چاپ شده است.[۲۷]
- پرتوی از قرآن: از سیدمحمود طالقانی است و همه آیات قرآن را شامل نمی‌شود. این تفسیر از آغاز قرآن است تا آیه ۲۸ سوره نساء و تمام جزء سی‌ام.[۲۸]
- تفسیر تسنیم: اثر عبدالله جوادی آملی از جمله تفاسیری است که به زبان فارسی و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نوشته شده است.[۲۹]
منابع
- ↑ دانش‌پژوه، منوچهر، گزیده متون تفسیری فارسی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۹ش، ص۴۳ و ۴۴.
- ↑ آذرنوش، آذرتاش، «ترجمة تفسیر طبری»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ حبیب یغمایی، «ترجمه فارسی تفسیر طبری»، نامه فرهنگستان (قدیمی)، آبان ۱۳۲۲ش، شماره ۴، ص۳۵.
- ↑ دانش‌پژوه، منوچهر، گزیده متون تفسیری فارسی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۹ش، ص۸۳.
- ↑ آذرنوش، آذرتاش، و دیگران، «ترجمه قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ آذرنوش، آذرتاش، و دیگران، «ترجمه قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ مقدمه تفسیر قرآن مجید نسخه محفوظ در کتابخانه دانشگاه کمبریج، جلال متینی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۹ش، هفده.
- ↑ آذرنوش، آذرتاش، «ترجمه قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ معینی، محسن، «تفسیر سورآبادی»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ عمر جویا، محمد، «معرفی تفسیر نسفی»، بینات، بازدید: ۲۸ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ مسرت، حسین، «سرآمد تفاسیر فارسی قرآن»، کتاب پاژ، شماره ۲، پیاپی ۴۶، تابستان ۱۴۰۱ش، ص۸۹.
- ↑ ایازی، محمدعلی، «تفسیر بصائر یمینی»، بینات، سال دوم، شماره۶، ص۱۸۸.
- ↑ یاحقی، محمدجعفر، «تفسیر ابوالفتوح رازی»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذییل مدخل.
- ↑ سندس، کریستین زهرا، و دیگران، «علل شهرت «مواهب علیه» کاشفی»، آینه پژوهش، شماره ۱۲۸، ۱۳۹۰ش، ص۳۹.
- ↑ قاسمپور، محسن، «حسنی واعظ ابوالمکارم محمودبن محمد قوام الدین»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۳، ذیل مدخل.
- ↑ پهلوان، منصور، «تفسیر گازر»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ دانش‌پژوه، منوچهر، گزیده متون تفسیری فارسی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۹ش، ص۲۲۵.
- ↑ ستار، حسین، «نگاهی به تفسیر منهج الصادقین»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه پاییز ۱۳۸۸ش، شماره ۲۴، ص۳۵.
- ↑ حیاتی، مهدی، و قدسیه پوراقبال، «نقد و بررسی سبک ترجمه آیات قرآن در «تفسیر شریف لاهیجی»، مطالعات سبک شناختی قرآن کریم، سال چهارم، پاییز و زمستان ۱۳۹۹ش، شماره ۱، ص۲۷۵.
- ↑ ایازی، محمدعلی، «تفسیر نمونه»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، زیرنظر بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۷۷۴.
- ↑ ایازی، محمدعلی، «احسن الحدیث»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، زیرنظر بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۶۶۳.
- ↑ ایازی، محمدعلی، «تفسیر نور»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، زیرنظر بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۷۷۵..
- ↑ استادی، رضا، «تفسیر اثنی عشری و مؤلف آن»، آینه پژوهش، شماره ۱۲۲، سال ۱۳۸۹ش، ص۱۵۶.
- ↑ مرادی، عماد، «حجت التفاسیر و گرایش‌های تفسیری عبدالحجت بلاغی»، حسنا زمستان ۱۳۹۴ش، شماره ۲۷، ص۱۳۶.
- ↑ ایازی، سید محمدعلی، «ابراهیم موثق عاملی، مفسری گمنام»، بینات ۱۳۷۶، شماره ۱۳، ص۳۹.
- ↑ ایازی، محمدعلی، «تفسیر خسروی»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، زیرنظر بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۶۹۸.
- ↑ عابدی، محمد، «گرایش‌های تفسیری در تفسیر راهنما»، آیینه پژوهش، شماره ۹۸ و ۹۹، ۱۳۸۵ش، ص۷۰.
- ↑ ایازی، محمدعلی، «پرتوی از قرآن»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، زیرنظر بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۶۸۰.
- ↑ فهیمی‌تبار، حمیدرضا، «روش‌شناسی تسنیم»، پژوهش‌های قرآنی، شماره ۵۳، ۱۳۸۷ش، ص۱۲.