کاربر:Rezapour/صفحه تمرین۲
مرزا سلامت علی دبیر (۱۸۰۳-۱۸۷۵م) از شاعران مشهور شیعه در شبه قاره هند که مرثیه‌های فراوانی درباره اهلبیت(ع) به‌خصوص امام حسین(ع) به زبان اردو و فارسی سروده است. او در ترویج مرثیه‌گویی نقش بسزایی داشت. دبیر به زبان فارسی و عربی مسلط بود. میرزا دبیر در سن ۷۲ سالگی در لکهنو از دنیا رفت و در همان شهر دفن شد.
زندگینامه
میرزا سلامت علی دبیر فرزند غلامحسن کاغذفروش در ۱۱ جمادی‌الاول سال ۱۲۱۸ق (۶ شهریور ۱۱۸۲ش) در محله‌ای از نواحی شهر دهلی هندوستان به‌دنیا آمد.[۱] پدرش، او را سلامت علی نام گذاشت.[۲] گفته می‌شود که لقب «دبیر» را استادش میرضمیر به او داده است.[۳]
دبیر در کودکی همراه با پدرش از دهلی به لکهنو آمد و تحصیلات خود را در آن شهر آغاز کرد[۴] و علوم مختلف مانند ادبیات عرب، منطق، فلسفه، فقه، تفسیر، حکمت و حدیث را آموخت.[۵] مولانا غلام ضامن، مولوی میرزا کاظم علی (شاگرد غفران مآب)، مولوی فداعلی اخباری و ملا مهدی مازندرانی از استادان دبیر بودند.[۶]
به‌گفته برخی محققان، او از سن ۱۲ سالگی مرثیه‌گفتن را آغاز نمود.[۷] دبیر را خوش‌اخلاق و مهمان‌نواز دانسته‌اند.[۸]
او به زبان فارسی و عربی تسلط داشت و به زبان فارسی نیز شعر سروده است. دبیر هم‌عصر میر انیس بوده و سه ماه بعد از وفات او در ۲۹ محرم ۱۲۹۲ق مطابق ۱۹ اسفند ۱۲۵۳ش در سن ۷۲ سالگی در لکهنو درگذشت و در خانهٔ خود دفن شد.[۹]
دبیر و انیس
به‌گفته محققان، میرزا دبیر و میر انیس، هر دو هم‌عصر بودند و به مرثیه‌نگاری شهرت دارند، به‌همین دلیل در تاریخ ادبیات زبان اردو این دو شاعر با یکدیگر مقایسه و کتاب‌های متعددی نیز در این باره نوشته شده‌اند.[۱۰] هر دو طرفداران خاصی داشتند که دبیری‌ها و انیسی‌ها گفته می‌شدند و طبق نقل، لکهنو به دو دست تقسیم می‌شده است.[۱۱] گفته می‌شود که دبیر زودتر از انیس، مرثیه‌خوانی را شروع کرده است. در کتاب فسانه عجائب که در سال ۱۲۴۰ق به چاپ رسیده، اسم دبیر به‌عنوان مرثیه‌نگار دیده می‌شود و آن زمان انیس در فیض‌آباد بوده و در سال ۱۲۵۸ق وارد لکهنو شده است.[۱۲] طبق نقل یکی از محققان، انیس می‌گوید زمانی که من در لکهنو، مرثیه خواندن شروع کردم دو نفر معروف بودند یکی «میرمداری صاحب جوپار» و دومی میرزا سلامت علی دبیر.[۱۳]
به‌گفته شبلی نعمانی تفاوت در کلام این دو شاعر هم‌عصر در این است که تعداد اشعار دبیر بیشتر از انیس است.[۱۴]
اشعار انیس نسبت به دبیر، سلیس و روان هستند[۱۵] و کلام دبیر مشتمل بر فصاحت و بلاغت است.[۱۶] یکی دیگر از فرق‌ها، ثقیل و غریب‌بودن واژه‌های دبیر نسبت به انیس ذکر شده است.[۱۷] تعقید، تشبیه و استعاره از محاسن کلام دبیر شمرده‌شده‌اند.[۱۸]
درباره دبیر و انیس یک همایش در لندن با عنوان «نقش انیس و دبیر در ادبیات اردو» توسط انیس و دبیر آکادمی لندن برگزار شد و ادبا و دانشمندان پاکستان، هند و کشورهای مختلف در آن شرکت کردند. در سال ۲۰۰۹م در کراچی پاکستان نیز همایشی برای این دو مرثیه‌نگار شبه قاره برگزار شد.
شعر و مرثیه‌خوانی
دبیر از کودکی به شعر گفتن علاقه داشت.[۱۹] او شاعری را از استاد خودش «میر مظفرضمیر» یکی از مرثیه‌نگاران شهیر لکهنو آموخت.[۲۰] دبیر در موضوعات مختلف شعر می‌سرود ولی شهرت وی به مرثیه‌سرایی است و بیشتر اشعار وی درباره واقعه کربلا است.
برخی گفته‌اند که دبیر سه دیوان اشعار داشته که چاپ نشدند و یک یا دو دیوان در یک آتش‌سوزی ازبین رفتند.[۲۱]
درباره تعداد مرثیه‌های دبیر تعداد مختلفی گفته شده است.[۲۲] او علاوه بر صدها مرثیه، مجموعه بزرگی از سلام، شعر، نوحه، رباعی، قطعه، غزل و مثنوی را نیز به جای گذاشته است.[۲۳]
گفته می‌شود که دبیر یک نظمی را نیز نگاشته که در آن از حروف نقطه‌دار استفاده نشده است و از اول تا آخر شعر تمام حروف بدون نقطه هستند.[۲۴] همچنین رباعی، قطعه و غزل نیز از وی نقل شده است. از وی در موضوعات مختلف بیش از ۱۳۰۰رباعی جمع آوری شده است.[۲۵] در مثنویات ۳۳۱۶ شعر جمع‌آوری شده که در مدح اهلبیت(ع) سروده شده‌اند.[۲۶]
به‌گفته یکی از محققان، دبیر کتابی تحت عنوان «ابواب المصائب» دارد که درباره قصه حضرت یوسف از قرآن ذکر شده و مصائب و آلام وی با مصائب امام حسین(ع) مقایسه شده است.[۲۷]
.jpg){kind=link}
گفته می‌شود که خیال‌پردازی‌های دبیر فوق‌العاده بوده و در استعارات و اختراع تشبیهات، مهارت زیادی داشته است.[۲۸] در اشعار وی، صنایع و بدایع نیز زیاد یافت می‌شود.[۲۹] یکی دیگر از ویژگی‌های اشعار دبیر، استفاده روایات در شعر بیان شده است.[۳۰]
گفته می‌شود که دبیر احساسات را طوری بیان می‌کرد که خنجر بر کسی وارد می‌شد و درد را شنونده احساس می‌کرد.[۳۱] درباره واقعه‌نگاری دبیر هم گفته شده است که او واقعه را با واژه‌های سخت و دلخراش بیان می‌کرد.[۳۲]
آثار
میرزا دبیر کتابی را تألیف نمود و بقیه، مجموعه اشعاری است که او سروده است.
- نادرات مرزا دبیر
- دفتر ماتم ۲۰ جلد[۳۳]
- دیوان دبیر
- مرزا دبیر کا مرثیه
- مصحف فارسی۔ مجموعه کلام فارسی
- مرثیه مرزا دبیر دو جلد
- رباعیات دبیر۔ سید سرفراز حسین
- ابوب المصائب؛ دبیر کی نثری تالیف هے۔
- سبع مثانی
- سلک سلام دبیر۔ مجموعه اشعار هے جسے سید تقی عابدی نے مرتب کیا هے۔
اشعار فارسی
اشعار فارسی میرزا دبیر را سید تقی عابدی تحت عنوان «مصحف فارسی مرزا دبیر» گردآوری کرده است که در آن ۳۹ رباعی، ۷ قطعه، ۲ سلام، ۲۰ مخمسات و ۳ مسدسات ذکر شده‌اند. سه مسدسات وی «در یگانه دریائی مجمع البحرین--- بخون طپیده کرب و بلا امام حسین»، این ۴۷ بند دارد و «بلند مرتبه شاهی ز صدر زین افتاد---اگر غلط نکنم عرش بر زمین افتاد» این ۲۳ بند دارد و «بی ادب پا منه اینجا که عجب درگاهی است--- سجده گاه ملک روضه شاهنشاهی ست.» ۲۰ بند دارد.[۳۴] نمونه‌ای از اشعار وی الگو:شعر۲ درجای دیگری می‌گوید:[۳۵] الگو:شعر۲
تک‌نگاری
دربارهٔ دبیر و شعر او، کتاب‌های فراوانی نوشته شده که برخی از آن‌ها عبارتند:
- موازنهِ انیس و دبیر (مولانا شبلی نعمانی)
- انیس و دبیر (ڈاکٹر گوپی چند نارنگ)
- مجتهد نظم مرزا دبیر (ڈاکٹر سید تقی عابدی)
- مرزا سلامت علی دبیر (ایلڈر ۔اے۔مینیو)(انگریزی میں)
- شمس الضحی مولوی صفدر حسین
- ماه کامل حضرت مهذب کالم
- شاعر اعظم مرزا سلامت علی دبیر، اکبر حیدری کشمیری
- مرزا سلامت علی، حیات اور کارنامے۔ مرزا محمد زماں آزرده
- انیس و دبیر حیات و خدمات۔ صدیق الرحمن قدوائی
- حیات دبیر دو جلدیں۔ سید افضل حسین ثابت
- مجتهد نظم مرزا دبیر۔ سید تقی عابدی.
جستارهای وابسته
پانویس
منابع
- ↑ اکبر حیدری، شاعر اعظم مرزا سلامت علی دبیر، ص۱۶.
- ↑ اکبر حیدری، شاعر اعظم مرزا سلامت علی دبیر، ص۱۵.
- ↑ ڈاکٹر قمر عباس، مرثیه اور انیس و دبیر، روزنامه جنگ.
- ↑ مرزا سلامت علی دبیر حیات اور کارنامے۔ مرزا محمد زماں آزرده۔ ۵۴ص.
- ↑ اکبر حیدری، شاعر اعظم مرزا سلامت علی دبیر، ص۱۶.
- ↑ اکبر حیدری، شاعر اعظم مرزا سلامت علی دبیر، ص۱۶-۱۷.
- ↑ مرزا محمد زماں آزرده، مرزا سلامت علی دبیر حیات اور کارنامے، ص۱۷.
- ↑ سید افضل حسین ثابت رضوی لکهنوی، حیات دبیر، ۱۹۱۵م، ص۵۸.
- ↑ اکبر حیدری، شاعر اعظم مرزا سلامت علی دبیر، ص۲۲
- ↑ اکبر حیدری کشمیری، شاعر اعظم مرزا سلامت علی دبیر، اردو پبلشرز نظیر آباد لکهنؤ ۱۹۷۶م.
- ↑ اکبر حیدری کشمیری، شاعر اعظم مرزا سلامت علی دبیر، اردو پبلشرز نظیر آباد لکهنؤ ۱۹۷۶ء.
- ↑ شبلی نعمانی، میر انیس اور مرزا دبیر کا موازنه، ماخوذ از کتاب موازنه انیس و دبیر.
- ↑ شبلی نعمانی، میر انیس اور مرزا دبیر کا موازنه، ماخوذ از کتاب موازنه انیس و دبیر.
- ↑ شبلی نعمانی، میر انیس اور مرزا دبیر کا موازنه، ماخوذ از کتاب موازنه انیس و دبیر.
- ↑ شبلی نعمانی، میر انیس اور مرزا دبیر کا موازنه، ماخوذ از کتاب موازنه انیس و دبیر.
- ↑ شبلی نعمانی، میر انیس اور مرزا دبیر کا موازنه، ماخوذ از کتاب موازنه انیس و دبیر.
- ↑ شبلی نعمانی، میر انیس اور مرزا دبیر کا موازنه، ماخوذ از کتاب موازنه انیس و دبیر.
- ↑ شبلی نعمانی، میر انیس اور مرزا دبیر کا موازنه، ماخوذ از کتاب موازنه انیس و دبیر.
- ↑ اکبر حیدری، شاعر اعظم مرزا سلامت علی دبیر، ص۱۶.
- ↑ ڈاکٹر قمر عباس، مرثیه اور انیس و دبیر روزنامه جنگ.
- ↑ اکبر حیدری، شاعر اعظم مرزا سلامت علی دبیر، ص۱۹.
- ↑ شفقت رضوی، دبیر کا نعتیه کلام، سایت نعت کائنات.
- ↑ شفقت رضوی، دبیر کا نعتیه کلام، سایت نعت کائنات.
- ↑ شفقت رضوی، دبیر کا نعتیه کلام، سایت نعت کائنات.
- ↑ پروفیسر شفقت رضوی، دبیر کا نعتیه کلام، نعت کائنات ویب سائٹ
- ↑ شفقت رضوی، دبیر کا نعتیه کلام، سایت نعت کائنات.
- ↑ پروفیسر شفقت رضوی، دبیر کا نعتیه کلام، سایت نعت کائنات.
- ↑ مسیح الزمان، اردو مرثیے کا ارتقاء، ص۳۰۱-۳۰۲.
- ↑ مسیح الزمان، اردو مرثیے کا ارتقاء ص۳۶۰.
- ↑ مسیح الزمان، اردو مرثیے کا ارتقاء ص۳۶۰.
- ↑ مرزا محمد زماں آزرده، مرزا سلامت علی دبیر حیات اور کارنامے، ص۲۴۶.
- ↑ مولوی چودهری سید نظیر الحسن فوق مهابنی،المیزان، مطبع فیض عام علی گره ۱۹۱۴ء۔ ص۲۷۱
- ↑ اکبر حیدری، شاعر اعظم مرزا سلامت علی دبیر، ص۱۰.
- ↑ عابدی، سید تقی، مصحف فارسی مرزا دبیر،
- ↑ سید تقی عابدی، مصحف فارسی میرزا دبیر.
- حیدری کشمیری، اکبر، شاعر اعظم مرزا سلامت علی دبیر، اردو پبلشرز نظیر آباد لکهنؤ ۱۹۷۶م.
- سید افضل حسین ثابت رضوی لکهنوی، حیات دبیر، جارج سٹیم پریس لاهور، ۱۹۱۵م.
- شبلی نعمانی، موازنه انیس و دبیر انوار المطابع لکهنو
- شفقت رضوی، دبیر کا نعتیه کلام، سایت نعت کائنات.
- عابدی، سید تقی، مصحف فارسی مرزا دبیر، شاهد پبلیکیشنز دهلی نو، ۲۰۰۵م.
- مسیح الزمان، اردو مرثیے کا ارتقاء
- مرزا محمد زماں آزرده، مرزا سلامت علی دبیر حیات اور کارنامے، مرزا پبلیکیشنز، کشمیر، ۱۹۸۵م.
- مولوی چودهری سید نظیر الحسن فوق مهابنی،المیزان، مطبع فیض عام علی گڑه ۱۹۱۴م.
- دکتر قمر عباس، مرثیه اور انیس و دبیر روزنامه جنگ، درج مطلب: سبتامبر ۲۰۱۸، بازدید: ۱۸ ژانویه ۲۰۲۳م.