آثار مهدی الهی قمشه‌ای

سؤال

مهدی الهی قمشه ای چه تألیفات و ترجمه‌هایی دارند؟

آثار مهدی الهی قمشه ای...

زندگی‌نامه الهی قمشه‌ای

محمدمهدی الهی قمشه‌ای (۱۲۸۰-۱۳۵۲ش)، ملقّب به مُحی‌الدین، حکیم، عارف، شاعر و مترجم قرآن و صحیفه سجادیه است. تولّد ايشان در حدود 1322 در قمشه اصفهان (شهرضا) واقع شده و در بيت علم و تقوا پرورش و دروس ابتدائى و سطوح نهائى را در فقه و اصول از علماء بزرگ و حكماء قمشه و اصفهان فراگرفته و از آنجا مسافرت به مشهد مقدس نموده و از اساتيد خراسان چون مرحوم آقا بزرگ حكيم و آيت‌الله حاج آقا حسين قمى و ميرزا مهدى اصفهانى و مرحوم آيت‌الله برسى و ديگران استفاده نموده آنگاه به تهران عزيمت نموده و در دانشكده الهيّات و دانشگاه به تدريس فلسفه و حكمت و ساير علوم پرداخته تا در ربيع الثانى 1393 قمرى بدرود حيات گفته و جنازه‌اش حمل بقم و در جوار حضرت معصومه (ع) مدفون شده است.

آثار

حكمت الهى جلد اول (يك دوره حكمت از امور عامّه و طبيعيات و الهيّات خاص و بيان نبوّت و امامت عامّه و خاصّه و معاد)

حكمت الهى جلد سوم شرح خصوص حكيم فارابى و شرح خطبه توحيديّه مولاء امير المؤمنين و اخلاق علمى و عرفانى صد كلمه از كلمات مولا على عليه السلام

6 - كليّات ديوان الهى (نغمه الهى - نغمه حسينى - نغمۀ عشاق)

7 - توحيد هوشمندان ترجمه و شرح خصوص فارابى.

تیتر

مهدی الهی صحیفه سجادیه را با ترجمه‌ای زیبا به زبان فارسی برگردانیده و در مقدمه‌ای زیبا به معرفی اجمالی آن پرداخته است. ضمناً برخی دعاها نیز در آن توضیح داده شده است.

کتاب‌شناسی

1. قصیدۀ قرآنیه: نخستین بار در سال 1313 به صورت چاپ سنگی توسط انتشارات ابن‌سینا به چاپ رسیده، اخیراً توسط انتشارات بشارت در 16 صفحه منتشر شده است.

2. نغمۀ عشاق: شامل 73 قصیده که اغلب آنها در مدح و ستایش اهل‌بیت عصمت و طهارت و مسایل معرفتی است و 56 غزل نیز در این مجموعه جای گرفته که در سال 1320 در تهران منتشر شده است.

3. نغمۀ الهی: مشتمل بر متن خطبۀ همام علی ـ علیه‌السلام ـ از نهج‌البلاغه است. همراه با ترجمه منثور و شرح منظوم که بر وزن خسرو و شیرین نظامی سروده شده و گاه به مناسبت حکایتی آمده است. نخست در سال 1320 منتشر و سپس دوباره در سال 1327 تجدید چاپ شده است.

4. تفسیر ابوالفتوح رازی (روض‌الجنان و روح‌الجنان): این تفسیر از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین تفاسیر قرآن است. چاپ اول این کتاب 5 جلدی به تصحیح محمدکاظم طباطبایی و سیدنصرالله تقوی در سال‌های 1313-1315 منتشر شد. کار تصحیح این کتاب پیش از سال 1320 از سوی وزارت فرهنگ به ایشان واگذار شد، لذا چاپ دوم به اهتمام حکیم مهدی الهی‌قمشه‌ای طی سال‌های 1335-1324 در ده جلد تجدید چاپ گردید. ایشان حواشی و نقدهای عالمانه‌ای بر این اثر سترگ نوشته‌اند.

5. ترجمه و شرح خطبۀ توحیدیۀ امیرالمؤمنین علی(ع): در سال 1322 در تهران به چاپ رسید.

6. فلسفۀ معلم ثانی ابونصر فارابی: این اثر را استاد با کتاب توحید هوشمندان توسط شرکت تضامنی علمی در سال 1322 به صورت سربی و قطع جیبی در تهران منتشر نمود.

7. قرآن مجید، ترجمۀ تفسیرگونه: این اثر نخستین بار در سال 1323 به چاپ رسید. ترجمه‌ای روان و شیوا آمیخته با اندکی تفسیر که هنوز هیچ یک از ترجمه‌های قرآن به اندازه آن رواج ندارد. تاکنون بیش از صدها بار چاپ و منتشر شده که به علت اشتمال بر نکات مهم تفسیر به خلاصه‌التفسیر هم شهرت یافته است.

8. نغمۀ حسینی: این اثر مقتل منظوم و منثوری است در احوالات سالار شهیدان که از آغاز واقعۀ عاشورا تا پایان آن را دربر گرفته است و بر وزن مخزن‌الاسرار نظامی سروده شده است. اولین بار در سال 1324 در تهران به چاپ رسید و بار دوم و سوم در سال‌های 1347 و 1379 توسط کتابفروشی اسلامیه و انتشارات روزنه منتشر شده است.

9. ده مقاله در حکمت عملی یا اخلاق مرتضوی: این اثر به ضمیمۀ کتاب حکمت الهی یک‌بار در سال 1330 جزو انتشارات دانشگاه تهران به چاپ رسید. بعدها همراه با تصحیح، تعلیقات و مقابله با نسخۀ خطی معتبر توسط استاد علامه آیت‌الله حسن‌زاده‌آملی در سال 1374 نیز منتشر شده است.

10. حکمت الهی (عام و خاص): از آثار پژوهشی استاد است که در دو جلد توسط انتشارات دانشگاه تهران به چاپ رسیده است. جلد اول شامل مهم‌ترین مباحث حکمت اسلامی و جلد دوم شامل متن و شرح فصوص الحکم حکیم ابونصر فارابی همراه با ترجمه و شرح خطبۀ توحید از نهج‌البلاغه و رساله اخلاق مرتضوی در اخلاق است.

11. منتخب‌التفاسیر: در حاشیه قرآن‌های با ترجمه ایشان چاپ شده و نخستین بار در سال 1328 به صورت چاپ سنگی در تهران توسط انتشارات دارالکتب الاسلامیه به چاپ رسیده است.

12. قصیدۀ خاتمیۀ: اولین بار در سال 1334 به صورت چاپ سنگی در قطع جیبی و در تهران منتشر شده است.

13. مناسک حج مشتاقان (اسرار حج): چاپ اول در سال 1341 به صورت جیبی و با چاپ سنگی در تهران منتشر شده است. چاپ دوم در تهران توسط انتشارات پیک علوم در سال 1380 به چاپ رسیده است.

14. نغمۀ لاهوت: شرح منظوم حکیم الهی‌قمشه‌ای است بر حدیث شریف کمیل که در سال 1342 سروده شده است.

15. ترجمۀ صحیفۀ سجادیه: ترجمه و شرح این اثر سالیان درازی به طول انجامیده تا سرانجام زبور آل‌محمد در سال 1346 ترجمه و شرح داده شد و پس از آن بارها توسط ناشرین مختلف تجدید چاپ شده است.

16. ترجمۀ مفاتیح‌الجنان: ترجمه ادعیه مفاتیح‌الجنان حاج شیخ‌عباس قمی(ره) از دیگر آثار استاد است که بارها در‌ قطع‌های گوناگون و توسط ناشران متعدد به چاپ رسیده است.

17. مشاهدات‌العارفین فی احوال سالکین الی‌الله: این اثر که به خطِ خود استاد الهی‌قمشه‌ای و به امضا و مهر ایشان ممهور و مزین شده، نزد برادرشان امانت و ظاهراً هنوز چاپ نشده است.

18. توحید هوشمندان: در حقیقت رسالة پژوهشی دکتری استاد الهی‌قمشه‌ای است. این اثر شامل مقدمه‌ای در کلیات فلسفه اسلامی و متن و ترجمۀ فصوص‌الحکم فارابی است.

19. کلیات دیوان حکیم الهی‌قمشه‌ای شامل نغمۀ الهی، نغمۀ حسینی، نغمۀ عشاق و رباعیات و مسمطات و اسرار حج...: در تهران توسط کتابفروشی علمیه اسلامیه و در سال1366به چاپ رسیده است. 20. تصحیح دوبیتی‌های باباطاهر عریان. 21. مربع عشق ـ سروده‌های عرفانی. 22. حاشیه بر مبدأ و معاد ملاصدرا شیرازی. 23. حواشی بر قصیدۀ انصافیۀ لطفعلی دانش.

ترجمه قرآن

ترجمه الهی قمشه ای آغازگر ترجمه نوین و امروزین قرآن مجید است. این ترجمه به نثر امروزین و شیرین و شیوایی انجام گرفته است. این ترجمه مطلقا رایجترین ترجمه در ۵۰ سال اخیر است. علی رغم این شهرت و محبوبیت آکنده از اغلاط علمی و معنایی است.

از جمله معروف‌ترین آثار به جا مانده از حکیم الهی قمشه‌ای، ترجمه او از قرآن کردیم است که در حال حاضر فراگیرترین ترجمه در ایران به شمار می‌رود. درباره این ترجمه، گفته‌اند ایشان اولین كسی است كه قرآن را برخلاف عادت قدما كه ترجمه تحت‌اللفظی می‌كردند، با روشی جدید، ترجمه و تفسیر  و برای اولین بار به زبان فارسی روان و سلیس ترجمه كرده است؛ بدون آنكه دخل و تصرفی در اصل معنا شود، تفسیر خویش را با بیان ساده و قابل فهمی ارائه داده است.

دیوان شعر

«کلیات دیوان حکیم الهی قمشه‌ای» مجموعه ارزشمندی است که پاره‌ای از درّهای شاهوارش در مدح حضرت علی‌بن ابی‌طالب (ع) و شرح خطبه امیرالمؤمنین (ع) در نشانه‌های پارسایان به نام «نغمه الهی» است که در آن، حکیم الهی قمشه‌ای خطبه مزبور را به چندین بخش تقسیم کرده و هر بخش را با اشعار توضیح داده است. قسمت دیگر این اثر در ذکر احوالات حضرت سیدالشهداء (ع) و حماسه پرشور کربلا با عنوان «نغمه حسینی» است و بخشی از آن شامل قصایدی متین حاوی پندهای نغز حکیمان و روشن ضمیران است و ختامش با غزل‌هایی وزین و عالی مضامین، قطعات و رباعیاتی دلپذیر صورت گرفته است.