پیش نویس:پناه به خدا به هنگام قرائت

سؤال

چرا پيش از قرائت قرآن، می‏ بايست از شر شيطان به خداوند پناه ببريم؟ مگر شيطان چه می ‏تواند بكند؟

سوگند شیطان بر گمراه کردن بندگان

خداوند در قرآن كريم سوگندی را از سوی شیطان حکایت کرده است و آن سوگند بر گمراه کردن بندگان است. این سوگند در آیه شریفه ﴿قَالَ رَبِّ بِمَآ أَغْوَيْتَنِي لأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الأَرْضِ وَلأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ إِلاَّ عِبَادَك مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ؛ گفت: پروردگارا! به سبب اینکه مرا گمراه نمودی، من هم یقیناً [همه کارهای زشت را] در زمین برای آنان می آرایم [تا ارتکاب زشتی ها برای آنان آسان شود] و مسلماً همه را گمراه می کنم.مگر [آن] بندگانت را که خالص شدگانِ [از هر نوع آلودگی ظاهری و باطنی]اند.﴾(حجر:39 و 40)، حکایت شده است.

اين سوگند در قرآن توسط خداوند رد نشده است و این نشان می ‏دهد ابليس می ‏تواند نسبت به انسان كارهايي را انجام دهد. البته روشن است طبق آیه شریفه ﴿إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغَاوِينَ؛ قطعاً تو را بر بندگانم تسلّطی نیست، مگر بر گمراهانی که از تو پیروی می کنند.﴾(حجر:42)، رابطه شيطان و گمراهان رابطه پيشوا و پيرو است نه رابطه اجبار كننده و اجبار شونده.

نفوذ شیطان در انسان

هر چيزي و هركسي كه مانع از رسيدن انسان به حق تعالي شود و از میان جمال خدا و بنده حجاب ایجاد كند، شيطان است. آن چه شیطان به وسيله آن انسان را از وصول به مقصود باز دارد، دام ‏هاي شيطاني است چه از سنخ مقامات و مدارج باشد و يا از سنخ علوم و كمالات و يا عيش و راحت و يا رنج و يا غير اين ها.

شيطان براي رسيدن به هدف خودش كه گمراه نمودن انسان است از هر وسيله و دامی ‏بهره می ‏گيرد و او را از وصول به مقصود باز می‏ دارد؛ گاهي به اميد توبه در آخر عمر انسان را به شقاوت می‏ كشاند غافل از اين كه توبه در آخر عمر با تراكم ظلمات معاصي و بسياري مظالم عباد و حقوق الله، امري بسياري مشكل است. گاهي نیز به وعده شفاعت انسان را از شفاعت محروم می ‏سازد در حالي كه لياقتي بايد باشد تا شفاعت نصيبش گردد و گاهي اعمال ناشايست و امور مادي را بر انسان زينت می ‏دهد. گاهي نیز با وعده رحمت خداوند، دست انسان را از دامن رحمت حق تعالي كوتاه می ‏كند غافل از اين كه بعثت رسل و ارسال كتب و عمل به دستورات شرع و دين از رحمت‏ هاي الهي است و يكي از كتب آسماني قرآن كريم است كه انسان اگر چشم طمع به رحمت الهي دوخته، بايد از اين رحمت واسعه استفاده كند و براي بهره ‏گيري كامل از آن به آداب و شرايط تلاوت و رعايت اموري براي فهم معارف بلند قرآن، عمل نمايد.

آداب و شرایط تلاوت قرآن با استفاده از آیات قرآن

پاکیزگی

این ادب از آیه ﴿لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ؛ جز پاک شدگان [از هر نوع آلودگی] به [حقایق و اسرار و لطایف] آن دسترسی ندارند.﴾(واقعه:79)، قابل استفاده است. اين تعبير ممكن است هم اشاره به پاكيزگي ظاهري باشد يعني تماس گرفتن با خطوط قرآن بايد توأم با طهارت و وضوء باشد و هم می ‏تواند اشاره به اين باشد كه درك مفاهيم و محتواي قرآن تنها براي كساني ميسر است كه پاك و طاهر از رذايل نفساني باشند وگرنه صفات زشت نفساني بر ديده حقيقت بين انسان پرده می‏ افكند و او را از رسيدن به حقايق بلند اين كتاب آسماني محروم می‏ نمايد.

پناه بردن بر خدا

این ادب از آیه ﴿فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ؛ پس هنگامی که قرآن می خوانی از شیطان رانده شده به خدا پناه ببر.﴾(نحل:98)، قابل استفاده است. اين پناهنده شدن به خدا از شر شيطان، فقط ذكر لفظی و بر زبان جاری ساختن «أعوذ بالله من الشيطان الرجيم» نمی‏ باشد. لذا نفرموده است ذکر «اعوذ بالله» را بر زبان بیاور بلکه فرموده است به خدا پناه ببر. پناه بردن به خدا حالتی نفسانی برای قاری قرآن است. ذكر لفظي سبب و مقدمه براي ايجاد حالت نفساني مذکور می باشد. با گفتن اين ذكر زمام تصرف در همه امور خود را به دست خدا داده و تسليم او شود كه هر چه را خداوند صلاح او می‏ داند همان را صلاح خود بداند و با ايمان، استعاذه و توكل به خدا صداقت خويش را در ادعاي پناهندگي به خدا و ادعاي عبوديت و بندگي او، به اثبات برساند چرا كه فقط بندگان واقعي خدا از اغواء شيطان در امان هستند.

از آنچه گفته شد به اين نتيجه می‏ رسيم كه براي استفاده صحيح و رسيدن به معارف بلند و آسماني قرآن و تأثير تلاوت و قرائت آن بر قلب انسان طهارت ظاهري و باطني لازم است و شيطان رجس و پليدي است كه از آلوده شدن دل به اغوا گري و اضلال او بايد به خدا پناه برد تا مبادا انسان قرآن را بخواند و در عين حال بازيچه شيطان قرار گيرد و شيطان اين دشمن قسم خورده انسان از همان تلاوت انسان در جهت ريا كاري و در نتيجه گمراه كردن آدمی ‏استفاده كند كه اگر خداي نكرده چنين امر ناگواري تحقق يابد، علاوه بر اين كه زحمات انسان و تلاوت و تفسير او هدر رفته، مورد استهزاء و سخريه شيطان قرار گرفته است.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر: 1ـ 82 پرسش، شهيد سيد عبدالحسين، دستغيب، ص181، كتابخانه عتيق شيراز، چاپ هفتم، 1360. 2ـ آداب نماز، امام خميني، ص35، 22، 19.

خداوند تبارك و تعالي می‏فرمايند: "وَلَكنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكمْ؛ولكن خدا ايمان را محبوب دل‏هاي شما كرده و آن را در دل‏هاي تان زينت داده است".9

پي نوشت‏ها:6. نحل / 98. 7. طباطبائي، سيد محمد حسين، الميزان، ترجمه موسوي، قم، جامعه مدرسين، 1374ش، ج12، ص494. 8. حجر / 42. 9. حجرات / 7.

منابع

• 
  مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. به کوشش محمدرضا آشتیانی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
• خمینی، روح الله (۱۳۷۰). آداب نماز. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خميني.
• طباطبایی، محمد حسین (۱۳۵۲). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات.