مقاصد الشریعه: تفاوت میان نسخه‌ها
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
مقاصد شریعت، یا اهداف شارع در تشریع احکام، موضوعی برآمده از مبحث تعلیل احکام، که گاهی به عنوان موضوعی از موضوعات علم اصول و گاه به عنوان علمی مستقل مطرح می‌شود. مقاصد از ابتدا در احکام شرعی لحاظ شده و علمای متقدم نیز در ابتدا در فتاوی خود همین معانی را لحاظ می‌کردند، اما بعدها روند انفکاک و بروز و تبدیل آن به علم یا بحثی مستقل در دوران مختلف و به وسیله‌ی علمایی چون جوینی، غزالی، عز بن عبدالسلام و آمدی طی شد، اما فضل تدوین آن به عنوان علمی مستقل به ابواسحاق شاطبی رسید.<ref>پارسا، فرزاد، «چیستی و تطور نظریه مقاصد الشریعه»، حبل المتین، شماره ۴۰ و ۴۱، پاییز و زمستان ۱۴۰۱ش، ص۹۵. </ref> | مقاصد شریعت، یا اهداف شارع در تشریع احکام، موضوعی برآمده از مبحث تعلیل احکام، که گاهی به عنوان موضوعی از موضوعات علم اصول و گاه به عنوان علمی مستقل مطرح می‌شود. مقاصد از ابتدا در احکام شرعی لحاظ شده و علمای متقدم نیز در ابتدا در فتاوی خود همین معانی را لحاظ می‌کردند، اما بعدها روند انفکاک و بروز و تبدیل آن به علم یا بحثی مستقل در دوران مختلف و به وسیله‌ی علمایی چون جوینی، غزالی، عز بن عبدالسلام و آمدی طی شد، اما فضل تدوین آن به عنوان علمی مستقل به ابواسحاق شاطبی رسید.<ref>پارسا، فرزاد، «چیستی و تطور نظریه مقاصد الشریعه»، حبل المتین، شماره ۴۰ و ۴۱، پاییز و زمستان ۱۴۰۱ش، ص۹۵. </ref> | ||
تفسیر مقاصدی، تفسیری است که به بیان مقاصد قرآن که احکام به خاطر آنها تشریع شده و نیز کشف معانی الفاظ به معنای توسعه در دلالت‌ها با مراعات سایر قواعد تفسیر می‌پردازد. پس از پیامبر اکرم و برخی صحابة کرام ایشان، افرادی نظیر ترمذی، ابوبکر قفال و شیخ صدوق از کسانی بودند که به موضوع مقاصد شریعت اهتمام ورزیدند و این اندیشه پس از این افراد فراز و فرودهایی را طی کرد. در دوران معاصر نیز ابن عاشور از زمرة مفسرانی است که به این مهم در تفسیر قرآنی خویش توجه وافری نمود. ابن عاشور در پی نوعی تجدید حیات علمی، نوزایش دینی و رهاسازی امت از جمود بر مبنای روشهای پذیرفته شدة دینی و عقلی و از طریق اصلاح باورها، اندیشه و عمل در عین احترام به دست آوردهای قابل قبول پیشینیان، دست به نگارش این تفسیر زد.<ref>قاسم پور راوندی، محسن، و بهزادیان، کیومرث، «سیر تاریخی مقاصد الشریعه و دستاوردهای تفسیری آن با تأکید بر دیدگاه ابن عاشور»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شماره ۷۴، بهار ۱۴۰۲ش، ص۱۱۲. </ref> | |||
== تیتر == | == تیتر == | ||
نسخهٔ ۸ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۰۲
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
مقاصد الشریعه چیست؟
...
تعریف
مقاصد شریعت عبارت از اهدافی است که در شریعت به منظور جلب مصالح و دفع مفاسد بندگان، از ناحیه شارع دنبال می‌شود. مقاصد شریعت به اعتبار اهمیت، به ضروریات، حاجیات و تحسینات تقسیم شدهاند که حفظ دین، جان، عقل، نسل و مال بندگان از مصالح ضروریه تلقی شده است. فقیه به استناد آیات، احادیث معتبر، عقل و بنای عقلا، مشروعیت و موارد مقاصد شریعت را به دست می‌دهد.[۱]
فقیهان مذاهب اسلامی، ضروریات پنج‌گانه‌ای را به عنوان مقاصد شریعت شناسایی و معرفی نموده‌اند. یکی از آن ضروریات که در نظر شرع مقدس جایگاه و اهمیت والایی دارد حفظ نفس انسان‌ها و کرامت ایشان است. تا آنجا که در قرآن کریم جان یک نفر، جان تمام بشریت دانسته شده است و کسی که به مخلوقی تعدی کند گویی به خلقت تعدی نموده است؛ از این رهگذار، مقاصد شریعت با مفاهیمی چون حقوق و انواع آزادی‌های فردی و اجتماعی، عدالت، کرامت و بسیاری مفاهیم دیگر مرتبت می‌شود.[۲]
مقاصد شریعت، یا اهداف شارع در تشریع احکام، موضوعی برآمده از مبحث تعلیل احکام، که گاهی به عنوان موضوعی از موضوعات علم اصول و گاه به عنوان علمی مستقل مطرح می‌شود. مقاصد از ابتدا در احکام شرعی لحاظ شده و علمای متقدم نیز در ابتدا در فتاوی خود همین معانی را لحاظ می‌کردند، اما بعدها روند انفکاک و بروز و تبدیل آن به علم یا بحثی مستقل در دوران مختلف و به وسیله‌ی علمایی چون جوینی، غزالی، عز بن عبدالسلام و آمدی طی شد، اما فضل تدوین آن به عنوان علمی مستقل به ابواسحاق شاطبی رسید.[۳]
تفسیر مقاصدی، تفسیری است که به بیان مقاصد قرآن که احکام به خاطر آنها تشریع شده و نیز کشف معانی الفاظ به معنای توسعه در دلالت‌ها با مراعات سایر قواعد تفسیر می‌پردازد. پس از پیامبر اکرم و برخی صحابة کرام ایشان، افرادی نظیر ترمذی، ابوبکر قفال و شیخ صدوق از کسانی بودند که به موضوع مقاصد شریعت اهتمام ورزیدند و این اندیشه پس از این افراد فراز و فرودهایی را طی کرد. در دوران معاصر نیز ابن عاشور از زمرة مفسرانی است که به این مهم در تفسیر قرآنی خویش توجه وافری نمود. ابن عاشور در پی نوعی تجدید حیات علمی، نوزایش دینی و رهاسازی امت از جمود بر مبنای روشهای پذیرفته شدة دینی و عقلی و از طریق اصلاح باورها، اندیشه و عمل در عین احترام به دست آوردهای قابل قبول پیشینیان، دست به نگارش این تفسیر زد.[۴]
تیتر
مقاصد شریعت می‌تواند مؤسس حکم یا نافی حکم بشوند.
در عامه مهم‌ترین کتابی که به این بحث پرداخته است، کتاب «الموافقات شاطبی» است. بخش سوم این کتاب مقاصد شریعت است و در حدی است که گویا مقاصد شریعه را گویا یک علم غیر از علم اصول تلقی کرده است.مقاصد شریعه را به عنوان یک مبحث از مباحث علم اصول تلقی می‌کنیم و در ذیل مباحث اصول می‌آوریم آنجا خواستند بگویند این بالاتر از علم اصول است.
مقاصد شریعه یکی از قواعدی است که در استنباط احکام شرعی می‌تواند تأثیر بگذارد و لذا در اصول قرار می‌گیرد اما اهمیت مسئله تا آنجا است که تلقی به علم مستقل شده است و فصل سوم الموافقات همین مقاصد شریعه است گرچه در آنجا هم او می‌گوید این را غزالی و دیگران هم دارند.
تقسیماتی که اینجا ملاحظه کردید ضروریات و حاجیات و کمالیات و یا تحسینیات تقسیم شده است.
کسی که این بحث را پر و بال داده و ابعاد و زوایای مختلف آن را کاویده و توسعه داده است شاطبی در الموافقات است و بعضی از متأخرین که از او گرفته‌اند و آن را تنقیح و تقریر کرده و نشر داده‌اند.
کتاب‌های اصولی ما مثل مرحوم شهید در این القواعد و الفوائد مطالبی دارند که بیشتر تحت تأثیر همان سخنان عامه است که در کتاب الفائق هم صفحه 238 در تعلیقه از شهید نقل کرده است شهید اول در القواعد و الفوائد فرموده‌اند المصالح علی ثلاثة اقسام: اول مصالح ضروریه کالنفقة الانسان علی نفسه و حاجیه (قسم دوم) نفقته علی زوجته و تمامیه کالنفقته علی اقاربه لانها من تتمة مکارم الاخلاقه.[۵]
اهل سنت
امروزه در کنار فقیهان مقاصدگرای اهل سنّت همچون یوسف القرضاوی و احمد الریسونی، برخی از نواندیشان(۱) مانند محمد ارکون، محمد عابد الجابری، عبدالمجید الشرفی و شاگردانش، به سبب آن که علم اصول فقه رایج را ناکارآمد دانسته‌اند، دم از «مقاصد الشریعه» زده و علم مقاصد الشریعه را به عنوان بهترین گزینه برای جایگزینی با اصول فقه مطرح کرده‌اند. در سال‌های اخیر مجموعه ارزشمندی در ده مجلّد با نام «الدلیل الإرشادی إلی مقاصد الشریعه الإسلامیه» توسّط دکتر محمّد کمال‌الدین امام استاد و رییس بخش شریعت دانشکده‌ی حقوق دانشگاه اسکندریه مصر تألیف شده است. این اثر مجموع کتب، رساله‌ها و پایان نامه‌های دانشگاهی و حوزوی و همچنین مقالات تألیف شده در این زمینه را گردآوری کرده است.[۶]
کتاب «اهداف دین از دیدگاه شاطبی» اثر احمد ریسونی و ترجمه سید حسن اسلامی و سید محمدعلی ابهری در توضیح اندیشه های مقاصد شریعت شاطبی منتشر شده است.[۷]
منابع
- ↑ محمدی، جلال، «مقاصد الشریعه از منظر فقهی شهید صدر (ره) به روایت اهل سنت»، حبل المتین، شماره ۴۰ و ۴۱، پاییز و زمستان ۱۴۰۱ش، ص۷۳.
- ↑ ابوالمحمدی، محمدرسول، «مقاصد الشریعه و حقوق و آزادی‌های اجتماعی»، حبل المتین، شماره ۴۰ و ۴۱، پاییز و زمستان ۱۴۰۱ش، ص۵۷.
- ↑ پارسا، فرزاد، «چیستی و تطور نظریه مقاصد الشریعه»، حبل المتین، شماره ۴۰ و ۴۱، پاییز و زمستان ۱۴۰۱ش، ص۹۵.
- ↑ قاسم پور راوندی، محسن، و بهزادیان، کیومرث، «سیر تاریخی مقاصد الشریعه و دستاوردهای تفسیری آن با تأکید بر دیدگاه ابن عاشور»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شماره ۷۴، بهار ۱۴۰۲ش، ص۱۱۲.
- ↑ «درس اصول فقه استاد علیرضا اعرافی»، مدرسه فقاهت، بازدید: ۱۷ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «آیا نواندیشان «مقاصد الشریعه» را باور دارند؟/ حمیدرضا تمدن»، شبکه اجتهاد، بازدید: ۱۸ آبان ۱۴۰۳ش.
- ↑ «کتاب اهداف دین از دیدگاه شاطبی به چاپ دوم رسید»، خبرگزاری مهر، بازدید: ۱۸ آبان ۱۴۰۳ش.