مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات (حوزه‌های علمیه)

درگاه‌ها

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم در سال ۱۳۷۹ به منظور تبیین روزآمد اندیشه دینی در جهت پاسخ‌گویی به پرسشهای بنیادین و رفع و دفع آسیب‌ها و شبهات در حوزه دین، توسط شورای عالی حوزه علمیه تأسیس گردید. پس از آن این مرکز زیر نظر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم درآمد.

برخی از فعالیت‌های مرکز: ۱. انتشار حدود ۷۰ عنوان کتاب. ۲. پاسخ‌گویی علمی به بیش از ۱۵۰ هزار پرسش در ۹ گروه و رشته تخصصی قرآن و حدیث، فقه، کلام و فلسفه، حقوق و فلسفه احکام، سیاست و اجتماع، تربیت و روانشناسی، ادیان و مذاهب، تاریخ و سیره، شبهه یابی. ۳. تولید نرم‌افزار تخصصی پاسخ ۱ و پاسخ ۲ (با حدود ۱۴ هزار پرسش و پاسخ). ۴. تولید نرم‌افزارهای مناسبتی مانند پیامبر اعظم(ص)، غدیر، کوثر، خورشید نینوا، صبح بیداری ۱ و۲، فریضه انتخاب، راه امام و تربیت فرزند. ۵. فعالیت سایت اندیشه قم با بیش از یک دهه سابقه. ۶. برگزاری بیش از ۲۰۰ نشست تخصصی کانون گفتمان دینی در مدرسه علمیه فیضیه و دیگر نقاط کشور. ۷. حضور در نمایشگاه‌های متعددی چون نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم، کتاب تهران و مطبوعات. ۸. چاپ بیش از ۲۰ شماره فصلنامه تخصصی صباح تحت اشراف حضرت آیت الله العظمی سبحانی و راه‌اندازی نشریه تخصصی پاسخ. ۹. رصد و تحلیل نظام‌مند شبهات در فضای مجازی، مطبوعات، کتب و رسانه‌های تصویری.

این مرکز در گذشته با نام «مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه» فعالیت می‌نمود.

شرح اجمالی وظایف

(با محوریت مصوبات شورای عالی و ماموریت‌ها و اولویت‌های ابلاغی مدیر محترم حوزه‌های علمیه)

الف) ارتباطات

1. ارتباط و تعامل گسترده با بخش‌های درونی مرکز مدیریت همچون پژوهش، امور اساتید، مدارس، مدارج علمی، نشریات، انتشارات و ….
2. ارتباط مؤثر و هدفمند با سطوح مختلف حوزه همچون اساتید، طلاب و مؤسسات حوزوی و استفاده شایسته از ظرفیت‌های آنان.
3. فعال‌سازی رویکرد بین‌المللی مرکز.
4. شناسایی نهادهای دینی و فرهنگی همسو با مرکز در داخل و خارج کشور و ایجاد و توسعه ارتباط مناسب با آنها در جهت اهداف مرکز.
5. اعطای جوایز و نشان‌های علمی ـ فرهنگی در سطوح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی.

ب) برنامه‌ریزی و پشتیبانی

1. سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی کلان و تقویت بعد ستادی مرکز و تعامل هم‌افزایانه و راهبردی و بنیادی با همه مراکز و نهادهای متناظر و فعال در این زمینه، ضمن صیانت و ارتقاءبخشی به فعالیت‌های صفی بدون تداخل و موازی‌کاری با دستگاه‌های دیگر.
2. تدوین برنامه‌ها و سیاست‌های متناظر با چشم‌انداز مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه.
3. مساعدت و پشتیبانی معنوی و مالی و زمینه‌سازی جهت مشاوره و خدمات علمی به سایر مراکز فعال در این زمینه.

ج) آموزش و پژوهش

1. طراحی و تأسیس سامانه رصد، پایش و طبقه‌بندی آسیب‌ها و شبهات و اولویت‌گذاری آنها بر اساس الگوی منطقی.
2. انجام طرح‌های پژوهشی و تولید دانش‌نامه، فرهنگ‌نامه، کتب و مجلات تخصصی و علمی ـ پژوهشی.
3. ایجاد سیستم منظم شناسایی شبهات و پاسخگویی علمی و روشمند به شبهات.
4. برگزاری کرسی‌های علمی و نشست‌ها و نمایشگاه‌های تخصصی در سطوح مختلف حوزه و مراکز علمی.
5. طراحی و اجرای دوره‌های آموزشی رسمی و غیررسمی، سمینارها و همایش‌های علمی و تربیت نیروهای پاسخگو به شبهات.

د) پاسخ چندرسانه‌ای

1. ایجاد شبکه‌های مجازی پاسخگویی به شبهات دینی از طرق مختلف.
2. تولید محتوا در زبان‌های مختلف جهت بارگذاری در سایت.
3. ارائه کلیپ‌های تصویری، پادکست، موشن و … با محوریت پاسخ‌دهی به شبهات و دفاع از کیان اسلام و تشیع و نظام اسلامی با رویکرد تهاجمی به جریان‌های انحرافی و التقاطی.
4. شناسایی و تهیه بانک جامع اطلاعاتی، شبکه‌ها، چهره‌ها وجریان‌های رسانه‌ای که به طور مستقیم و غیرمستقیم به القای شبهات ضد دینی و التقاطی و ایجاد انحراف در جامعه می‌پردازند.
5. برگزاری جشنواره‌ها، نشست‌ها و همایش‌ها با موضوعات رسانه‌ای.
6. ایجاد کارگروه‌های کارشناسی و تخصصی برای تولید یا حمایت از محصولات رسانه‌ای.

ه) گروه‌های علمی و میزهای تخصصی

1. تولید محتوا و روزآمدکردن پاسخ‌های انجام شده و عرضه آن در قالب‌های متعارف و جدید.
2. تأکید بر خروجی‌های متعدد و روزآمد در فضای حقیقی و مجازی با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی.
3. رصد و آینده‌پژوهی شبهات و آسیب‌های مطرح در حوزه دین و ارائه راهبردهای مواجهه کارآمد و اثرگذار در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی.
4. انجام مطالعات منظم علمی و هدایت‌گری روشمند در راستای شناخت مقوله شبهه و آسیب و بررسی راه‌های ایجاد، نفوذ، گسترش، کنترل و مدیریت آن‌ها.
5. ایجاد شبکه نخبگان و نیز اندیشمندان حوزه، مرتبط با فعالیت‌های مرکز با تأکید بر جوان‌گرایی.
6. تشکیل میزهای تخصصی گفتمان سازی فعال و مواجهه با مسائل و شبهات بنیادین و حل آنها.

اساسنامه

مصوبه ۶۰۷ - اساس‌نامه مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم

مقدمه: به منظور تبیین روزآمد اندیشه دینی در جهت پاسخ‌گویی به پرسش‌های بنیادین و رفع و دفع آسیب‌ها و شبهات مطرح در حوزه دین، توسعه و تقویت نوآوری‌ها در عرصه مواجهه فعال و عالمانه با شبهه‌افکنی بر اساس مناظرات و جدال احسن، ارتقاء و تقویت توانمندی حوزویان در مواجهه علمی با شبهات و پرسش‌های نوپدید، و تقویت دانش و مهارتهای مناظره و گفت‌وگوی علمی، «مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات» که پیش از این، وابسته به شورای عالی حوزه‌های علمیه بود، از تاریخ تصویب این اساس‌نامه، زیر نظر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم و بر اساس ضوابط این اساس‌نامه، به فعالیت می‌پردازد.

ماده ۱. مرکز، وظایف زیر را بر عهده دارد:

1. طراحی و تأسیس سامانه آسیب‌شناسی و شبهه‌شناسی و طبقه‌بندی و اولویت‌گذاری پرسش‌ها و شبهات بر اساس الگوی منطقی
2. ایجاد سیستم منظم پاسخ‌گویی علمی و روشمند به پرسش‌ها و شبهات بنیادین
3. ایجاد آرشیو جامع و طراحی و تأسیس سامانه اطلاع‌رسانی چندزبانه از نتایج فعالیتهای علمی
4. شناسایی کانونهای خارجی و داخلی فعال در جهت تهاجم فرهنگی و ایجاد شبهات
5. شناسایی مراکز پاسخ‌گویی به پرسش‌ها و شبهات در داخل و خارج و توسعه ارتباط مناسب با آنها در جهت اهداف مرکز
6. طراحی روشهای ارتقای دانش حوزویان در جهت انجام‌دادن مناظرات علمی و آشنایی با فنون و مهارتهای مجادلات احسن
7. بهره‌گیری از فن‌آوری نوین جهت تهیه و تولید برنامه‌های نرم‌افزاری و طراحی پایگاه‌های اینترنت و اینترانت در راستای اهداف مرکز
8. انتشار دستاوردهای علمی مرکز از طرق مناسب، از قبیل چاپ کتاب و نشریه
9. برگزاری کرسی‌های نقد و مناظره و نظریه‌پردازی

ماده ۲. ارکان مرکز، عبارت‌اند از:

1. شورای سیاست‌گذاری
2. رئیس

ماده ۳. وظایف شورای سیاست‌گذاری مرکز، عبارت است از:

1. بررسی و تأیید خط مشی‌ها و سیاست‌های کلان مرکز
2. تصویب برنامه‌های کلان مرکز و پیشنهاد توسعه مرکز، به مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
3. تصویب برنامه و بودجه سالانه مرکز و پیشنهاد به مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
4. تصویب ساختار و تشکیلات مرکز و پیشنهاد به مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
5. بررسی و تصویب آیین‌نامه‌های داخلی مرکز
6. ارزیابی جامع و کارشناسانه برنامه‌های مرکز
7. نظارت بر روند کلی فعالیت مرکز
8. تأیید ایجاد دوره‌های آموزشی رسمی و اجرای رشته‌های تحصیلی و پیشنهاد آن به شورای گسترش حوزه‌های علمیه، جهت تصویب
9. بررسی و تصویب تأسیس رشته‌های پیشنهادی یا تغییر در برنامه درسی رشته‌ها، جهت پیشنهاد به شورای عالی حوزه
10. تصویب خط مشی‌های مرکز برای ارتباط با سایر مراکز و مؤسسات داخلی و خارجی
11. تصویب برنامه پژوهشی مرکز
12. بررسی و تصویب اجرای دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت، سمینارها و همایش‌های علمی
13. تأیید صلاحیت اعضای هیئت علمی مرکز و همکاران علمی رسمی
14. تصویب انتشار نشریات علمی

ماده ۴. شورای سیاست‌گذاری مرکز، از افراد زیر تشکیل می‌شود:

1. رئیس مرکز
2. معاون پژوهشی مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
3. معاون تبلیغ مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
4. چهار نفر از صاحب‌نظران حوزوی مسلط بر یکی از رشته‌های معارف اسلامی علاوه بر فقه و اصول، و آشنا با جریانات فکری و فرهنگی مهم داخلی و خارجی

تبصره ۱: اعضای حقیقی شورا، با انتخاب و حکم مدیر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، به مدت دو سال منصوب می‌شوند.

تبصره ۲: اعضا، یک نفر را از میان خود، برای مدت دو سال به عنوان رئیس شورا، انتخاب می‌کنند.

ماده ۵. رئیس مرکز، از میان فضلای آشنا با جریانات فکری و فرهنگی و مسلط بر یکی از رشته‌های معارف اسلامی، به وسیله مدیر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم و با حکم وی، به مدت سه سال منصوب می‌شود و انتصاب مجدد وی، بلامانع است.

ماده ۶. وظایف رئیس مرکز، عبارت است از:

1. پیشنهاد خط مشی‌ها و سیاست‌های کلان مرکز، به شورای سیاست‌گذاری
2. تهیه برنامه‌های کلان مرکز و پیشنهاد به شورای سیاست‌گذاری
3. پیشنهاد آیین‌نامه‌های داخلی به شورای سیاست‌گذاری
4. پیشنهاد ساختار و تشکیلات مرکز به شورای سیاست‌گذاری
5. پیشنهاد برنامه و بودجه سالانه مرکز به شورای سیاست‌گذاری
6. پیشنهاد اجرای دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت، سمینارها و همایش‌های علمی
7. امضای قراردادها و اسناد مالی و غیر مالی و کلیه مدارک تعهدآور مرکز
8. نصب معاونان پس از تأیید مدیر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم و پذیرش استعفا یا عزل آنها
9. تأیید و انتصاب مدیران گروه‌های مرکز
10. نظارت بر حسن اجرای وظایف مرکز
11. اجرای مصوبات شورای سیاست‌گذاری مرکز
12. ارائه گزارش سالیانه عملکرد مرکز به شورای سیاست‌گذاری و مرکز مدیریت حوزه علمیه قم

ماده ۷. کلیه مراحل اداری تشکیل مرکز و فعالیتهای آن، بر اساس ضوابط مصوب شورای عالی حوزه و شورای اعطای مجوزها و امتیازهای علمی خواهد بود.

ماده ۸. از تاریخ تصویب این اساس‌نامه، کلیه مصوبات مغایر از جمله مصوبه ۵۲۳ و ۵۲۹ و ۵۴۳، ملغا می‌گردد.

ماده ۹. این اساس‌نامه در ۹ ماده و ۲ تبصره، در جلسات مورخه ۹/۱۲/۱۳۸۷ و ۲۳/۱۲/۱۳۸۷ و ۷/۱/۱۳۸۸ و ۱۴/۱/۱۳۸۸ به تصویب شورای عالی حوزه‌های علمیه رسید.

دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه

محمد یزدی

اهداف عملیاتی

اول: گفتمان‌سازی فعال

1. شکل‌دهی میزهای تخصصی (هسته‌های فعال گفتمان‌سازی)
2. نشست‌های علمی (تاملات)
3. مدارس شبهه‌پژوهی
4. نگاه راهبردی به شبهه و آینده‌پژوهی شبهه
5. شبکه‌سازی ملی و بین‌المللی رصد و پاسخ به شبهه
6. پاسخگویی به شبهات بنیادین
7. راه‌اندازی بخش بین‌الملل
8. فصلنامه مطالعات شبهه‌پژوهی
9. حمایت از پایان‌نامه‌های حوزوی بر محور پاسخگویی به شبهات

دوم: هم‌افزایی مراکز فعال پاسخگویی

1. قطب‌های تخصصی پاسخ به شبهات
2. اساتید و محققان پاسخگو

سوم: آموزش متخصصان رصد و پاسخ به شبهه (آموزش پاسخگو)

1. رویدادهای یک روزه پاسخ به شبهه
2. رشته تخصصی شبهه‌شناسی و پاسخ به شبهات
3. دوره‌های کوتاه مدت شناخت شبهه و پاسخ به آن

چهارم: جشنوار ه پاسخ برتر

پنجم: آثار مکتوب پاسخ به شبهه

ششم: ادبیات داستانی و هنر

1. تولید داستان و رمان پاسخ به پرسش و شبهه
2. استفاده از ظرفیت شعر

هفتم: ویکی‌پاسخ

هشتم: پاسخ چند رسانه‌ای

1. تلویزیون اینترنتی "پاسخ TV "
2. اپلیکیشن پاسخ به شبهه
3. فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی
4. تولید محصولات چند رسانه‌ای
5. تولید نسخه جدید نرمافزار پاسخ۳ (۲۰٬۰۰۰ پاسخ به سؤال و شبهه)

نهم: پایگاه‌های اطلاعاتی مرکز

1. سامانه هوشمند رصد و تحلیل محتوا
2. سبد جامع مشترک (سامانه یکپارچه اطلاعات و پاسخ به سؤالات)

تاریخچه و فعالیت‌ها

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات (تأسیس: سال ۱۳۷۹)

۱. تألیف ۸۱ عنوان کتاب

۲. پاسخ به ۲۵۰۰۰۰ سؤال و شبهه (کتبی/ شفاهی)

۳. رصد ۱۹۰۰۰ شبهه از سایت‌های مختلف

۴. نشریه صباح (۲۰ شماره تا سال ۱۳۸۵) و فصلنامه علمی تخصصی پاسخ (۲۱ شماره)

۵. برگزاری نشست‌های تخصصی در قم و شهرستان‌ها (۳۲۲ نشست)

۶. نرم‌افزارها

۶٫۱ جامع پاسخ ۵/۲ (حاوی بیش از ۱۳۵۰۰سؤال و شبهه و همچنین اضافه شدن بخش منتخب نشست‌های علمی)

۶٫۲ موضوعی پاسخ (ویژه قرآن، ویژه کلام اسلامی، ویژه ولایت‌فقیه(۱) و (۲)، ویژه خانواده و ویژه تکفیر)

۶٫۳ مناسبتی بیست و سه عدد (پیامبر اعظم(ص)، امام علی(ع)، بانو، پیوند، غدیر، غدیر (۲)، کوثر(۱) و (۲)، خورشید نینوا (۱) و (۲)، اربعین عشق، امام رضا(ع)، گل نرگس، هدی (۱) و (۲)، راه امام، صبح بیداری(۱) و (۲)، جهاد و دفاع مقدس، نظام سلطه، انقلاب ماندگار، فریضه انتخاب و تربیت فرزند)

۶٫۴ اندروید چهار عدد (خورشید نینوا؛ پیرامون نهضت امام حسین(ع)، غدیر؛ پیرامون واقعهٔ غدیرخم؛ فریضه انتخاب؛ پیرامون انتخابات، ملاک‌ها و معیارهای انتخاب درست؛ اربعین عشق؛ پیرامون اربعین حسینی)

۷. پایگاه اندیشه قم www.andisheqom.com (با بیش از ۵ بخش، هزاران مقاله علمی و ده‌ها کتاب و نشریه)

۸. سامانه پاسخگویی به سؤالات و شبهات www.spasokh.com

۹. فعالیت‌های نمایشگاهی: شرکت در نمایشگاه‌ها از جمله بین‌المللی قرآن(۱۷سال)، بین‌المللی کتاب تهران(۵ سال)، مطبوعات (۳ دوره)، طلایه‌داران نقد وهابیت، مشکات (۲سال) و قرآن و عترت مشهد.

فعالیت‌های دوره جدید مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات (از اردیبهشت ۱۳۹۹) و اولویت‌ها

(با محوریت رصد کامل، شبهه‌شناسی، پاسخ و گفتمان‌سازی)

الف) سامانه هوشمند رصد و تحلیل شبهات:

1. رصد هوشمند (ظرفیت رصد موجود)
2. پایش اطلاعات و ارائه داشبورد فعال سؤالات و شبهات (ترندها)
3. شبهه‌شناسی، تحلیل، طبقه‌بندی و اولویت‌بندی شبهات
4. اشتراک‌گذاری شبهات برای همه مراکز همسو (ملی، داخلی و بین‌المللی)
5. رصد و تحلیل مراکز و افراد ویژه شبهه‌افکن
6. رصدهای میدانی (از شهر، استان و کشورها)
7. رصد و تحلیل منابع و متون مستعد شبهه‌سازی

ب) سامانه سبد یکپارچه اطلاعات (پاسخ به سؤالات)

1. جمع‌آوری و اشتراک‌گذاری اطلاعات جامع
2. پاسخ هم افزا تمام مراکز فعال
3. به روز شدن اطلاعات
4. تمرکز بر ظرفیت مشترک پاسخگویی
5. طبقه‌بندی پاسخ‌ها بر اساس مخاطب (مخاطب‌شناسی)
6. انواع پاسخگویی مکتوب، تلفنی، دیجیتالی، حضوری و …

ج) شکل‌دهی میزهای تخصصی (پاسخ به شبهات بنیادین)

1. هسته گفتمان سازی فعال و هجومی نه منفعل
2. مواجهه با جریان‌های شبهه‌افکن
3. ایده‌پردازی در پاسخ به شبهات

د) نشست‌های علمی (نخبگانی) مجازی

عملکرد چهارماهه:

• مسئله فلسطین در سیاست خارجی نظام اسلامی
• کرونا و مسئله شر
• سبک‌شناسی پاسخ به شبهات از سوی معصومان(ع)
• پرسش‌های فقهی عزاداری در دوران کرونا
• روش‌شناسی استنباط نظام اقتصادی (فقه بورس)

ه) ویکی پاسخ (سامانه دانشنامه‌ای)

1. ارائه پاسخ‌ها در قالب ویکی
2. مشارکت همگانی و امکان ویرایش همه مراکز هم‌سو
3. گستردگی موضوعات
4. مخاطب عمومی و ساده‌نویسی
5. تغییر و بروزرسانی همیشگی
6. پرهیز از زیاده‌نویسی
7. ارتباط بین زبان‌ها

و) پاسخ TV (سامانه دیداری و شنیداری)

1. تولید آیتم‌های تصویری، موشن، پندتصویر و براکت
2. بارگزاری تولیدات در فضای مجازی
3. رادیو و تلویزیون اینترنتی

ز) استفاده از ظرفیت بالفعل محققان حوزوی (طرح اساتید پژوهش پاسخگو)

1. مشارکت فعال محققان در ارائه مقاله و کتاب
2. ارتباط محققان بالفعل و پاسخ‌دهی به شبهه

ح) ارتباط با مدارج علمی (ساماندهی پایان‌نامه‌های حوزوی بر اساس پاسخگویی به شبهات)

1. ارائه عنوان پایان‌نامه (ناظر به حل مسئله و شبهه) به مدارج علمی
2. ارائه یک مقاله مستخرج از تحقیق جهت مطالعات و پاسخگویی به شبهات قبل از دفاع
3. ارائه حداکثر ۵ پاسخ مستخرج از تحقیق قبل از دفاع

ط) بخش بین‌المللی

1. تنوع زبانی سایت و ویکی پاسخ
2. برگزاری نشست‌های علمی مجازی با محوریت زبان کشور مقصد
3. تولید آیتم‌های تصویری پاسخ به شبهه

ی) بخش آموزش

1. برگزاری دوره‌های شناخت شبهه و پاسخ به آن (موضوعی، تخصصی و عمومی)
2. برگزاری دوره‌های پاسخگویی مکتوب، صوتی و تصویری

ک) شبکه‌ای‌سازی رصد و پاسخ به شبهه در تمام استان‌ها و کشورهای منتخب

1. اتصال آنان به شبکه تحلیل و رصد شبهات
2. مشارکت در برگزاری نشست‌های علمی مجازی

ل) بهره‌گیری از ظرفیت بالفعل مراکز و مؤسسات علمی تخصصی حوزه به عنوان قطب‌های تخصصی پاسخ به شبهات

1. قطب پاسخ به شبهات فقهی (مثلا: مرکز فقهی ائمه اطهار)
2. قطب پاسخ به شبهات مهدویت (مثلا: مرکز تخصصی مهدویت)

1. قطب پاسخ به شبهات وهابیت (مثلا: مؤسسه دارالاعلام)
2. قطب پاسخ به شبهات قرآنی (مثلا: مرکز تخصصی تفسیر)

م) سلامت بهداشت روان (کلینیک) بر اساس پرسش و پاسخ

ن) جشنواره پاسخ

1. جایزه پاسخ برتر سال
2. درجه‌بندی (گریدسازی)

س) بهره‌گیری از ظرفیت بالفعل ادبیات هنری

1. شعر
2. داستان و رمان
3. فیلم‌نامه

ع) ایجاد رشته تخصصی شبهه‌شناسی و پاسخ به شبهات