نامه ۳۱ نهج البلاغه و عصمت امام حسن(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
خط ۱۶: خط ۱۶:


==نگاه عمومی به مخاطبین==
==نگاه عمومی به مخاطبین==
پاسخی که نسبت به هر دو اشکال از سوی شارحان نهج البلاغه و به ویژه این نامه مطرح شده این است که؛ قصد و انگیزه حضرت امیر –(ع)- از نگارش این نامه صرفاً این نبوده که وصیت و مواعظی را به فرزند خود امام حسن –(ع)- بنمایند، بلکه هدف اصلی و اساسی ایشان آن است که عموم مردم از آن نامه استفاده کنند.<ref>عزالدین ابوحامد، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۳۳۷، ج۱۶، ص۶۶.</ref>
به گفته شارحان امام علی(ع) در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه اگرچه امام حسن(ع) را مخاطب قرار داده، ولی هدف او مخاطب قرار دادن همه انسان‌ها است. به باور آنان، امام علی(ع) خواسته است عموم مردم از این نامه استفاده ببرند.<ref>عزالدین ابوحامد، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۳۳۷، ج۱۶، ص۶۶.</ref>


اینگونه سخن گفتن که در ابتدا موقعیت وصیت کننده را معین می‌کند، سپس موقعیت وصیت شونده را تبیین می‌نماید، این معنا را می‌رساند که من به عنوان امام معصوم، برای معصوم دیگری وصیت نمی‌کنم، بلکه فقط به عنوان پدری پیر که عمری را سپری کرده و مُشرف به مرگ است و با معلومات و تجربیات فراوان از زندگانی خود و گذشتگان، برای مخاطبی وصیت می‌کند که هنوز همه مشکلات زندگی را درک نکرده و مصائب فراوان دیگری بر سر راه اوست که باید با آنها دست و پنجه نرم کند. اگر حضرت علی (ع)- می‌فرمود: این وصیت از جانب من (که امامی معصوم هستم) به فرزندم (که او نیز معصوم است)، می‌باشد، دیگران انگیزه‌ای برای گوش سپردن به چنین وصیتی نداشتند؛ چرا که می‌گفتند، صحبتی بین دو امام معصوم رد و بدل شده و به ما ربطی ندارد. پس حضرت خود را تنزل می‌دهند و در موقعیتی خاص فرض می‌کند و در قالب گفتگویی که بین پدری پیر و پسر جوان او انجام گرفته است، سخن می‌گویند تا همه جوان‌های دیگر نیز بتوانند از این وصیت استفاده کنند.<ref>مصباح یزدی، محمدتقی، پند حاوید، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۰، ص۱۷.</ref> چه بسا بتوان گفت که این نامه، مکاتبه‌ای نمادین بین یک پدر با تجربه و سرد و گرم دوران چشیده، با فرزندی کم تجربه و نیازمند راهنمایی است.
در این نامه ابتدا موقعیت وصیت‌کننده و پس از آن موقعیت وصیت‌شونده بیان شده است. از این مطلب استفاده شده که امام علی(ع) به عنوان امامی معصوم برای معصومی دیگر نامه ننوشته است. چه اینکه اگر اینگونه می‌بود مردم رغبتی به خواندن آن نداشتند و نامه مربوط به دو معصوم می‌دانستند.<ref>مصباح یزدی، محمدتقی، پند حاوید، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۰، ص۱۷.</ref> به باور برخی، این نامه مکاتبه‌ای نمادین بین یک پدر باتجربه با فرزندی کم‌ترجمه و نیازمند راهنمایی است.  


البته همانگونه که اشاره شد بنابر برخی نقل‌ها مخاطب نامه محمد بن حنفیه است و از آنجا که ایشان صاحب مقام عصمت نبوده، از این رو سؤال و اشکال مطرح شده به خودی خود منتفی خواهد شد.
اگر نقلی که مخاطب نامه را محمد بن حنفیه معرف کرده بپذیریم، این اشکال از ابتدا وارد نیست.


به هر حال این روایت به‌طور فراوان در منابع حدیثی گوناگون نقل شده و با توجه به مضامین بلند و عمیق آن و نیز اسناد قابل قبول، می‌توان نسبت به صدور آن از سوی حضرت امیر –(ع)- اطمینان حاصل کرد و اشکالات مطرح شده را نیز یا با توضیحاتی که ذکر شد مرتفع نمود یا اینکه از ابتدا مخاطب نامه را محمد بن حنفیه بدانیم که دیگر با این اشکالات مواجه نگردیم. در هر صورت این اشکالات نباید ما را نسبت به محتوای عالی نامه غافل نماید. علاوه بر آن در تفسیر صافی، فیض کاشانی، ج۱ص۳۰. قرآن هم به روش خطابه به در می‌گوید تا دیوار بشنود نازل شده است برخی از احادیث معصوم نیز از باب به در می‌گوید تا دیوار بشنود است.





نسخهٔ ‏۲۳ سپتامبر ۲۰۲۱، ساعت ۲۳:۵۰

سؤال

آیا خطاب امیرالمؤمنین در نامه ۳۱ نهج البلاغه به امام حسن با عصمت ان حضرت ناسازگار نیست: «إِلَی الْمَوْلُودِ الْمُؤَمِّلِ مَا لَا یُدْرِکُ السَّالِکِ سَبِیلَ مَنْ قَدْ هَلَکَ غَرَضِ الْأَسْقَامِ وَ رَهِینَه الْأَیَّامِ وَ رَمِیَّه الْمَصَائِبِ وَ عَبْدِ الدُّنْیَا وَ تَاجِرِ الْغُرُورِ وَ غَرِیمِ الْمَنَایَا وَ أَسِیرِ الْمَوْتِ وَ حَلِیفِ الْهُمُومِ وَ قَرِینِ الْأَحْزَانِ وَ نُصُبِ الْآفَاتِ وَ صَرِیعِ الشَّهَوَاتِ وَ خَلِیفَه الْأَمْوَات»؟


سند نامه ۳۱ نهج‌البلاغه

نامه ۳۱ نهج البلاغه، پیش از نهج البلاغه، توسط شیخ کلینی در کتاب الرسائل، همچنین توسط حسن بن عبدالله عسکری، از استادان شیخ صدوق در کتاب الزواجر و المواعظ، و نیز توسط ابن شعبه حرانی در کتاب تحف العقول[۱] نقل شده است.

شیخ صدوق نیز بخش‌هایی از آن را در دو بخش از کتاب من لایحضره الفقیه آورده است. این نامه پس از کتاب نهج البلاغه نیز، در کتاب کشف المحجه لثمره المهجه[۲] نوشته سید ابن طاووس و با اسناد متعدد نقل شده است. مجموعه اسنادی که بزرگان برای این نامه نقل کرده‌اند بیشتر از شش سند است.[۳]

مخاطب نامه

مخاطب نامه ۳۱ نهج‌البلاغه در بیشتر نقل‌ها، امام حسن(ع) معرفی شده است؛ تنها در یک نقل، محمد بن حنفیه به عنوان مخاطب معرفی شده است.[۴] برخی شارحان نیز[۵] به مخاطب بودن محمد حنفیه باور دارند. دلیل این گروه آن است که برخی تعبیرات نامه مانند بنده دنیا، زمین‌خورده شهوت‌ها» با مقام عصمت امام حسن(ع) سازگار نیست. عبارت «قلب نوجوان همچون زمین ناکشته است» دلیل دیگر آنها است؛ زیرا امام حسن(ع) در زمان نوشتن شدن نامه (هنگام بازگشت از جنگ صفین) نزدیک به ۳۵ سال سن داشت؛ بنابراین نمی‌تواند مخاطب این عبارت باشد.[۶]

نگاه عمومی به مخاطبین

به گفته شارحان امام علی(ع) در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه اگرچه امام حسن(ع) را مخاطب قرار داده، ولی هدف او مخاطب قرار دادن همه انسان‌ها است. به باور آنان، امام علی(ع) خواسته است عموم مردم از این نامه استفاده ببرند.[۷]

در این نامه ابتدا موقعیت وصیت‌کننده و پس از آن موقعیت وصیت‌شونده بیان شده است. از این مطلب استفاده شده که امام علی(ع) به عنوان امامی معصوم برای معصومی دیگر نامه ننوشته است. چه اینکه اگر اینگونه می‌بود مردم رغبتی به خواندن آن نداشتند و نامه مربوط به دو معصوم می‌دانستند.[۸] به باور برخی، این نامه مکاتبه‌ای نمادین بین یک پدر باتجربه با فرزندی کم‌ترجمه و نیازمند راهنمایی است.

اگر نقلی که مخاطب نامه را محمد بن حنفیه معرف کرده بپذیریم، این اشکال از ابتدا وارد نیست.



مطالعه بیشتر

  • پند جاوید، محمدتقی مصباح یزدی.
  • فرزندم این‌چنین باید بود: شرح نامه ۳۱ نهج البلاغه، اصغر طاهر زاده.
  • شرحی بر نامه ۳۱ نهج البلاغه، عبدالمجید زهادت.


منابع

  1. ابن شعبه حرانی، حسن، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۳۶۳، ص۶۸ به بعد.
  2. ابن طاووس، علی، کشف المحجه لثمره المهجه، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۷۵، ج۱، ص۲۱۸.
  3. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امرالمومنین، قم، انتشارات امام علی بن ابی طالب، اول، ۱۳۹۰، ج۹، ص۴۵۷ به نقل از مصادر نهج البلاغه، ج۳، ص۳۰۷.
  4. علامه محمدتقی مجلسی می‌گوید: «علمای ما در نسبت دادن این وصیت به امام حسن و محمد بن حنفیه اختلاف نظر دارند». رک: مجلسی، محمدتقی، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسه کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق، ج۱۳، ص۸۰.
  5. بحرانی، ابن میثم، شرح نهج البلاغه، بی‌جا، مؤسسه نصر، ۱۳۸۴، ج۵، ص۲.
  6. ر. ک. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امرالمومنین، قم، انتشارات امام علی بن ابی طالب، اول، ۱۳۹۰، ص۴۶۰.
  7. عزالدین ابوحامد، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۳۳۷، ج۱۶، ص۶۶.
  8. مصباح یزدی، محمدتقی، پند حاوید، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۰، ص۱۷.