جریان‌های فکری در حوزه معاصر قم (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

نویسنده کتاب سید محسن طباطبایی‌فر، متولد سال ۱۳۵۳ش و از پژوهشگران «حوزه و فقه» است. از او کتب و مقالاتی در زمینه فقه و روحانیت منتشر شده است. «وجوه فقهی نقش مردم در حکومت» و «نظام سیاسی از دیدگاه اندیشه سیاسی شیعه» نام دو عنوان از آثار ایشان است که انتشار یافته است.<ref>ذاکری، آرمان، «[http://www.socio-shia.com/index.php/shia-studies-in-iran-world/new-books/269-naghde-jaryanhay-fekri جریان‌های فکری در حوزه معاصر قم: در غفلت از نام‌ها و نشانی‌ها]»، سایت جامعه‌شناسی تشیع، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۲.</ref>

* رویکرد اجتهاد سنتی «نوعی تکلیف گرایی و التزام به اجرای تکالیف شرعی بدون توجه به آثار اجتماعی و سیاسی آن است. در این دیدگاه «دینی شدن جامعه نه به معنی تصدی‌گری متولیان دین و نه به مفهوم وابسته کردن روحانیت و حوزه‌های علمیه به دولت، بلکه به معنای اقامه شعائر دینی با مرزبانی روحانیت و نهاد مرجعیت است» (ص ۷۰) «تحقق کامل شعائر دینی در هر شرایط و با هر هزینه‌ای» دغدغه اصلی این جریان است. (ص ۷۰)<ref>ذاکری، آرمان، «[http://www.socio-shia.com/index.php/shia-studies-in-iran-world/new-books/269-naghde-jaryanhay-fekri جریان‌های فکری در حوزه معاصر قم: در غفلت از نام‌ها و نشانی‌ها]»، سایت جامعه‌شناسی تشیع، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۲.</ref> این جریان اجتهاد سنتی مبتنی بر یک نگاه حداکثری به متن و حداقلی به عقل، در هر امری به دنبال یک تاییدیه در نصوص دینی است و با دغدغهٔ پاسداری از نص دینی با مسایل جدید مرزبندی خود را حفظ می‌کند، بر بُعد فردی احکام توجه دارد و تا حد ممکن از دخالت در امور سیاسی پرهیز می‌کند.<ref>«[https://www.edub.ir/book/view/11679:%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8+%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D9%81%DA%A9%D8%B1%DB%8C+%D8%AF%D8%B1+%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%DB%8C+%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1+%D9%82%D9%85 کتاب جریان‌های فکری در حوزه معاصر قم]»، بانک مقالات ایران، تاریخ بازدید: ۷ مهر ۱۴۰۲ش.</ref>

* «پاسخگویی به همه نیازهای بشری به کمک فقه»، «حفظ فقه سنتی و جواهری و تداوم آن»، «پرهیز از نفوذ تحجر و جمود فکری بر فقه سنتی»، «عدم کفایت اجتهاد مصطلح و رایج در حوزه‌های علمیه برای پاسخ گویی به نیازهای زمانه»، «لزوم خروج فقه از حالت فردی و عبادی و توسعه اجتهاد با مبنا قرار دادن نیازهای بشری، شرایط زمان و مکان، مصالح اسلام، کشور و مردم»، و «لزوم ورود سیاست و حکومت در مباحث فقهی» در زمره ویژگی‌های جریان اجتهاد «پویا» ذکر شده است.<ref>ذاکری، آرمان، «[http://www.socio-shia.com/index.php/shia-studies-in-iran-world/new-books/269-naghde-jaryanhay-fekri جریان‌های فکری در حوزه معاصر قم: در غفلت از نام‌ها و نشانی‌ها]»، سایت جامعه‌شناسی تشیع، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۲.</ref>

سومین بخش از کتاب به معرفی جریان «نص گرا» اختصاص دارد. نویسنده کتاب، ذیل این بخش، از دو جریان «عدم توجه به عقلانیت (نسل اول مکتب تفکیک)» و جریان «توجه نسبی به عقلانیت» سخن گفته است. نص‌گرایان در جریان ضدیت با تجدد به بیان نویسنده، با عقل و فلسفه مرزبندی می‌کند، ترجیح می‌دهد که حافظ فقه و فهم سنتی باشد، در امور سیاسی کمتر دخالت می‌کند و دشمنی بزرگتر از تجدد و تکنولوژی مدرن نمی‌شناسد. اسلام تبرایی به عنوان دیگر گروه نص‌گرایان نیز با تأکید غلیظ بر مفهوم امامت و مولفه‌های هویتی شیعی از جمله عنصر محوری تبری و تولی، مأموریت اصلی خود را مقابله با جریان‌های دشمن اهل‌بیت، مقابله با ایده وحدت اسلامی و برائت از آن و ترویج و تأسیس مناسک عزاداری در رثای خاندان پیامبر(ص) می‌داند. جریان بازگشت به قرآن نیز به عنوان یکی از شاخه‌هایی از جریان نص‌گرایی در دو طیف افراطی و اعتدالی، قرآن را برای بیان معنا خودبنیاد و خودبسنده می‌داند و به احادیث نگاهی درجه دوم دارد.<ref>«[https://www.edub.ir/book/view/11679:کتاب+جریان‌های+فکری+در+حوزه‌ی+معاصر+قم کتاب جریان‌های فکری در حوزه معاصر قم]»، بانک مقالات ایران، تاریخ بازدید: ۷ مهر ۱۴۰۲ش.</ref>

* جریان کلامی خود به دو دسته تقسیم شده است: «تکلیف‌گرایی فلسفی» به نمانیدگی آیت الله مصباح یزدی، با ویژگی مداخله آشکار در سیاست و «تمدن اسلامی (جریان فرهنگستان)» به نمایندگی آیت‌الله سید منیرالدین حسینی الهاشمی و سید محمدمهدی میرباقری با تأکید بر اسلامی‌سازی علوم و تمدن‌سازی اسلامی که تشکل حزب‌الله قم به آن نزدیک دانسته شده است.<ref>ذاکری، آرمان، «[http://www.socio-shia.com/index.php/shia-studies-in-iran-world/new-books/269-naghde-jaryanhay-fekri جریان‌های فکری در حوزه معاصر قم: در غفلت از نام‌ها و نشانی‌ها]»، سایت جامعه‌شناسی تشیع، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۲.</ref> جریان فرهنگستان علوم اسلامی است در ضدیت مطلق با مدرنیته به مثابه بزرگترین ارتداد و عصیان عصر غیبت، به دنبال ایدهٔ تمدن اسلامی است.<ref>«[https://www.edub.ir/book/view/11679:%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8+%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D9%81%DA%A9%D8%B1%DB%8C+%D8%AF%D8%B1+%D8%AD%D9%88%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%DB%8C+%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1+%D9%82%D9%85 کتاب جریان‌های فکری در حوزه معاصر قم]»، بانک مقالات ایران، تاریخ بازدید: ۷ مهر ۱۴۰۲ش.</ref>

* جریان فلسفی نیز به دو دسته تقسیم شده است: «نواندیشی حوزوی» با نمایندگانی چون نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی و آیت‌الله حسینعلی منتظری که در دانشگاه مفید و اعضای مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم متمرکزاند و جریان «نواندیشی دینی» با نمایندگانی چون عبدالکریم سروش، مصطفی ملکیان، محمدتقی فاضل میبدی و محمد مجتهد شبستری. این جریان دورترین جریان نسبت به جریان غالب حوزه، یعنی جریان اجتهادی دانسته شده و جریانی «برون حوزوی» قملداد شده است.(ص ۱۷۷)<ref>ذاکری، آرمان، «[http://www.socio-shia.com/index.php/shia-studies-in-iran-world/new-books/269-naghde-jaryanhay-fekri جریان‌های فکری در حوزه معاصر قم: در غفلت از نام‌ها و نشانی‌ها]»، سایت جامعه‌شناسی تشیع، تاریخ بازدید: ۶ مهر ۱۴۰۲.</ref><br />