کتاب سلیم بن قیس هلالی: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۹۶: خط ۹۶:
یکی از شواهدی که می‌تواند مستمسک مخالفین این کتاب قرار بگیرد، نام برده نشدن از این کتاب در گفته‌ها و احتجاجات برخی از علمای برجسته پیشین است. برای مثال سید مرتضی در سراسر کتب و رسائل خویش از کتاب سلیم نام و یادی به میان نمی آورد و در سراسر آثار خویش تنها یک روایت کوتاه از سلیم نقل کرده است. این درحالی است که مخصوصاً در کتاب «الشافی» بر سر مطالبی که به صراحت در نسخه موجود از سلیم آمده با یکی از علمی هم عصر خویش، قاضی عبدالجبار به بحث پرداخته است.
یکی از شواهدی که می‌تواند مستمسک مخالفین این کتاب قرار بگیرد، نام برده نشدن از این کتاب در گفته‌ها و احتجاجات برخی از علمای برجسته پیشین است. برای مثال سید مرتضی در سراسر کتب و رسائل خویش از کتاب سلیم نام و یادی به میان نمی آورد و در سراسر آثار خویش تنها یک روایت کوتاه از سلیم نقل کرده است. این درحالی است که مخصوصاً در کتاب «الشافی» بر سر مطالبی که به صراحت در نسخه موجود از سلیم آمده با یکی از علمی هم عصر خویش، قاضی عبدالجبار به بحث پرداخته است.
شیخ مفید معتقد است: اعتماد و عمل به اکثر روایات آن به جهت تدلیس و آشفتگی جایز نیست و شایسته است از عمل به همه روایات و تقلید از همه راویان آن اجتناب شود؛ بلکه باید به علما مراجعه شود تا بر احادیث صحیح و فاسد آن وقوف حاصل شود.<ref>«[https://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&mid=412973&catid=-2 میزان اعتبار «سلیم بن قیس» و کتاب «اسرار آل محمد» در میان رجالی‌ها و علمای شیعه]»، پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مهر ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۳۰ خرداد ۱۴۰۲ش.</ref>
شیخ مفید معتقد است: اعتماد و عمل به اکثر روایات آن به جهت تدلیس و آشفتگی جایز نیست و شایسته است از عمل به همه روایات و تقلید از همه راویان آن اجتناب شود؛ بلکه باید به علما مراجعه شود تا بر احادیث صحیح و فاسد آن وقوف حاصل شود.<ref>«[https://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&mid=412973&catid=-2 میزان اعتبار «سلیم بن قیس» و کتاب «اسرار آل محمد» در میان رجالی‌ها و علمای شیعه]»، پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مهر ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۳۰ خرداد ۱۴۰۲ش.</ref>
== تیتر ==
ميان روايتِ مشايخ حديث از سليم در قرن چهارم و پنجم با مندرجات فعلى كتاب سليم اختلاف است و اين خود يكى ديگر از مسائلى است كه بايد مورد تحقيق و بررسى قرار گيرد. حتى با يك نگاه اجمالى مى توان دريافت كه موضوعات فراوانى از نسخه موجود در هيچ يك از متون روايى قرون اوليه (نظير كافى, اكمال, خصال, من لايحضر, استبصار و المسترشد) نقل نشده است. در مقابل, بيشتر رواياتى كه از سليم در آن زمان نقل شده, معمولاً به اخلاقيات و حداكثر به فضايل اهل بيت(ع) اختصاص دارد. بخش مهم و برجسته كتاب سليم به مثالب و مطاعن مربوط مى شود. اين گونه مضامين در منابع اوليه معمولاً از سليم روايت نشده است. شواهد بسيارى در دست است كه نشان مى دهد بر روايات سليم در طول زمان مقدارى افزوده شده يا از آن كاسته گرديده است.
اشكالاتى كه ابن الغضائرى و به تبع, ديگران, بر كتاب سليم وارد كرده اند عبارت است از:
الف ـ در سند كتاب از اَبان ابن ابى عياش و ابراهيم بن عمر صنعانى نام برده شده كه ابن الغضائرى هر دو را ضعيف مى شمارد.28 مخصوصاً كه گفته اند كتاب سليم تنها از طريق ابان بن سليم استناد مى يابد.29 از اين گذشته سند روايت مختلف و پريشان است. عمر بن اُذينه گاه مستقيماً از اَبان نقل مى كند و گاه به واسطه ابراهيم بن عمر صنعانى.30 اين مطلب بويژه با آنچه در مقدمه كتاب سليم آمده ناهماهنگ است. در آنجا ابان كتاب سليم را به عمر بن اُذينه مى سپارد.
ب ـ در كتاب سليم نشانه هايى از وضع و تدليس وجود دارد. از جمله آورده است كه ابوبكر در هنگام وفات به غصبِ ولايت امير مؤمنان(ع) اعتراف نمود و فرزندش محمّد بن ابوبكر او را نصيحت كرد. در حالى كه محمّد در حجةالوداع به دنيا آمد و در آن زمان تنها سه سال داشته است. همچنين گفته شده كه در يكى از رواياتِ سليم, ائمه شيعه را سيزده نفر دانسته است. از اينجا احتمال داده اند كه راوى, زيدى مذهب بوده و روايت را بسود اعتقادات خويش جعل كرده است و….
امّا نظريه سوم راهى در ميان اين دو مى جويد. از يك سو كتاب سليم و سند آن را اجمالاً تصديق مى كند و ادلّه ابن الغضائرى دائر بر مجعول بودن اصل كتاب را نادرست مى داند; و از سوى ديگر معتقد است آنچه از نسخه هاى كتاب در قرون بعد برجاى مانده خالى از تحريف و تدليس نيست. تا آنجا كه مى دانيم اوّلين كسى كه اين رأى را پيشنهاد كرده شيخ مفيد در كتاب تصحيح الاعتقاد است. او به همين دليل معتقد است كه به روايات سليم بايد به ديده احتياط نگريست و تنها پس از نقد و بررسى به نقل و نشر آن پرداخت.31 چنانكه گفتيم, به يك احتمال علاّمه حلّى را مى توان از اين گروه برشمرد.
متن و مضمون پاره اى از روايات سليم (نسخه موجود) خالى از اضطراب و دوگانگى و گاه سستى و كاستى نيست.<ref>سبحانى محمدتقى،  گامى ديگر در شناسايى و احياى كتاب سُليم بن قيس هلالى،  آیینه پژوهش، شماره ۳۷، ۱۳۷۵ش.ص۱۹ تا ۲۸.</ref>


== منابع ==
== منابع ==