تعارض ضمان عاقله و جریره با اصل شخصی‌بودن مجازات‌ها: تفاوت میان نسخه‌ها

{{پاسخ}}اصل شخصی بودن مجازات‌ها، یکی از اساسی‌ترین اصول حقوق کیفری به شمار می‌رود. به موجب این اصل فقط شخص مرتکب جرم مسئولیت کیفری دارد و به مجازات می‌رسد. [[ضمان عاقله]] و [[ضمان جریره]] تعارضی با این اصل ندارد زیرا دیه‌ای که عاقله می‌پردازد از نوع کیفر نیست بلکه یک نوع ضمانت و مسئولیت اجتماعی است.

طبق مواد (۳۰۵) و (۳۱۲) ق.م. ا مسئولیت پرداخت دیه در قتل خطای محض با عاقله است. و ماده (۳۱۲) ق.م. ا بیان می‌دارد: «هر گاه جانی دارای عاقله نباشد یا عاقله او نتواند [[دیه]] را در مدت سه سال بپردازد، دیه از بیت المال پرداخت می‌شود».

مسئولیت به معنای مسئول بودن و موظف بودن به انجام کاری می‌باشد و مسئول کسی است که فریضه‌ای بر ذمه دارد که اگر به آن عمل نکند، بازخواست می‌شود. در اصطلاح حقوق، مسئولیت یعنی تعهد قانونی شخص به رفع ضرری که به دیگری وارد کرده است؛ خواه این ضرر ناشی از تقصر خود او باشد یا ناشی از فعالیت غیر مقصرانه. در فقه نیز در همین معنی، لفظ ضمان را به کار برده‌اند و معنی آن هر نوع مسئولیت اعم از مالی و کیفری است.

قرآن این اصل را صراحتاً در آیات متعددی آورده است: {{قرآن|وَلَا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَيْهَا ۚ وَلَا تَزِرُ‌ وَازِرَ‌ةٌ وِزْرَ‌ أُخْرَ‌ىٰ|ترجمه=هیچ‌کس جرمی نمی‌کند مگر آنکه زیان آن بر او است، و هیچ‌کس بار گناه دیگری را برنمی‌دارد.|سوره=انعام|آیه=۱۶۴}} بر این اساس قرآن کریم، دیگران را حتی اگر از افراد خانواده بزهکار باشند، بری از مسئولیت کیفری می‌داند. به‌طور کلی در ادیان الهی این اصل به صراحت قبول شده است. در تورات در مورد قصاص آمده است: «پدران برای پسران کشته نشوند و نه پسران به عوض پدران کشته شوند. هر کس برابر گناه خود کشته شود». با توجه به اهمیتی که نظام اسلامی برای آزادی فردی و امنیت قضایی قائل است، قبول مسئولیت شخصی اجتناب‌ناپذیر است و این اصل دارای ریشه‌های قرآنی است.

در [[قرآن مجید]] پنج بار آیه «ولا تزر وازره وزر آخری» تکرار شده است و آن پنج آیه عبارت است از آیه ۶۴ [[سوره انعام]]، آیه ۱۵ [[سوره اسراء]]، آیه ۱۸ [[سوره فاطر]]، آیه ۷ [[سوره زمر]] و آیه ۳۸ [[سوره نجم]] که تفاوت این‌ها فقط در مقدمه جمله است.

در سنت نیز روایتی در دست است که ابوداوود از ابورمئه نقل می‌کند و در این روایت [[پیامبر (ص)]] به پدر و پسری که به هم شباهت داشته و در کنار هم بوده‌اند، می‌گوید: «بدان که او (پسر) جنایت تو (پدر) را بر عهده نمی‌گیرد و تو جنایت او را نمی‌توانی بر عهده بگیری و سپس می‌فرمایند: «ولاتزر وازره و زر آخری».

== تعریف عاقله ==

پس مردانی هستند که با قاتل قرابت از ناحیه پدر یا پدر و مادر دارند؛ مانند پدر و جد پدری هر چه بالا رود فرزندان و نوادگان هر چه پایین روند، برادران، عموها و فرزندان آنها البته در اصطلاحات فقهی زنان از خویشاوندان پدر متوفی نیز حکما ملحق به عصبه شده‌اند. ولی قانون مجازات اسلامی فقط بستگان ذکور را جزء عصبه می‌داند. پس زنان جزء عاقله نیستند. علاوه بر آن ماده (۳۰۸) ق.م. ا سه دسته دیگر از افراد را نیز عاقله به حساب نمی‌آورد. بر طبق مفاد این ماده نابالغ، دیوانه و معسر نیز جزء عاقله نیستند؛ پس جمعاً ۴ دسته از خویشاوندان فرد عاقله محسوب نمی‌شوند.

از جمله در روایتی آمده که [[امام علی(ع)]] درباره کسی که مرتکب قتل خطا شده بود فرمود: «... و اگر هیچ‌کس را نداشته باشد که دیه مقتول را بدهد، من (امام مسلمین) دیه او را می‌پردازم و (لایبطل دم امرء مسلم) مبادا خون مسلمانی به هدر برود». در واقع منشأ این حکم حمایتی است طبیعی در میان خویشان ذکور فرد. برای این مبنا شارع مقدس احکامی از قبیل ضمان عاقله را مقرر فرموده است که در حقیقت نوعی بیمه است. ضمان عاقله نوعی بیمه اجباری و ضمان جریره بیمه قراردادی است.{{پایان پاسخ}}