جمعآوری قرآن توسط خلیفه سوم: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۷: | خط ۷: | ||
بنابر وصیت پیامبر گرامی قرآن باید جمعآوری میشد تا مانند تورات یهود در معرض تحریف قرار نگیرد. پس از رحلت پیامبر حضرت علی به تبعیت از وصیت ایشان به این مهم پرداخت و آن را عرضه داشت، ولی به دلایلی پذیرفته نشد، لکن از آنجا که قرآن، نخستین مرجع تشریع آیین اسلام و زیربنای ساخت جامعه اسلامی است، ضرورت داشت خلفای وقت با استفاده از دیگر کاتبان کلام الهی، قرآن را از روی قطعات چوب و استخوان و سینههای حافظان جمعآوری و آن را ضبط کنند؛ بنابراین، ابوبکر از زید بن ثابت خواست تا قرآن را جمعآوری کند. زید میگوید: | بنابر وصیت پیامبر گرامی قرآن باید جمعآوری میشد تا مانند تورات یهود در معرض تحریف قرار نگیرد. پس از رحلت پیامبر حضرت علی به تبعیت از وصیت ایشان به این مهم پرداخت و آن را عرضه داشت، ولی به دلایلی پذیرفته نشد، لکن از آنجا که قرآن، نخستین مرجع تشریع آیین اسلام و زیربنای ساخت جامعه اسلامی است، ضرورت داشت خلفای وقت با استفاده از دیگر کاتبان کلام الهی، قرآن را از روی قطعات چوب و استخوان و سینههای حافظان جمعآوری و آن را ضبط کنند؛ بنابراین، ابوبکر از زید بن ثابت خواست تا قرآن را جمعآوری کند. زید میگوید: | ||
ابوبکر مرا خواند و پس از مشاوره با عمر، گفت: بسیاری از قاریان و حافظان قرآن، در جنگ یمامه شهید شدهاند و بیم آن میرود که در موارد دیگر نیز گروهی دیگر کشته شوند و قسمت عمدهٔ قرآن از بین برود، آنگاه جمعآوری قرآن را مطرح ساخت… و به من اصرار ورزیدند تا به ناچار آن را پذیرفتم… و قرآن را که بر صفحاتی از سنگ و چوب نوشته شده بود، جمعآوری کردم.<ref> | ابوبکر مرا خواند و پس از مشاوره با عمر، گفت: بسیاری از قاریان و حافظان قرآن، در جنگ یمامه شهید شدهاند و بیم آن میرود که در موارد دیگر نیز گروهی دیگر کشته شوند و قسمت عمدهٔ قرآن از بین برود، آنگاه جمعآوری قرآن را مطرح ساخت… و به من اصرار ورزیدند تا به ناچار آن را پذیرفتم… و قرآن را که بر صفحاتی از سنگ و چوب نوشته شده بود، جمعآوری کردم.<ref>المصاحف، ص۶–۹.</ref> | ||
در نخستین اقدام، اعلام کرد هر کس هر چه از قرآن نزد خود دارد بیاورد. سپس با تشکیل گروهی کار جمعآوری آیات و سورهها را آغاز نمود تا آن را از پراکندگی و خطر از بین رفتن نجات دهد. هر سورهای که کامل میشد، در صندوقچه مانندی ازچرم به نام «رَبعه» قرار داده میشد؛ هر چند که بین سورهها نظم و ترتیبی به وجود نیاورد. | در نخستین اقدام، اعلام کرد هر کس هر چه از قرآن نزد خود دارد بیاورد. سپس با تشکیل گروهی کار جمعآوری آیات و سورهها را آغاز نمود تا آن را از پراکندگی و خطر از بین رفتن نجات دهد. هر سورهای که کامل میشد، در صندوقچه مانندی ازچرم به نام «رَبعه» قرار داده میشد؛ هر چند که بین سورهها نظم و ترتیبی به وجود نیاورد. | ||
خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
عثمان، افرادی را به بلاد مختلف فرستاد تا مصحفها و صحیفههایی که قرآن در آنها ثبت شده بود، جمعآوری کنند و بسوزانند. | عثمان، افرادی را به بلاد مختلف فرستاد تا مصحفها و صحیفههایی که قرآن در آنها ثبت شده بود، جمعآوری کنند و بسوزانند. | ||
سپس از مصحف واحد، نسخههایی متناسب با قرائت هر منطقه تهیه گردید و به بلاد مختلف ارسال شد. برخی تعداد مصحفهای تهیه شده و همآهنگی که همراه یک قاری به یکی از مراکز مهم اسلامی آن زمان (مکه، کوفه، بصره، شام، بحرین و یمن) ارسال میشد را شش یا هفت نسخه دانستهاند. علاوه بر آنها یک نسخه هم در مدینه نگهداری میشد که آن را «مصحف اُم» یا «مصحف امام» مینامیدند که نسخهٔ مرجع عمومی بود؛ چنانچه میان مصحفهای فرستاده شده به بلاد دیگر، اختلافی پیدا میشد، ملاک تصحیح، مصحف مدینه بود.<ref> | سپس از مصحف واحد، نسخههایی متناسب با قرائت هر منطقه تهیه گردید و به بلاد مختلف ارسال شد. برخی تعداد مصحفهای تهیه شده و همآهنگی که همراه یک قاری به یکی از مراکز مهم اسلامی آن زمان (مکه، کوفه، بصره، شام، بحرین و یمن) ارسال میشد را شش یا هفت نسخه دانستهاند. علاوه بر آنها یک نسخه هم در مدینه نگهداری میشد که آن را «مصحف اُم» یا «مصحف امام» مینامیدند که نسخهٔ مرجع عمومی بود؛ چنانچه میان مصحفهای فرستاده شده به بلاد دیگر، اختلافی پیدا میشد، ملاک تصحیح، مصحف مدینه بود.<ref>المصاحف، ص۳۴ و ۱۱۲–۱۱۳.</ref> | ||
ابنخلدون بر این باور است که: | ابنخلدون بر این باور است که: | ||
رسمالخط مصحف عثمانی، نسبت به رسمالخط عمومی و متداول، دارای ناهنجاریها و تناقضهایی در شیوهٔ نوشتن کلمات میباشد، به گونهای که اگر قرآن از طریق شنیدن و تواتر در قرائت ضبط نمیشد و مسلمانان این روش را از گذشتگان خود به ارث نمیگرفتند و با دقت و توجه تمام به حفظ آن نمیکوشیدند، امروزه قرائت صحیح بسیاری از کلمات محال بود. علت این امر، عدم آشنایی عرب به فنون خط و روشهای کتابت در آن زمان بوده است و جز تعداد اندکی، دیگران نوشتن و کتابت را نمیدانستند و خطی که آنها با آن مینوشتند، ابتدایی و در حد پایینی بوده است؛ آثار باقیمانده از صدر اول، این واقعیت رانشان میدهد.<ref> | رسمالخط مصحف عثمانی، نسبت به رسمالخط عمومی و متداول، دارای ناهنجاریها و تناقضهایی در شیوهٔ نوشتن کلمات میباشد، به گونهای که اگر قرآن از طریق شنیدن و تواتر در قرائت ضبط نمیشد و مسلمانان این روش را از گذشتگان خود به ارث نمیگرفتند و با دقت و توجه تمام به حفظ آن نمیکوشیدند، امروزه قرائت صحیح بسیاری از کلمات محال بود. علت این امر، عدم آشنایی عرب به فنون خط و روشهای کتابت در آن زمان بوده است و جز تعداد اندکی، دیگران نوشتن و کتابت را نمیدانستند و خطی که آنها با آن مینوشتند، ابتدایی و در حد پایینی بوده است؛ آثار باقیمانده از صدر اول، این واقعیت رانشان میدهد.<ref>مقدمه ابن خلدون، ص۴۱۹ و ۴۳۸.</ref> | ||
ابن ابی داود میگوید: | ابن ابی داود میگوید: | ||
پس از تکمیل نسخههای مصاحف، مصحفی را نزد عثمان بردند، وی پس از دیدن آن گفت: چه نیکو و زیبا تهیه کردهاید، ولی ناهنجاریهایی در آن رخ داده که عرب خود میتوانند آن را به نحو صحیح تلفظ کنند. سپس گفت: اگر املاء کننده از قبیلهٔ هذیل و نویسنده از قبیلهٔ ثقیف بود، چنین اشتباهاتی در آن پیدا نمیشد.<ref> | پس از تکمیل نسخههای مصاحف، مصحفی را نزد عثمان بردند، وی پس از دیدن آن گفت: چه نیکو و زیبا تهیه کردهاید، ولی ناهنجاریهایی در آن رخ داده که عرب خود میتوانند آن را به نحو صحیح تلفظ کنند. سپس گفت: اگر املاء کننده از قبیلهٔ هذیل و نویسنده از قبیلهٔ ثقیف بود، چنین اشتباهاتی در آن پیدا نمیشد.<ref>المصاحف، ص۳۲–۳۳.</ref> | ||
ثعلبی، ذیل آیهٔ إِنْ هذانِ لَساحِرانِ<ref>طه، ۶۳.</ref> میگوید: | ثعلبی، ذیل آیهٔ إِنْ هذانِ لَساحِرانِ<ref>طه، ۶۳.</ref> میگوید: | ||
خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
چون این حوادث و نظایر آن سرانجام خوشایندی نداشت، لذا خلیفهٔ سوم به پیشنهاد حذیفه بن یمان بهطور جدی به فکر یکسان کردن مصاحف برآمد. | چون این حوادث و نظایر آن سرانجام خوشایندی نداشت، لذا خلیفهٔ سوم به پیشنهاد حذیفه بن یمان بهطور جدی به فکر یکسان کردن مصاحف برآمد. | ||
عثمان با مشورت صحابه به این نتیجه رسید، مصحفها را یکسان کند و کمیتهای به مسئولیت و سرپرستی اُبی بن کعب تشکیل شد و کار یکسانسازی مصحفها را شروع کرد.<ref> | عثمان با مشورت صحابه به این نتیجه رسید، مصحفها را یکسان کند و کمیتهای به مسئولیت و سرپرستی اُبی بن کعب تشکیل شد و کار یکسانسازی مصحفها را شروع کرد.<ref>التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.</ref> | ||
سیوطی میگوید: | سیوطی میگوید: | ||
خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
اگر امر مصحفها به من نیز واگذار میشد، من همان کاری را میکردم که عثمان انجام داد. | اگر امر مصحفها به من نیز واگذار میشد، من همان کاری را میکردم که عثمان انجام داد. | ||
پس از آنکه حضرت علی به خلافت رسید، مردم را برآن داشت تا به همان مصحف عثمان، ملتزم باشند و تغییری در آن ندهند، گر چه در آن غلطهای املایی وجود داشت. این بدان جهت بود که از آن پس، هیچکس به عنوان اصلاح قرآن، تغییر و تحریفی در آن به وجود نیاورد.<ref> | پس از آنکه حضرت علی به خلافت رسید، مردم را برآن داشت تا به همان مصحف عثمان، ملتزم باشند و تغییری در آن ندهند، گر چه در آن غلطهای املایی وجود داشت. این بدان جهت بود که از آن پس، هیچکس به عنوان اصلاح قرآن، تغییر و تحریفی در آن به وجود نیاورد.<ref>پژوهشی در تاریخ قرآن، ص۴۴۸–۴۶۲.</ref> | ||
از آنجا که مصاحف متعدد، با قرائتها و لهجههای گوناگون، موجب اختلاف جدی در امر آیات قرآن کریم میشد، خلیفهٔ سوم، برای خاتمه دادن به اضطراب و نابسامانیها در قرائات قرآن، بعد از تدوین مصحف واحد، دستور داد سایر مصحفها را بسوزانند و این عمل، باعث انتقاد و سرزنش به عثمان شد.<ref> | از آنجا که مصاحف متعدد، با قرائتها و لهجههای گوناگون، موجب اختلاف جدی در امر آیات قرآن کریم میشد، خلیفهٔ سوم، برای خاتمه دادن به اضطراب و نابسامانیها در قرائات قرآن، بعد از تدوین مصحف واحد، دستور داد سایر مصحفها را بسوزانند و این عمل، باعث انتقاد و سرزنش به عثمان شد.<ref>التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.</ref> | ||
در سال بیست و پنجم هجری، کمیتهٔ یکسانسازی مصاحف، کار خود را در چهار مرحلهٔ اساسی آغاز کرد. | در سال بیست و پنجم هجری، کمیتهٔ یکسانسازی مصاحف، کار خود را در چهار مرحلهٔ اساسی آغاز کرد. | ||
خط ۶۴: | خط ۶۴: | ||
# مقابلهٔ مصحفهای آماده شده با یکدیگر، به منظور حصول اطمینان به صحت آنها و عدم وجود اختلاف بین آنها؛ البته چنانکه گفته شد، عثمان دستور داد تا مصحفهای متعددی بنگارند و آنها را به مناطق مهم اسلامی، مثل مدینه، مکه، کوفه، بصره و شام بفرستند که آنها از نظر تعداد سورهها و آیات تفاوتی نداشتند، فقط در برخی موارد قرائتها تفاوت داشتند. | # مقابلهٔ مصحفهای آماده شده با یکدیگر، به منظور حصول اطمینان به صحت آنها و عدم وجود اختلاف بین آنها؛ البته چنانکه گفته شد، عثمان دستور داد تا مصحفهای متعددی بنگارند و آنها را به مناطق مهم اسلامی، مثل مدینه، مکه، کوفه، بصره و شام بفرستند که آنها از نظر تعداد سورهها و آیات تفاوتی نداشتند، فقط در برخی موارد قرائتها تفاوت داشتند. | ||
# جمعآوری مصحفها یا نسخههایی که قرآن در آنها ثبت شده بود از تمامی بلاد اسلامی، و محو کردن آنها. | # جمعآوری مصحفها یا نسخههایی که قرآن در آنها ثبت شده بود از تمامی بلاد اسلامی، و محو کردن آنها. | ||
۴. الزام همهٔ مسلمانان به قرائت مصحف واحد و منع آنان از تلاوت مصحفها و قرائتهای دیگر.<ref> | ۴. الزام همهٔ مسلمانان به قرائت مصحف واحد و منع آنان از تلاوت مصحفها و قرائتهای دیگر.<ref>پژوهشی در تاریخ قرآن، ص۴۴۸–۴۶۲.</ref> | ||
امامان معصوم نیز قایلاند که قرآن را باید طبق نسخه و قرائت مرسوم قرائت کرد؛ همچنین شیعه به تبعیت از امامان معصوم معتقد است قرآنی که امروزه در دست مسلمانان است، همان قرآن کامل و جامع است و هرگز تحریف و تغییری در آن صورت نگرفته است؛ چنانکه شخصی در محضر امام صادق عبارتی از قرآن را بر خلاف قرائت دیگران قرائت کرد. امام به او فرمود: «دیگر اینگونه قرائت مکن و همانگونه که همگان قرائت میکنند، قرائت نما.»<ref> | امامان معصوم نیز قایلاند که قرآن را باید طبق نسخه و قرائت مرسوم قرائت کرد؛ همچنین شیعه به تبعیت از امامان معصوم معتقد است قرآنی که امروزه در دست مسلمانان است، همان قرآن کامل و جامع است و هرگز تحریف و تغییری در آن صورت نگرفته است؛ چنانکه شخصی در محضر امام صادق عبارتی از قرآن را بر خلاف قرائت دیگران قرائت کرد. امام به او فرمود: «دیگر اینگونه قرائت مکن و همانگونه که همگان قرائت میکنند، قرائت نما.»<ref>شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۴، ص۸۲۱.</ref> | ||
==جستارهای وابسته== | ==جستارهای وابسته== | ||
* [[جمعآوری قرآن در زمان پیامبر اسلام]] | * [[جمعآوری قرآن در زمان پیامبر اسلام]] |