|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{شروع متن}}
| |
| {{سوال}}
| |
| برهان امکان و وجوب چیست؟
| |
| {{پایان سوال}}
| |
| {{پاسخ}}
| |
| برهان امکان و وجوب
| |
| ==بیان برهان==
| |
| همچنانكه برهان حدوث عامترین نوع استدلال كلامی بر وجود خدا به شمار میرود، برهان امكان و وجوب را میتوان مهمترین برهان فلسفی در این باب دانست. مفهوم امكان (امكان خاص) در برابر وجوب، اساس این برهان را در صورتهای مختلف آن تشكیل میدهد. تقسیم هستی به واجب و ممكن اندیشهای است كه طرح نخستین آن به فارابی (د۳۳۹ق/ ۹۵۰م) بازمیگردد؛ اما ابنسینا (د ۴۲۸ق/۱۰۳۷م) این تقسیمبندی عقلی دوگانه یا به اعتباری سهگانه را ـ با احتساب شق سوم، یعنی امتناع وجود (ﻧﻜ: ﻫ د، مواد ثلاث) ـ در مباحث مهم هستیشناسی و در پیوند با بحث وجود و ماهیت مورد استفاده قرار داد و بنای الهیات خاص یا خداشناسی را نیز بر آن نهاد. ممكن الوجود چیزی است كه ذات آن به خودی خود ـ و صرفنظر از اینكه موجود باشد یا نباشد ـ نه اقتضای بودن دارد و نه اقتضای نبودن. به بیان دیگر وجود و عدم آن هیچیك مستلزم امری محال نیست. نوع دیگر واجب الووجود است كهذت آن ایجاب میكند كه وجود داشته باشد و عدم برای آن ممتنع و مستلزم تناقض است (الشفاء، الهیات، ۳۷-۳۸). بر مبنای اصل علیت آنچه وجود و عدم آن ذاتاٌ ممكن است. برای وجود یافتن نیازمند علتی است كه وجود آن را ضرورت بخشد و یا تحقق چنین علتی وجود آن واجب خواهد بود، اما واجب بالغیر، یعنی دارای وجوبی از ناحیۀ علت، در صورتی كه وجوب ذاتی بنا به مفهوم برابر با بینیازی مطلق از هرگونه علت است.
| |
|
| |
|
| برهان امكان و وجوب از یكسو مبتنی بر این اصل است كه وصف ممكن بر جهان موجود صدق میكند و از سوی دیگر از وجود داشتن آنچه ممكن است، نتیجه گرفته میشود كه باید واجب الوجودی در كار باشد، چیزی كه به خودی خود ضرورت وجودی ندارد، وجود آن از عدمش برتر نیست و نمیتواند پدید آید، مگر از ناحیۀ وجودی دیگر. اما آن وجحود هستی بخش نیز باید با خود واجب باشد و یا اگر ممكن فرض شود، باید سرانجام از وجود واجب سرچشمه گرفته باشد. این فرض كه برای هر موجود ممكن بتوان علتی برشمرد و آن را نیز صرفاٌ در سلسلۀ ممكنات ادامه داد، با اصل امتناع تسلسل رد میشود. برهان امكان و وجوب مبتنی بر این حكم است كه مجموعۀ موجوداتِ ممكن ـ متناهی با نامتناهی ـ به تنهایی از تبیین علت ایجاب كنندۀ موجودات عاجز استو این سلسله باید سرانجام به مبدأی بیرونه از خود متكی باشد (همو، الاشارات...، ۳/۲۰ﺑﺒ ). استدلالهایی را كه در ضمن بیان برهان امكان برای ابطال تسلسل آمده است، میتوان برهان بر امتناع تسلسل به نحو كلی نیز به شمار آورد.<ref>انواری، محمدجواد، «براهین اثبات باری»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.</ref>
| |
| == منابع ==
| |
| {{پانویس|۲}}
| |
| {{شاخه
| |
| | شاخه اصلی =کلام
| |
| | شاخه فرعی۱ =آفریدگار
| |
| | شاخه فرعی۲ =شناخت و اثبات خدا
| |
| | شاخه فرعی۳ =
| |
| }}
| |
| {{تکمیل مقاله
| |
| | شناسه = شد
| |
| | تیترها = شد
| |
| | ویرایش = شد
| |
| | لینکدهی = شد
| |
| | ناوبری =
| |
| | نمایه =شد
| |
| | تغییر مسیر =
| |
| | ارجاعات =
| |
| | بازبینی نویسنده =
| |
| | بازبینی =
| |
| | تکمیل =
| |
| | اولویت = ب
| |
| | کیفیت = ب
| |
| }}
| |
| {{پایان متن}}
| |