آثار مهدی الهی قمشه‌ای

سؤال

مهدی الهی قمشه ای چه تألیفات و ترجمه‌هایی دارند؟

آثار مهدی الهی قمشه ای...

زندگی‌نامه الهی قمشه‌ای

محمدمهدی الهی قمشه‌ای (۱۲۸۰-۱۳۵۲ش)، ملقّب به مُحی‌الدین، حکیم، عارف، شاعر و مترجم قرآن و صحیفه سجادیه است. تولّد ايشان در حدود 1322 در قمشه اصفهان (شهرضا) واقع شده و در بيت علم و تقوا پرورش و دروس ابتدائى و سطوح نهائى را در فقه و اصول از علماء بزرگ و حكماء قمشه و اصفهان فراگرفته و از آنجا مسافرت به مشهد مقدس نموده و از اساتيد خراسان چون مرحوم آقا بزرگ حكيم و آيت‌الله حاج آقا حسين قمى و ميرزا مهدى اصفهانى و مرحوم آيت‌الله برسى و ديگران استفاده نموده آنگاه به تهران عزيمت نموده و در دانشكده الهيّات و دانشگاه به تدريس فلسفه و حكمت و ساير علوم پرداخته تا در ربيع الثانى 1393 قمرى بدرود حيات گفته و جنازه‌اش حمل بقم و در جوار حضرت معصومه (ع) مدفون شده است.

آثار

آثار گرانقدر مرحوم استاد الهى قمشه‌اى

1 - ترجمه آزاد و خلاصة التفسير قرآن كريم

2 - ترجمه آزاد مفاتيح الجنان مرحوم حاج شيخ عباس قمى طاب ثراه

3 - ترجمه و شرح صحيفه سجاديه

4 - حكمت الهى جلد اول (يك دوره حكمت از امور عامّه و طبيعيات و الهيّات خاص و بيان نبوّت و امامت عامّه و خاصّه و معاد)

5 - حكمت الهى جلد سوم شرح خصوص حكيم فارابى و شرح خطبه توحيديّه مولاء امير المؤمنين و اخلاق علمى و عرفانى صد كلمه از كلمات مولا على عليه السلام

6 - كليّات ديوان الهى (نغمه الهى - نغمه حسينى - نغمۀ عشاق)

7 - توحيد هوشمندان ترجمه و شرح خصوص فارابى.

تیتر

کتاب‌شناسی

1. قصیدۀ قرآنیه: نخستین بار در سال 1313 به صورت چاپ سنگی توسط انتشارات ابن‌سینا به چاپ رسیده، اخیراً توسط انتشارات بشارت در 16 صفحه منتشر شده است.

2. نغمۀ عشاق: شامل 73 قصیده که اغلب آنها در مدح و ستایش اهل‌بیت عصمت و طهارت و مسایل معرفتی است و 56 غزل نیز در این مجموعه جای گرفته که در سال 1320 در تهران منتشر شده است.

3. نغمۀ الهی: مشتمل بر متن خطبۀ همام علی ـ علیه‌السلام ـ از نهج‌البلاغه است. همراه با ترجمه منثور و شرح منظوم که بر وزن خسرو و شیرین نظامی سروده شده و گاه به مناسبت حکایتی آمده است. نخست در سال 1320 منتشر و سپس دوباره در سال 1327 تجدید چاپ شده است.

4. تفسیر ابوالفتوح رازی (روض‌الجنان و روح‌الجنان): این تفسیر از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین تفاسیر قرآن است. چاپ اول این کتاب 5 جلدی به تصحیح محمدکاظم طباطبایی و سیدنصرالله تقوی در سال‌های 1313-1315 منتشر شد. کار تصحیح این کتاب پیش از سال 1320 از سوی وزارت فرهنگ به ایشان واگذار شد، لذا چاپ دوم به اهتمام حکیم مهدی الهی‌قمشه‌ای طی سال‌های 1335-1324 در ده جلد تجدید چاپ گردید. ایشان حواشی و نقدهای عالمانه‌ای بر این اثر سترگ نوشته‌اند.

5. ترجمه و شرح خطبۀ توحیدیۀ امیرالمؤمنین علی(ع): در سال 1322 در تهران به چاپ رسید.

6. فلسفۀ معلم ثانی ابونصر فارابی: این اثر را استاد با کتاب توحید هوشمندان توسط شرکت تضامنی علمی در سال 1322 به صورت سربی و قطع جیبی در تهران منتشر نمود.

7. قرآن مجید، ترجمۀ تفسیرگونه: این اثر نخستین بار در سال 1323 به چاپ رسید. ترجمه‌ای روان و شیوا آمیخته با اندکی تفسیر که هنوز هیچ یک از ترجمه‌های قرآن به اندازه آن رواج ندارد. تاکنون بیش از صدها بار چاپ و منتشر شده که به علت اشتمال بر نکات مهم تفسیر به خلاصه‌التفسیر هم شهرت یافته است.

8. نغمۀ حسینی: این اثر مقتل منظوم و منثوری است در احوالات سالار شهیدان که از آغاز واقعۀ عاشورا تا پایان آن را دربر گرفته است و بر وزن مخزن‌الاسرار نظامی سروده شده است. اولین بار در سال 1324 در تهران به چاپ رسید و بار دوم و سوم در سال‌های 1347 و 1379 توسط کتابفروشی اسلامیه و انتشارات روزنه منتشر شده است.

9. ده مقاله در حکمت عملی یا اخلاق مرتضوی: این اثر به ضمیمۀ کتاب حکمت الهی یک‌بار در سال 1330 جزو انتشارات دانشگاه تهران به چاپ رسید. بعدها همراه با تصحیح، تعلیقات و مقابله با نسخۀ خطی معتبر توسط استاد علامه آیت‌الله حسن‌زاده‌آملی در سال 1374 نیز منتشر شده است.

10. حکمت الهی (عام و خاص): از آثار پژوهشی استاد است که در دو جلد توسط انتشارات دانشگاه تهران به چاپ رسیده است. جلد اول شامل مهم‌ترین مباحث حکمت اسلامی و جلد دوم شامل متن و شرح فصوص الحکم حکیم ابونصر فارابی همراه با ترجمه و شرح خطبۀ توحید از نهج‌البلاغه و رساله اخلاق مرتضوی در اخلاق است.

11. منتخب‌التفاسیر: در حاشیه قرآن‌های با ترجمه ایشان چاپ شده و نخستین بار در سال 1328 به صورت چاپ سنگی در تهران توسط انتشارات دارالکتب الاسلامیه به چاپ رسیده است.

12. قصیدۀ خاتمیۀ: اولین بار در سال 1334 به صورت چاپ سنگی در قطع جیبی و در تهران منتشر شده است.

13. مناسک حج مشتاقان (اسرار حج): چاپ اول در سال 1341 به صورت جیبی و با چاپ سنگی در تهران منتشر شده است. چاپ دوم در تهران توسط انتشارات پیک علوم در سال 1380 به چاپ رسیده است.

14. نغمۀ لاهوت: شرح منظوم حکیم الهی‌قمشه‌ای است بر حدیث شریف کمیل که در سال 1342 سروده شده است.

15. ترجمۀ صحیفۀ سجادیه: ترجمه و شرح این اثر سالیان درازی به طول انجامیده تا سرانجام زبور آل‌محمد در سال 1346 ترجمه و شرح داده شد و پس از آن بارها توسط ناشرین مختلف تجدید چاپ شده است.

16. ترجمۀ مفاتیح‌الجنان: ترجمه ادعیه مفاتیح‌الجنان حاج شیخ‌عباس قمی(ره) از دیگر آثار استاد است که بارها در‌ قطع‌های گوناگون و توسط ناشران متعدد به چاپ رسیده است.

17. مشاهدات‌العارفین فی احوال سالکین الی‌الله: این اثر که به خطِ خود استاد الهی‌قمشه‌ای و به امضا و مهر ایشان ممهور و مزین شده، نزد برادرشان امانت و ظاهراً هنوز چاپ نشده است.

18. توحید هوشمندان: در حقیقت رسالة پژوهشی دکتری استاد الهی‌قمشه‌ای است. این اثر شامل مقدمه‌ای در کلیات فلسفه اسلامی و متن و ترجمۀ فصوص‌الحکم فارابی است.

19. کلیات دیوان حکیم الهی‌قمشه‌ای شامل نغمۀ الهی، نغمۀ حسینی، نغمۀ عشاق و رباعیات و مسمطات و اسرار حج...: در تهران توسط کتابفروشی علمیه اسلامیه و در سال1366به چاپ رسیده است. 20. تصحیح دوبیتی‌های باباطاهر عریان. 21. مربع عشق ـ سروده‌های عرفانی. 22. حاشیه بر مبدأ و معاد ملاصدرا شیرازی. 23. حواشی بر قصیدۀ انصافیۀ لطفعلی دانش.

ترجمه قرآن

ترجمه الهی قمشه ای آغازگر ترجمه نوین و امروزین قرآن مجید است. این ترجمه به نثر امروزین و شیرین و شیوایی انجام گرفته است. این ترجمه مطلقا رایجترین ترجمه در ۵۰ سال اخیر است. علی رغم این شهرت و محبوبیت آکنده از اغلاط علمی و معنایی است.