آثار فارسی خواجه نصیرالدین طوسی: تفاوت میان نسخه‌ها
A.rezapour (بحث | مشارکتها) |
A.rezapour (بحث | مشارکتها) (ابرابزار) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{در دست ویرایش|کاربر=A.rezapour }} | {{در دست ویرایش|کاربر=A.rezapour}} | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
... | ... | ||
==معرفی خواجه نصیرالدین== | |||
== معرفی خواجه نصیرالدین == | |||
نصیرالدین طوسی، محمد بن حسن (د ۶۷۲ ق / ۱۲۷۳م). | نصیرالدین طوسی، محمد بن حسن (د ۶۷۲ ق / ۱۲۷۳م). | ||
یکی از دانشمندان بزرگ اسلامی که در | یکی از دانشمندان بزرگ اسلامی که در رشته‌های مختلف علوم متداول صاحب نظر بوده ‘ استاد البشر و عقل حادی عشر خواجه نصیرالدین طوسی – قدس سره – است. این دانشمند والا مقام در منطق و ریاضیات و فلسفه و کلام و هیئت و نجوم و اخلاق و عرفان نظری تألیفات ارزشمندی دارد که وی را در میان مؤلفان و دانشمندان اسلامی ممتاز ساخته است.<ref>پهلوان، منصور، «عرفان خواجه نصیرالدین طوسی»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران 1380 شماره 160، ص۲۳۹.</ref> | ||
خواجه نصیرالدین ابوجعفر محمد بن محمد بن حسن طوسی، فقیه، محقق، منجم، ریاضیدان، متکلم وحکیم مشهور، در سال ۵۹۷ ق در خانواده ای اهل علم در طوس به دنیا آمد. اصل وی از جهرود ساوه است. خواجه پس از تحصیلات ابتدایی، در نیشابور در فقه، اصول و حکمت نزد پدر خود محمد بن حسن طوسی، و در کلام و فلسفه به ویژه اشارات ابن سینا در محضر فریدالدین داماد، و ریاضیات در حضور کمال الدین محمد حاسب، به تحصیل پرداخت. وی سپس به بغداد رفت و در آن جا طب و فلسفه را نزد قطب الدین، ریاضیات را نزد کمال الدین یونس، و فقه و اصول را نزد معین الدین سالم بن بدران مصری خواند و پس از مدت زمانی کوتاه، یکی از عالمان مشهور و برجسته قرن هفتم شد و سرانجام در ۱۸ ذی حجه ۶۷۲ در بغداد درگذشت و در کنار قبر امام موسی بن جعفر کاظم(ع) به خاک سپرده شد.<ref>حمید ملک مکان، «خواجه نصیرالدین طوسی و اسماعیلیان»، هفت آسمان، شماره ۹، ۱۳۸۰ش، ص۹۵.</ref> | |||
== اساس الاقتباس == | |||
اَساسُ الْاِقْتِباس، کتابی در منطق به زبان فارسی، نوشتهٔ دانشمند و متکلم نامدار ایرانی خواجه نصیرالدین طوسی (د ۶۷۱ق/ ۱۲۷۲م). | |||
خواجه | این کتاب در میان چند اثر معتبر خواجه نصیر در منطق، مانند شرح منطق ''اشارات'' و بخش منطق ''تجرید''، افزون بر تألیف کتاب به زبان فارسی، در تفصیل مطالب نیز ممتاز است و می‌توان آن را بزرگ‌ترین اثر فارسی در منطق و نمونه‌ای از نگارش علمی به این زبان در عصر خود به‌شمار آورد. مؤلف در فصل‌بندی و بیان مطالب کتاب از ابن‌سینا و به‌ویژه از منطق ''شفا''ی او پیروی کرده است. از ویژگیهای این شیوهٔ تدوین، افزودن مباحثی با عنوان «صناعات خمس» است که شامل خطابه و شعر می‌شود، درحالی که این دو مبحث در اصل بیرون از مجموعهٔ تدوین‌یافتهٔ آثار منطقی ارسطو(''ارغنون'')، و به صورت دو اثر مستقل بوده‌اند. با این‌همه، سبک تألیف و دیدگاههای خاص خواجه در این کتاب دیده می‌شود. | ||
''اساس الاقتباس'' نخستین‌بار در ۱۳۲۷ش به کوشش محمدتقی مدرس رضوی در تهران به چاپ رسید. چاپ دیگری از آن نیز به همراه تعلیقات در دو جلد به کوشش عبدالله انوار در ۱۳۷۵ش در تهران منتشر شده است.<ref>انواری، محمدجواد، «اساس الاقتباس»، دانشنامه ایران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، ذیل مدخل.</ref> | |||
== اوصاف الاشراف == | |||
اوصاف الاشراف که یکی از بهترین و عرفانی‌ترین آثار خواجه نصیر الدین طوسی است، به تقاضای شمس الدین محمد جوینی (م. ۶۸۳) وزیر هلاکو (م. ۶۶۳) و سپس اباقاخان (م. ۶۸۰) و سپس تکودار (معروف به سلطان احمد) نگاشته شده است. اوصاف الاشراف به قرینه مقدّمه آن پس از اخلاق ناصری نوشته شده و اخلاق ناصری در قلاع اسمعیلیه در حدود ۶۳۳ تمام شده‌است.<sup>[۳]</sup> از سوئی خواجه در ۶۵۴ از قلاع اسمعیلیه نجات یافت و وزارت شمس الدین جوینی در ۶۶۱ آغاز شده است.<ref>وکیلی، محمدحسن، «[http://erfanvahekmat.com/دانشنامه/اوصاف_الاشراف اوصاف الاشراف]»، عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت، بازدید: ۱۲ مه ۱۴۰۳ش.</ref> | |||
'' | == اخلاق ناصری == | ||
اَخْلاقِ ناصِری، مهم‌ترین رساله در حکمت عملی در دورهٔ اسلامی. خواجه نصیر طوسی (د ۶۷۲ق/ ۱۲۷۳م) این کتاب را زمانی نوشت که در قُهستان و در خدمت حاکم آنجا، ناصرالدین عبدالرحیم، محتشم اسماعیلی بود. خواجه‌نصیر با نوشتن ''اخلاق ناصری'' نخستین اثر مهم حکمت عملی، سنتی را بنیاد نهاد که نه در دورهٔ یونانی و نه در دورهٔ اسلامی پیش از او سابقه نداشت. فیلسوفان دورهٔ اسلامی، پیش از او در کلیات حکمت نظری آثاری مهم مانند ''دانشنامهٔ علایی'' به فارسی و ''شفا'' به عربی نوشته بودند، اما ''اخلاق ناصری'' نخستین اثر در حکمت عملی به‌شمار می‌رود و به همین سبب نیز فیلسوفان متأخر بر خواجه، آن را همچون الگویی در تدوین کلیات حکمت عملی به کار گرفتند. ''اخلاق ناصری'' یکی از مهم‌ترین متنهای فارسی در سدهٔ ۷ق است که تحت تأثیر سبک متداول در دورهٔ مغولان واقع نشده، و حاکی از نوآوری و خلاقیت بسیار است و از این دیدگاه می‌تواند مورد بررسی و استفادهٔ زبان شناسان و سبک‌شناسان قرار گیرد.<ref>طباطبائی، جواد، «اخلاق ناصری»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بیتا، ج۷، ذیل مدخل.</ref> | |||
== آغاز و انجام == | |||
اثر او رسالهٔ مختصر و فشرده‌ای در باب مبدأ و معاد است که در آن اصول عقاید اسلامی را به روش عرفانی تأویل کرده است. این کتاب دارای ۲۰ فصل است دربارهٔ صفت آخرت، مبدأ و معاد، دو جهان و مراتب مردم در آن دو، مکان و زمان آخرت، حشر خلایق، احوال خلق در آن جهان، صراط، نامهٔ اعمال، ثواب و حساب، وزن اعمال، درنوردیدن آسمانها، دمیدن در صور، احوال روز رستاخیز، بهشت و دوزخ، زبانیهٔ دوزخ، جویهای بهشت، خازن بهشت و دوزخ، درختهای زقوم و طوبی، حورالعین، ثواب و عقاب و عدل. رسالهٔ آغاز و انجام خواجه نصیرالدین طوسی در ۱۳۱۳ق / ۱۸۹۵م، ۱۳۲۴ق / ۱۹۰۶م، ۱۳۱۸ش و ۱۳۳۵ش در شیراز و تهران به چاپ رسیده است. نسخه‌های خطی آن در انگلستان (موزهٔ بریتانیا)، ایران (تهران، مشهد، همدان، قم)، پاکستان، ترکیه و مصر موجود است.<ref>بخش فلسفه و کلام، «آغاز و انجام»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بیتا، ج۱، ذیل مدخل.</ref> | |||
==آغاز و انجام== | |||
اثر او | |||
== اخلاق محتشمی == | == اخلاق محتشمی == | ||
ناصرالدین عبدالرحیم بن ابی منصور، محتشم قهستان (درگذشت: ۶۵۵ق)، نوشتن این کتاب را آغاز کرد، ولی به دلیل اشتغالات مملکتی، نتوانست آن را به پایان | ناصرالدین عبدالرحیم بن ابی منصور، محتشم قهستان (درگذشت: ۶۵۵ق)، نوشتن این کتاب را آغاز کرد، ولی به دلیل اشتغالات مملکتی، نتوانست آن را به پایان ببرد؛ ناگزیر به خواجه طوسی دستور داد کتاب را طبق مصلحت حاکم به پایان برد. در این کتاب، نخست آیات قرآن و سپس اخبار نبوی، آن گاه خبرهای علوی و پس از آن سخنان امامان دیگر شیعی به ویژه صحیفه سجادیه و در آخر هم سخنان داعیان اسماعیلی و فیلسوفان آورده شده است. سال نگارش کتاب معلوم نیست. دانش‌پژوه می‌گوید: «اخلاق ناصری در ۶۳۳ ساخته شده ولی سال نگارش اخلاق محتشمی معلوم نیست. شاید از سادگی آن بتوان گمان برد که پیش از اخلاق ناصری و گویا برای تبلیغ و دعوت نوشته شده، و پیداست جنبه عملی و مذهبی آن بیشتر از اخلاق ناصری است که فلسفی صرف می‌باشد».<ref>حمید ملک مکان، «خواجه نصیرالدین طوسی و اسماعیلیان»، هفت آسمان، شماره ۹، ۱۳۸۰ش، ص۱۱۴.</ref> | ||
== دیگر آثار به فارسی == | == دیگر آثار به فارسی == | ||
از دیگر آثار فارسی خواجه نصیرالدین طوسی عبارتند از: | از دیگر آثار فارسی خواجه نصیرالدین طوسی عبارتند از: | ||
* اثبات الواجب | * اثبات الواجب | ||
* اختیارات النجوم | * اختیارات النجوم | ||
* اختیارات المهمات | * اختیارات المهمات | ||
* الاخلاق | * الاخلاق | ||
* استخراج قبله تبریز | * استخراج قبله تبریز | ||
* بیست باب در معرفت اسطرلاب | * بیست باب در معرفت اسطرلاب | ||
* ترجمه ثمرة الفلک | * ترجمه ثمرة الفلک | ||
* ترجمه صور الکواکب | * ترجمه صور الکواکب | ||
* چهار مقاله | * چهار مقاله | ||
* حل مشکلات معینه | * حل مشکلات معینه | ||
* خلافت نامه | * خلافت نامه | ||
* رساله امامت | * رساله امامت | ||
* رساله التولی و التبری | * رساله التولی و التبری | ||
* رساله السیر و السلوک | * رساله السیر و السلوک | ||
* رساله فی خلق الاعمال | * رساله فی خلق الاعمال | ||
* رساله فی خواص الاحجار | * رساله فی خواص الاحجار | ||
* روضه تسلیم | * روضه تسلیم | ||
* روضه القلوب | * روضه القلوب | ||
* زیج ایلخانی | * زیج ایلخانی | ||
* سی فصل | * سی فصل | ||
* مطلوب المؤمنین | * مطلوب المؤمنین | ||
* واقعه بغداد<ref>اعسم، عبدالامیر، نصیرالدین طوسی پایه‌گذار کلام فلسفی، ترجمه محمد باهر، تهران، شایا، ۱۴۰۰ش، ص۸۶ تا ۱۰۳.</ref> | * واقعه بغداد<ref>اعسم، عبدالامیر، نصیرالدین طوسی پایه‌گذار کلام فلسفی، ترجمه محمد باهر، تهران، شایا، ۱۴۰۰ش، ص۸۶ تا ۱۰۳.</ref> | ||
| خط ۸۰: | خط ۶۱: | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = | | شاخه اصلی = | ||
| شاخه فرعی۱ = | | شاخه فرعی۱ = | ||
| شاخه فرعی۲ = | | شاخه فرعی۲ = | ||
نسخهٔ ۱۱ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۵۰
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
خواجه نصیرالدین طوسی کدام تألیفات خود را به فارسی نگاشته است؟
...
معرفی خواجه نصیرالدین
نصیرالدین طوسی، محمد بن حسن (د ۶۷۲ ق / ۱۲۷۳م).
یکی از دانشمندان بزرگ اسلامی که در رشته‌های مختلف علوم متداول صاحب نظر بوده ‘ استاد البشر و عقل حادی عشر خواجه نصیرالدین طوسی – قدس سره – است. این دانشمند والا مقام در منطق و ریاضیات و فلسفه و کلام و هیئت و نجوم و اخلاق و عرفان نظری تألیفات ارزشمندی دارد که وی را در میان مؤلفان و دانشمندان اسلامی ممتاز ساخته است.[۱]
خواجه نصیرالدین ابوجعفر محمد بن محمد بن حسن طوسی، فقیه، محقق، منجم، ریاضیدان، متکلم وحکیم مشهور، در سال ۵۹۷ ق در خانواده ای اهل علم در طوس به دنیا آمد. اصل وی از جهرود ساوه است. خواجه پس از تحصیلات ابتدایی، در نیشابور در فقه، اصول و حکمت نزد پدر خود محمد بن حسن طوسی، و در کلام و فلسفه به ویژه اشارات ابن سینا در محضر فریدالدین داماد، و ریاضیات در حضور کمال الدین محمد حاسب، به تحصیل پرداخت. وی سپس به بغداد رفت و در آن جا طب و فلسفه را نزد قطب الدین، ریاضیات را نزد کمال الدین یونس، و فقه و اصول را نزد معین الدین سالم بن بدران مصری خواند و پس از مدت زمانی کوتاه، یکی از عالمان مشهور و برجسته قرن هفتم شد و سرانجام در ۱۸ ذی حجه ۶۷۲ در بغداد درگذشت و در کنار قبر امام موسی بن جعفر کاظم(ع) به خاک سپرده شد.[۲]
اساس الاقتباس
اَساسُ الْاِقْتِباس، کتابی در منطق به زبان فارسی، نوشتهٔ دانشمند و متکلم نامدار ایرانی خواجه نصیرالدین طوسی (د ۶۷۱ق/ ۱۲۷۲م).
این کتاب در میان چند اثر معتبر خواجه نصیر در منطق، مانند شرح منطق اشارات و بخش منطق تجرید، افزون بر تألیف کتاب به زبان فارسی، در تفصیل مطالب نیز ممتاز است و می‌توان آن را بزرگ‌ترین اثر فارسی در منطق و نمونه‌ای از نگارش علمی به این زبان در عصر خود به‌شمار آورد. مؤلف در فصل‌بندی و بیان مطالب کتاب از ابن‌سینا و به‌ویژه از منطق شفای او پیروی کرده است. از ویژگیهای این شیوهٔ تدوین، افزودن مباحثی با عنوان «صناعات خمس» است که شامل خطابه و شعر می‌شود، درحالی که این دو مبحث در اصل بیرون از مجموعهٔ تدوین‌یافتهٔ آثار منطقی ارسطو(ارغنون)، و به صورت دو اثر مستقل بوده‌اند. با این‌همه، سبک تألیف و دیدگاههای خاص خواجه در این کتاب دیده می‌شود.
اساس الاقتباس نخستین‌بار در ۱۳۲۷ش به کوشش محمدتقی مدرس رضوی در تهران به چاپ رسید. چاپ دیگری از آن نیز به همراه تعلیقات در دو جلد به کوشش عبدالله انوار در ۱۳۷۵ش در تهران منتشر شده است.[۳]
اوصاف الاشراف
اوصاف الاشراف که یکی از بهترین و عرفانی‌ترین آثار خواجه نصیر الدین طوسی است، به تقاضای شمس الدین محمد جوینی (م. ۶۸۳) وزیر هلاکو (م. ۶۶۳) و سپس اباقاخان (م. ۶۸۰) و سپس تکودار (معروف به سلطان احمد) نگاشته شده است. اوصاف الاشراف به قرینه مقدّمه آن پس از اخلاق ناصری نوشته شده و اخلاق ناصری در قلاع اسمعیلیه در حدود ۶۳۳ تمام شده‌است.[۳] از سوئی خواجه در ۶۵۴ از قلاع اسمعیلیه نجات یافت و وزارت شمس الدین جوینی در ۶۶۱ آغاز شده است.[۴]
اخلاق ناصری
اَخْلاقِ ناصِری، مهم‌ترین رساله در حکمت عملی در دورهٔ اسلامی. خواجه نصیر طوسی (د ۶۷۲ق/ ۱۲۷۳م) این کتاب را زمانی نوشت که در قُهستان و در خدمت حاکم آنجا، ناصرالدین عبدالرحیم، محتشم اسماعیلی بود. خواجه‌نصیر با نوشتن اخلاق ناصری نخستین اثر مهم حکمت عملی، سنتی را بنیاد نهاد که نه در دورهٔ یونانی و نه در دورهٔ اسلامی پیش از او سابقه نداشت. فیلسوفان دورهٔ اسلامی، پیش از او در کلیات حکمت نظری آثاری مهم مانند دانشنامهٔ علایی به فارسی و شفا به عربی نوشته بودند، اما اخلاق ناصری نخستین اثر در حکمت عملی به‌شمار می‌رود و به همین سبب نیز فیلسوفان متأخر بر خواجه، آن را همچون الگویی در تدوین کلیات حکمت عملی به کار گرفتند. اخلاق ناصری یکی از مهم‌ترین متنهای فارسی در سدهٔ ۷ق است که تحت تأثیر سبک متداول در دورهٔ مغولان واقع نشده، و حاکی از نوآوری و خلاقیت بسیار است و از این دیدگاه می‌تواند مورد بررسی و استفادهٔ زبان شناسان و سبک‌شناسان قرار گیرد.[۵]
آغاز و انجام
اثر او رسالهٔ مختصر و فشرده‌ای در باب مبدأ و معاد است که در آن اصول عقاید اسلامی را به روش عرفانی تأویل کرده است. این کتاب دارای ۲۰ فصل است دربارهٔ صفت آخرت، مبدأ و معاد، دو جهان و مراتب مردم در آن دو، مکان و زمان آخرت، حشر خلایق، احوال خلق در آن جهان، صراط، نامهٔ اعمال، ثواب و حساب، وزن اعمال، درنوردیدن آسمانها، دمیدن در صور، احوال روز رستاخیز، بهشت و دوزخ، زبانیهٔ دوزخ، جویهای بهشت، خازن بهشت و دوزخ، درختهای زقوم و طوبی، حورالعین، ثواب و عقاب و عدل. رسالهٔ آغاز و انجام خواجه نصیرالدین طوسی در ۱۳۱۳ق / ۱۸۹۵م، ۱۳۲۴ق / ۱۹۰۶م، ۱۳۱۸ش و ۱۳۳۵ش در شیراز و تهران به چاپ رسیده است. نسخه‌های خطی آن در انگلستان (موزهٔ بریتانیا)، ایران (تهران، مشهد، همدان، قم)، پاکستان، ترکیه و مصر موجود است.[۶]
اخلاق محتشمی
ناصرالدین عبدالرحیم بن ابی منصور، محتشم قهستان (درگذشت: ۶۵۵ق)، نوشتن این کتاب را آغاز کرد، ولی به دلیل اشتغالات مملکتی، نتوانست آن را به پایان ببرد؛ ناگزیر به خواجه طوسی دستور داد کتاب را طبق مصلحت حاکم به پایان برد. در این کتاب، نخست آیات قرآن و سپس اخبار نبوی، آن گاه خبرهای علوی و پس از آن سخنان امامان دیگر شیعی به ویژه صحیفه سجادیه و در آخر هم سخنان داعیان اسماعیلی و فیلسوفان آورده شده است. سال نگارش کتاب معلوم نیست. دانش‌پژوه می‌گوید: «اخلاق ناصری در ۶۳۳ ساخته شده ولی سال نگارش اخلاق محتشمی معلوم نیست. شاید از سادگی آن بتوان گمان برد که پیش از اخلاق ناصری و گویا برای تبلیغ و دعوت نوشته شده، و پیداست جنبه عملی و مذهبی آن بیشتر از اخلاق ناصری است که فلسفی صرف می‌باشد».[۷]
دیگر آثار به فارسی
از دیگر آثار فارسی خواجه نصیرالدین طوسی عبارتند از:
- اثبات الواجب
- اختیارات النجوم
- اختیارات المهمات
- الاخلاق
- استخراج قبله تبریز
- بیست باب در معرفت اسطرلاب
- ترجمه ثمرة الفلک
- ترجمه صور الکواکب
- چهار مقاله
- حل مشکلات معینه
- خلافت نامه
- رساله امامت
- رساله التولی و التبری
- رساله السیر و السلوک
- رساله فی خلق الاعمال
- رساله فی خواص الاحجار
- روضه تسلیم
- روضه القلوب
- زیج ایلخانی
- سی فصل
- مطلوب المؤمنین
- واقعه بغداد[۸]
منابع
- ↑ پهلوان، منصور، «عرفان خواجه نصیرالدین طوسی»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران 1380 شماره 160، ص۲۳۹.
- ↑ حمید ملک مکان، «خواجه نصیرالدین طوسی و اسماعیلیان»، هفت آسمان، شماره ۹، ۱۳۸۰ش، ص۹۵.
- ↑ انواری، محمدجواد، «اساس الاقتباس»، دانشنامه ایران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، ذیل مدخل.
- ↑ وکیلی، محمدحسن، «اوصاف الاشراف»، عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت، بازدید: ۱۲ مه ۱۴۰۳ش.
- ↑ طباطبائی، جواد، «اخلاق ناصری»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بیتا، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ بخش فلسفه و کلام، «آغاز و انجام»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بیتا، ج۱، ذیل مدخل.
- ↑ حمید ملک مکان، «خواجه نصیرالدین طوسی و اسماعیلیان»، هفت آسمان، شماره ۹، ۱۳۸۰ش، ص۱۱۴.
- ↑ اعسم، عبدالامیر، نصیرالدین طوسی پایه‌گذار کلام فلسفی، ترجمه محمد باهر، تهران، شایا، ۱۴۰۰ش، ص۸۶ تا ۱۰۳.