برنامه عملی محاسبه نفس: تفاوت میان نسخه‌ها
(اصلاح ساختاری.) |
(لینکدهی.) |
||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
== ساختار برنامه == | == ساختار برنامه == | ||
عالمان [[اخلاق]] برنامه‌ای | عالمان [[اخلاق]] برنامه‌ای عملی به صورت روزانه برای محاسبه نفس ارائه داده‌اند، که از چند بخش تشکیل می‌شود.<ref name=":0">دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳.(اقتباس از فصل سوم).</ref> ساختار این برنامه چنین است: | ||
=== مشارطه === | === مشارطه === | ||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
مشارطه به دو صورت انجام می‌شود: | مشارطه به دو صورت انجام می‌شود: | ||
* به صورت کلی: در این نوع از مشارطه فرد شرط می‌کند به طور کلی همه اعمال واجب را انجام داده و کارهای حرام را ترک کند. در مشارطه به صورت کلی، فرد مشارطه را با اعضای هشت‌گانه خود (چشم، گوش، دامن، زبان، شکم، دست، پا و ذهن) انجام می‌دهد.<ref name=":0" /> | * '''به صورت کلی''': در این نوع از مشارطه فرد شرط می‌کند به طور کلی همه اعمال [[واجب]] را انجام داده و کارهای [[حرام]] را ترک کند. در مشارطه به صورت کلی، فرد مشارطه را با اعضای هشت‌گانه خود (چشم، گوش، دامن، زبان، شکم، دست، پا و ذهن) انجام می‌دهد.<ref name=":0" /> | ||
* به صورت جزئی: در این نوع از مشارطه فرد شرط می‌کند تا پایان روز مرتکب فعل یا رفتار خاصی نشود. این شیوه برای وقتی است که انسان به صفت یا رفتار خاصی مبتلا است.<ref name=":0" /> | * '''به صورت جزئی''': در این نوع از مشارطه فرد شرط می‌کند تا پایان روز مرتکب فعل یا رفتار ناپسندِ خاصی نشود. این شیوه برای وقتی است که انسان به صفت یا رفتار خاصی مبتلا است.<ref name=":0" /> | ||
می‌توان به‌صورت همزمان از هر دو شیوه نیز بهره برد؛ به این معنا که بر رعایت واجبات و محرمات شرط کرده و در کنار آن بر ترک صفت یا رفتاری خاص نیز شرط کند. | می‌توان به‌صورت همزمان از هر دو شیوه نیز بهره برد؛ به این معنا که بر رعایت واجبات و [[محرمات]] شرط کرده و در کنار آن بر ترک صفت یا رفتاری خاص نیز شرط کند. | ||
=== مراقبه === | === مراقبه === | ||
کسی که مشارطه را در آغاز روز انجام داده، باید تا پایان روز مراقب باشد به شرط خود عمل کند. او باید قبل از عمل، با تفکر نسبت به انگیزه و نیت خود، مراقبت داشته باشد که خلاف اخلاق و دستورات الهی مرتکب کاری نشود. پس از عمل نیز باید مراقبت کند که با | کسی که مشارطه را در آغاز روز انجام داده، باید تا پایان روز مراقب باشد به شرط خود عمل کند. او باید قبل از عمل، با تفکر نسبت به انگیزه و [[نیت]] خود، مراقبت داشته باشد که خلاف اخلاق و دستورات الهی مرتکب کاری نشود. پس از عمل نیز باید مراقبت کند که با پیامدهایی مانند [[ریا]]، [[منت|منّت]] و آزار ارزش عمل خود را از میان نبرد. | ||
در ابتدای راه، از سخت‌گیری در مراقبه نهی شده است؛ بنابراین، انسان در ابتدای راه باید تنها نسبت به حلال و حرام مراقبت داشته باشد؛ یا تنها نسبت به یک صفت ناپسند، خود را محاسبه کند. او می‌تواند در مراحل بعد، به مراتب بالاتر مراقبه نیز بپردازد. | در ابتدای راه، از سخت‌گیری در مراقبه نهی شده است؛ بنابراین، انسان در ابتدای راه باید تنها نسبت به [[حلال]] و حرام مراقبت داشته باشد؛ یا تنها نسبت به یک صفت ناپسند، خود را محاسبه کند. او می‌تواند در مراحل بعد، به مراتب بالاتر مراقبه نیز بپردازد. | ||
=== محاسبه === | === محاسبه === | ||
فرد باید در پایان روز، پیش از خواب به ارزیابی و حسابرسی اعمال روز بپردازد. شیوه محاسبه به این صورت است که اعمال را از ابتدای روز تا انتهای آن بررسی کرده و آنها را ارزیابی کند.<ref name=":0" /> | فرد باید در پایان روز، پیش از خواب به ارزیابی و حسابرسی اعمال روز بپردازد. شیوه محاسبه به این صورت است که اعمال را از ابتدای روز تا انتهای آن بررسی کرده و آنها را ارزیابی کند.<ref name=":0" /> | ||
محاسبه تنها برای کارهایی که فرد باید انجام می‌داد ولی آنها را ترک کرده نیست؛ بلکه باید به کارهایی که | محاسبه تنها برای کارهایی که فرد باید انجام می‌داد ولی آنها را ترک کرده نیست؛ بلکه باید به کارهایی که ترک آنها واجب بود ولی مرتکب آن شده نیز، رسیدگی کند؛ به‌ویژه اینکه به نظر برخی، بیشتر افراد به کارهایی که باید انجام دهند توجه داشته و کمتر به کارهایی که نباید انجام دهند توجه دارند.<ref>پندهای امام صادق(ع) به ره جویان صادق، همان، ص۲۰۵ (اقتباس).</ref> | ||
=== معاقبه === | === معاقبه === | ||
معاقبه به این معنا است که اگر اعمال انجام شده با ارزش‌های اخلاقی موافق بود، پاداشی مانند تفریح و غذای مناسب برای آن | معاقبه به این معنا است که اگر اعمال انجام شده با ارزش‌های اخلاقی موافق بود، پاداشی مانند تفریح و غذای مناسب برای آن در نظر بگیرد، و اگر خلاف آن بود، باید مجازاتی مناسب با آن در نظر بگیرد. | ||
برای مجازات، در ابتدا به سرزنش خود به صورت تلقین به خود پرداخته و در مراتب بعد، اعمال سختی مانند روزه انجام دهد. سفارش شده در این موارد، تشابه با عمل خلاف را نیز در نظر بگیرد؛ برای نمونه، در مورد خوردن از غذای حرام، به خود گرسنگی دهد، یا در مورد نگاه به | برای مجازات، در ابتدا به سرزنش خود به صورت تلقین به خود پرداخته و در مراتب بعد، اعمال سختی مانند [[روزه]] انجام دهد. سفارش شده در این موارد، تشابه با عمل خلاف را نیز در نظر بگیرد؛ برای نمونه، در مورد خوردن از غذای حرام، به خود گرسنگی دهد، یا در مورد نگاه به [[نامحرم]]، چشم خود را از دیدن کارهایی که دوست دارد مثل تماشای فیلم، محروم کند. جریمه باید در مقدار و چگونگی با گناه متناسب باشد.<ref>دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۳۳.</ref> | ||
== محتوا == | == محتوا == | ||
مهمترین محتوای برنامه محاسبه | رعایت [[واجبات]] و [[محرمات]] مهمترین محتوای برنامه محاسبه نفس است. ترک ویژگی‌های ناپسند که شخص به آنها مبتلا شده و یا دارا شدن ویژگی‌های نیکویی که فاقد آنها است نیز، جزء محتوای برنامه محاسبه نفس است. | ||
در برنامه‌ریزی محاسبه نفس، باید به سه بُعد رفتاری، شناختی و هیجانی نیز توجه شود. بعد رفتاری مانند زیارت رفتن، عیادت مریض و تشییع | در برنامه‌ریزی محاسبه نفس، باید به سه بُعد رفتاری، شناختی و هیجانی نیز توجه شود. بعد رفتاری مانند [[زیارت]] رفتن، [[عیادت مریض]] و [[تشییع جنازه]]؛ بعد شناختی مانند همنشینی با عالمان، مطالعه کتاب‌های اخلاقی و شنیدن [[موعظه]] و سخنرانی و رفع شبهات؛ بعد هیجانی و عاطفی مانند [[محبت به امامان(ع)]]، ابراز دوستی به اولیاء خدا، گریه بر مصیبت‌های [[اهل‌بیت(ع)]] و شادی در ایام ولادت. {{مطالعه بیشتر}} | ||
== معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر == | == معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر == | ||