فهرست تفسیرهای فارسی قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
A.rezapour (بحث | مشارکتها) (←قرن هشتم، نهم و دهم: ابرابزار) |
برچسب: ویرایش مبدأ ۲۰۱۷ |
||
| (۲ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
تفسیرهای فارسی قرآن را معرفی کنید. | تفسیرهای فارسی قرآن را معرفی کنید. | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}}'''فهرست تفسیرهای فارسی قرآن''' مجموعه‌ای از تفسیرها در قرن‌های مختلف است که برخی به صورت ترجمه و برخی به صورت تفسیر نوشته شده است. | ||
== قرن چهارم و پنجم == | == قرن چهارم و پنجم == | ||
* '''بخشی از تفسیری کهن به پارسی''': این تفسیر را سیدمرتضی آیت‌الله‌زاده شیرازی (درگذشته ۱۳۷۹ش) تصحیح کرده است. این تفسیر کهن مربوط به حدود قرن چهارم هجری است و از آیه ۱۷۶ [[سوره اعراف]] تا آخر آیه ۶۹ [[سوره نحل]] را شامل می‌شود.<ref>دانش‌پژوه، منوچهر، گزیده متون تفسیری فارسی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۹ش، ص۴۳ و ۴۴.</ref> | * '''بخشی از تفسیری کهن به پارسی''': این تفسیر را سیدمرتضی آیت‌الله‌زاده شیرازی (درگذشته ۱۳۷۹ش) تصحیح کرده است. این تفسیر کهن مربوط به حدود قرن چهارم هجری است و از آیه ۱۷۶ [[سوره اعراف]] تا آخر آیه ۶۹ [[سوره نحل]] را شامل می‌شود.<ref>دانش‌پژوه، منوچهر، گزیده متون تفسیری فارسی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۹ش، ص۴۳ و ۴۴.</ref> | ||
[[پرونده:ترجمه تفسیر طبری.jpg|بندانگشتی|ترجمه تفسیر طبری|274x274px]] | [[پرونده:ترجمه تفسیر طبری.jpg|بندانگشتی|ترجمه تفسیر طبری|274x274px]] | ||
* '''ترجمه تفسیر طبری''': تفسیری کهن از قرآن به فارسی، تألیف گروهی از علمای ماوراءالنهر در نیمه دوم قرن چهارم. [[ترجمه تفسیر طبری]] با آنکه از نظر ساختار و واژگان، ارزشی همسنگ با شاهنامه فردوسی در ادب فارسی دارد، مهجور مانده است. این اثر، اگر نخستین تفسیر فارسی نباشد، از نخستین ترجمه‌های رسمی قرآن<ref>آذرنوش، آذرتاش، «ترجمة تفسیر طبری»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.</ref> و از قدیمی‌ترین | * '''ترجمه تفسیر طبری''': تفسیری کهن از قرآن به فارسی، تألیف گروهی از علمای ماوراءالنهر در نیمه دوم قرن چهارم. [[ترجمه تفسیر طبری]] با آنکه از نظر ساختار و واژگان، ارزشی همسنگ با شاهنامه فردوسی در ادب فارسی دارد، مهجور مانده است. این اثر، اگر نخستین تفسیر فارسی نباشد، از نخستین ترجمه‌های رسمی قرآن<ref>آذرنوش، آذرتاش، «ترجمة تفسیر طبری»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.</ref> و از قدیمی‌ترین نثرهای فارسی است که بدان دسترسی وجود دارد.<ref>حبیب یغمایی، «ترجمه فارسی تفسیر طبری»، نامه فرهنگستان (قدیمی)، آبان ۱۳۲۲ش، شماره ۴، ص۳۵.</ref> | ||
* '''تفسیر قرآن پاک''': نام نویسنده تفسیر معلوم نیست. به گفته مجتبی مینوی که نسخه عکسی این تفسیر را به چاپ رسانده است، این تفسیر | * '''تفسیر قرآن پاک''': نام نویسنده تفسیر معلوم نیست. به گفته مجتبی مینوی که نسخه عکسی این تفسیر را به چاپ رسانده است، احتمال قوی در مورد این تفسیر این است که پیش از سال ۴۵۰ هجری نوشته شده است.<ref>دانش‌پژوه، منوچهر، گزیده متون تفسیری فارسی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۹ش، ص۸۳.</ref> | ||
* '''تفسیری بر عشری از قرآن مجید:''' گفته شده با کتاب [[تفسیری بر عشری از قرآن مجید]]، متعلق به قرن پنجم، تحولی خجسته پدیدار شد. ساختارهای نحوی در این کتاب، نسبت به بسیاری از آثار مشابه، به سبک مقبول فارسی نزدیکتر است و روان‌نویسی و پرهیز از پیچیدگی و پیروی از نحو فارسی قاعده عمومی کتاب است. هرچند گاهی در ساختارهای عربی، جملاتی نامأنوس برای فارسی‌زبانان، عرضه می‌کند.<ref>آذرنوش، آذرتاش، و دیگران، «ترجمه قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.</ref> | * '''تفسیری بر عشری از قرآن مجید:''' گفته شده با کتاب [[تفسیری بر عشری از قرآن مجید]]، متعلق به قرن پنجم، تحولی خجسته پدیدار شد. ساختارهای نحوی در این کتاب، نسبت به بسیاری از آثار مشابه، به سبک مقبول فارسی نزدیکتر است و روان‌نویسی و پرهیز از پیچیدگی و پیروی از نحو فارسی قاعده عمومی کتاب است. هرچند گاهی در ساختارهای عربی، جملاتی نامأنوس برای فارسی‌زبانان، عرضه می‌کند.<ref>آذرنوش، آذرتاش، و دیگران، «ترجمه قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.</ref> | ||
* '''تفسیر | * '''تفسیر قرآن مجید، نسخه کیمبریج''': بین قرن‌های چهارم و پنجم تدوین شده و تنها نیمه دوم آن (در دو جلد) باقی مانده است، این تفسیر را یکی از دل‌انگیزترین آثار نثر فارسی توصیف کرده اند.<ref>آذرنوش، آذرتاش، و دیگران، «ترجمه قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.</ref> اصل نسخه این کتاب ناقص است و تنها نیمه دوم آن در کتابخانه کمبریج وجود دارد که شامل مجلدات سوم و چهارم نسخه اصلی است. نویسنده این تفسیر کهن، نامعلوم است.<ref>مقدمه تفسیر قرآن مجید نسخه محفوظ در کتابخانه دانشگاه کمبریج، جلال متینی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۹ش، هفده.</ref> | ||
[[پرونده:تاج التراجم في تفسير.jpg|بندانگشتی|تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم|267x267پیکسل]] | [[پرونده:تاج التراجم في تفسير.jpg|بندانگشتی|تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم|267x267پیکسل]] | ||
* '''تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم:''' اثر شهفور (شاهفور) بن طاهر اسفراینی، از زیباترین آثار تفسیری فارسی است. این کتاب از نظر ساختار، واژگان، و دوگانگی نثر در ترجمه و تفسیر به کتاب‌های معاصر خود شباهت بسیار دارد. مصححان تاج التراجم، بر اساس سخنان اسفراینی در مقدمة خویش، تاج التراجم را نقطة عطفی در تاریخ ترجمه‌های قرآنی دانسته و سایر ترجمه‌های معاصرش را متأثر از آن شمرده‌اند.<ref>آذرنوش، آذرتاش، «ترجمه قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.</ref> | * '''تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم:''' اثر شهفور (شاهفور) بن طاهر اسفراینی، از زیباترین آثار تفسیری فارسی است. این کتاب از نظر ساختار، واژگان، و دوگانگی نثر در ترجمه و تفسیر به کتاب‌های معاصر خود شباهت بسیار دارد. مصححان تاج التراجم، بر اساس سخنان اسفراینی در مقدمة خویش، تاج التراجم را نقطة عطفی در تاریخ ترجمه‌های قرآنی دانسته و سایر ترجمه‌های معاصرش را متأثر از آن شمرده‌اند.<ref>آذرنوش، آذرتاش، «ترجمه قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.</ref> | ||
* '''تفسیر سورآبادی''': تفسیر کهن قرآن کریم به فارسی نوشته ابوبکر | * '''تفسیر سورآبادی''': تفسیر کهن قرآن کریم به فارسی نوشته ابوبکر عتیق بن محمد هروی نیشابوری، معروف به سورآبادی یا سوریانی، مفسر قرن پنجم.<ref>معینی، محسن، «تفسیر سورآبادی»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.</ref> | ||
== قرن ششم و هفتم == | == قرن ششم و هفتم == | ||
[[پرونده:تفسیر نسفی.webp|بندانگشتی|تفسیر نسفی از نجم‌الدین نسفی|288x288پیکسل]] | [[پرونده:تفسیر نسفی.webp|بندانگشتی|تفسیر نسفی از نجم‌الدین نسفی|288x288پیکسل]] | ||
* '''تفسیر نسفی''': اثرِ نجم‌الدین نسفی، ترجمهٔ تفسیری قرآن است به فارسی مسجع و موزون. این اثر از جملهٔ نخستین ترجمه‌های قرآن مجید به زبان فارسی به‌شمار می‌رود، و یگانه ترجمهٔ مسجع کامل قرآن مجید است.<ref>عمر جویا، محمد، «معرفی تفسیر نسفی»، بینات، بازدید: ۲۸ آذر ۱۴۰۲ش.</ref> | * '''تفسیر نسفی''': اثرِ نجم‌الدین نسفی، ترجمهٔ تفسیری قرآن است به فارسی مسجع و موزون. این اثر از جملهٔ نخستین ترجمه‌های قرآن مجید به زبان فارسی به‌شمار می‌رود، و یگانه ترجمهٔ مسجع کامل قرآن مجید است.<ref>عمر جویا، محمد، «معرفی تفسیر نسفی»، بینات، بازدید: ۲۸ آذر ۱۴۰۲ش.</ref> | ||
* '''کشف الاسرار و عده الابرار:''' تفسیر عرفانی [[کشف‌الاسرار و عدّة الابرار]]، اثر | * '''کشف الاسرار و عده الابرار:''' تفسیر عرفانی [[کشف‌الاسرار و عدّة الابرار]]، اثر ابوالفضل رشیدالدّین میبدی از تفاسیر سدهٔ ششم قمری است.<ref>مسرت، حسین، «سرآمد تفاسیر فارسی قرآن»، کتاب پاژ، شماره ۲، پیاپی ۴۶، تابستان ۱۴۰۱ش، ص۸۹.</ref> | ||
* '''تفسیر بصائر یمینی:''' تفسیر بصائر یمینی ضمن استواری در نثر و روانی، تفسیری کوتاه و جذاب به خوانندگان عرضه می‌دارد. مؤلف این تفسیر محمد بن محمود نیشابوری است که در ۵۹۹ق وفات نمود.<ref>ایازی، محمدعلی، «تفسیر بصائر یمینی»، بینات، سال دوم، شماره۶، ص۱۸۸.</ref> | * '''تفسیر بصائر یمینی:''' تفسیر بصائر یمینی ضمن استواری در نثر و روانی، تفسیری کوتاه و جذاب به خوانندگان عرضه می‌دارد. مؤلف این تفسیر محمد بن محمود نیشابوری است که در ۵۹۹ق وفات نمود.<ref>ایازی، محمدعلی، «تفسیر بصائر یمینی»، بینات، سال دوم، شماره۶، ص۱۸۸.</ref> | ||
[[پرونده:رَوض‌الجِنان.jpg|بندانگشتی|تفسیر ابوالفتوح رازی|285x285پیکسل]] | [[پرونده:رَوض‌الجِنان.jpg|بندانگشتی|تفسیر ابوالفتوح رازی|285x285پیکسل]] | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۵: | ||
* '''مواهب علّیه یا تفسیر حسینی:''' نوشته [[کمال‌الدین حسین واعظ کاشفی]]. مواهب علیه کاشفی یکی از تفاسیر قرآن است که آیات قرآن را به فارسی ساده و موجز با نقل قول‌هایی برگزیده از دیگر آثار تفسیری و نظم و نثر اهل طریقت در هم آمیخته است.<ref>سندس، کریستین زهرا، و دیگران، «علل شهرت «مواهب علیه» کاشفی»، آینه پژوهش، شماره ۱۲۸، ۱۳۹۰ش، ص۳۹.</ref> | * '''مواهب علّیه یا تفسیر حسینی:''' نوشته [[کمال‌الدین حسین واعظ کاشفی]]. مواهب علیه کاشفی یکی از تفاسیر قرآن است که آیات قرآن را به فارسی ساده و موجز با نقل قول‌هایی برگزیده از دیگر آثار تفسیری و نظم و نثر اهل طریقت در هم آمیخته است.<ref>سندس، کریستین زهرا، و دیگران، «علل شهرت «مواهب علیه» کاشفی»، آینه پژوهش، شماره ۱۲۸، ۱۳۹۰ش، ص۳۹.</ref> | ||
* '''تفسیر بَلابِل القَلاقِل''': اثر ابوالمکارم محمودبن محمد قوام‌الدین حسنی واعظ مفسر و متکلم شیعی در نیمه دوم قرن هفتم. البلابل القلاقل فقط به تفسیر آیاتی که با «قُل» آغاز می‌شوند یا لفظ «قُل» در آنها به کار رفته، به ترتیب از ابتدا تا انتهای قرآن، پرداخته است.<ref>قاسمپور، محسن، «حسنی واعظ ابوالمکارم محمودبن محمد قوام الدین»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۳، ذیل مدخل.</ref> | * '''تفسیر بَلابِل القَلاقِل''': اثر ابوالمکارم محمودبن محمد قوام‌الدین حسنی واعظ مفسر و متکلم شیعی در نیمه دوم قرن هفتم. البلابل القلاقل فقط به تفسیر آیاتی که با «قُل» آغاز می‌شوند یا لفظ «قُل» در آنها به کار رفته، به ترتیب از ابتدا تا انتهای قرآن، پرداخته است.<ref>قاسمپور، محسن، «حسنی واعظ ابوالمکارم محمودبن محمد قوام الدین»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۳، ذیل مدخل.</ref> | ||
* '''تفسیر شُنقُشی''': متعلق به قرن ششم، به نام | * '''تفسیر شُنقُشی''': متعلق به قرن ششم، به نام «گزاره‌ای از بخشی از قرآن کریم» چاپ شده است. نثر عمومی فارسی‌ای دارد، اما واژه‌های عربی به حدود دوازده درصد می‌رسد.<ref>آذرنوش، آذرتاش، «ترجمه قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.</ref> این کتاب قریب به ثلث قرآن (ده سوره اول) را شامل می‌شود.<ref>مؤلف ناشناس، گزاره‌ای از بخشی از قرآن کریم تفسیر شنقشی، تصحیح: محمدجعفر یاحقی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۵ش، از مقدمه مصحح، ص۱۱.</ref> | ||
== قرن هشتم، نهم و دهم == | == قرن هشتم، نهم و دهم == | ||
[[پرونده:000a183e29459017aa4c03204e3a91749765c883 1663082722.jpg|بندانگشتی|تفسیر گازر|308x308پیکسل]] | [[پرونده:000a183e29459017aa4c03204e3a91749765c883 1663082722.jpg|بندانگشتی|تفسیر گازر|308x308پیکسل]] | ||
* '''جلاء الأذهان و جلاء الأحزان (تفسیر گازر)''': مشهور به تفسیر گازُر، تفسیر فارسی قرآن از [[ابوالمحاسن جرجانی]]، مفسر گمنام امامی احتمالاً در قرن هشتم. نخستین بار [[جلال‌الدین محدث ارموی|میرجلال‌الدین محدّث ارموی]]، تفسیر گازر را در ده مجلد به چاپ رساند.<ref>پهلوان، منصور، «تفسیر گازر»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.</ref> این اثر را تلخیصی ستودنی از تفسیر ابوالفتوح رازی می‌دانند. مؤلف گاه در ترجمه‌ها تصرف کرده و آنها را به فارسی نزدیکتر ساخته است.<ref>آذرنوش، آذرتاش، «ترجمه قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.</ref> | * '''جلاء الأذهان و جلاء الأحزان (تفسیر گازر)''': مشهور به تفسیر گازُر، تفسیر فارسی قرآن از [[ابوالمحاسن جرجانی]]، مفسر گمنام امامی احتمالاً در قرن هشتم. نخستین بار [[جلال‌الدین محدث ارموی|میرجلال‌الدین محدّث ارموی]]، تفسیر گازر را در ده مجلد به چاپ رساند.<ref>پهلوان، منصور، «تفسیر گازر»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.</ref> این اثر را تلخیصی ستودنی از تفسیر ابوالفتوح رازی می‌دانند. مؤلف گاه در ترجمه‌ها تصرف کرده و آنها را به فارسی نزدیکتر ساخته است.<ref>آذرنوش، آذرتاش، «ترجمه قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.</ref> | ||
* '''حدائق الحقایق''': از این تفسیر فقط تفسیر سوره یوسف به‌طور کامل بجا مانده است و قستی دیگر از این تفسیر که مربوط به جزء آخر قرآن مجید است نیز بجاست. مؤلف آن، مولی | * '''حدائق الحقایق''': از این تفسیر فقط تفسیر سوره یوسف به‌طور کامل بجا مانده است و قستی دیگر از این تفسیر که مربوط به جزء آخر قرآن مجید است نیز بجاست. مؤلف آن، مولی معین‌الدین فراهی هروی عارف و واعظ شهر هرات بوده است. او از اهل عرفان بود و از طبع شاعری بهره‌مند؛ تفسیر خود را به دو مزیت اقوال عارفانه و اشعار دلشنین نیز مزین ساخته است.<ref>دانش‌پژوه، منوچهر، گزیده متون تفسیری فارسی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۹ش، ص۲۲۵.</ref> | ||
[[پرونده:Cover.jpg|بندانگشتی|تفسیر منهج الصادقین |292x292پیکسل]] | [[پرونده:Cover.jpg|بندانگشتی|تفسیر منهج الصادقین |292x292پیکسل]] | ||
* '''منهج الصادقین فی الزام المخالفین''': تفسیر منهج الصادقین از مشهورترین تفسیرهای فارسی است که [[ملافتح‌الله کاشانی]] دانشمند شیعه قرن دهم آن را نوشته است.<ref>ستار، حسین، «نگاهی به تفسیر منهج الصادقین»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه پاییز ۱۳۸۸ش، شماره ۲۴، ص۳۵.</ref> | * '''منهج الصادقین فی الزام المخالفین''': تفسیر منهج الصادقین از مشهورترین تفسیرهای فارسی است که [[ملافتح‌الله کاشانی]] دانشمند شیعه قرن دهم آن را نوشته است.<ref>ستار، حسین، «نگاهی به تفسیر منهج الصادقین»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه پاییز ۱۳۸۸ش، شماره ۲۴، ص۳۵.</ref> | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۳: | ||
* '''تفسیر اثنی عشری''': اثر سیدحسین شاه‌عبدالعظیمی از عالمان شیعه. این تفسیر در چهارده مجلد به چاپ رسیده است.<ref>استادی، رضا، «تفسیر اثنی عشری و مؤلف آن»، آینه پژوهش، شماره ۱۲۲، سال ۱۳۸۹ش، ص۱۵۶.</ref> | * '''تفسیر اثنی عشری''': اثر سیدحسین شاه‌عبدالعظیمی از عالمان شیعه. این تفسیر در چهارده مجلد به چاپ رسیده است.<ref>استادی، رضا، «تفسیر اثنی عشری و مؤلف آن»، آینه پژوهش، شماره ۱۲۲، سال ۱۳۸۹ش، ص۱۵۶.</ref> | ||
* '''تفسیر جامع''': تفسیری روایی تألیف سید محمد ابراهیم بروجردی که در در هفت جلد منتشر شده است. | * '''تفسیر جامع''': تفسیری روایی تألیف سید محمد ابراهیم بروجردی که در در هفت جلد منتشر شده است. | ||
* '''حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر''': تفسیری ده جلدی از [[سید عبدالحجت بلاغی]]. این | * '''حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر''': تفسیری ده جلدی از [[سید عبدالحجت بلاغی]]. این کتاب، تفسیری جامع است که نویسنده با توجه به سلوک عرفانی خود رنگ مایه‌های عرفانی نیز به تفسیر بخشیده است. ویژگی‌های مهم این تفسیر، بهره‌گیری از معلومات عمومی درباره شناخت ادیان و مقایسه آن با دین اسلام و قرآن، طرح مباحث تاریخی، نقل قصص، حکایات و شواهد تاریخی و استفاده از اشعار عرفانی است.<ref>مرادی، عماد، «حجت التفاسیر و گرایش‌های تفسیری عبدالحجت بلاغی»، حسنا زمستان ۱۳۹۴ش، شماره ۲۷، ص۱۳۶.</ref> | ||
* '''تفسیر عاملی''': نوشته ابراهیم عاملی، در ۸ جلد به نگارش درآمده، که شامل لغت‌شناسی، شأن نزول آیات، اقوال مفسران و نکات تربیتی و اجتماعی است.<ref>ایازی، سید محمدعلی، «ابراهیم موثق عاملی، مفسری گمنام»، بینات ۱۳۷۶، شماره ۱۳، ص۳۹.</ref> | * '''تفسیر عاملی''': نوشته ابراهیم عاملی، در ۸ جلد به نگارش درآمده، که شامل لغت‌شناسی، شأن نزول آیات، اقوال مفسران و نکات تربیتی و اجتماعی است.<ref>ایازی، سید محمدعلی، «ابراهیم موثق عاملی، مفسری گمنام»، بینات ۱۳۷۶، شماره ۱۳، ص۳۹.</ref> | ||
* '''تفسیر خسروی''': نوشته علیرضا خسروی (خسروانی) از شاهزادگان قاجار و نویسنده مذهبی. تفسیری است ساده و روان که برای عموم مردم نوشته شده و خالی از بحث‌های | * '''تفسیر خسروی''': نوشته علیرضا خسروی (خسروانی) از شاهزادگان قاجار و نویسنده مذهبی. تفسیری است ساده و روان که برای عموم مردم نوشته شده و خالی از بحث‌های زاید است و در ۸ جلد چاپ شده است.<ref>ایازی، محمدعلی، «تفسیر خسروی»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، زیرنظر بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۶۹۸.</ref> | ||
* '''تفسیر راهنما''': از اکبر هاشمی رفسنجانی و جمعی از محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن که توسط بوستان کتاب قم چاپ شده است.<ref>عابدی، محمد، «گرایش‌های تفسیری در تفسیر راهنما»، آیینه پژوهش، شماره ۹۸ و ۹۹، ۱۳۸۵ش، ص۷۰.</ref> | * '''تفسیر راهنما''': از اکبر هاشمی رفسنجانی و جمعی از محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن که توسط بوستان کتاب قم چاپ شده است.<ref>عابدی، محمد، «گرایش‌های تفسیری در تفسیر راهنما»، آیینه پژوهش، شماره ۹۸ و ۹۹، ۱۳۸۵ش، ص۷۰.</ref> | ||
* '''پرتوی از قرآن''': از | * '''پرتوی از قرآن''': از سیدمحمود طالقانی است.این تفسیر از آغاز قرآن است تا آیه ۲۸ سوره نساء و تمام جزء سی‌ام است.<ref>ایازی، محمدعلی، «پرتوی از قرآن»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، زیرنظر بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۶۸۰.</ref> | ||
* '''تفسیر تسنیم:''' اثر [[عبدالله جوادی آملی]] از جمله تفاسیری است که به زبان فارسی و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نوشته شده است.<ref>فهیمی‌تبار، حمیدرضا، «روش‌شناسی تسنیم»، پژوهش‌های قرآنی، شماره ۵۳، ۱۳۸۷ش، ص۱۲.</ref> | * '''تفسیر تسنیم:''' اثر [[عبدالله جوادی آملی]] از جمله تفاسیری است که به زبان فارسی و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نوشته شده است.<ref>فهیمی‌تبار، حمیدرضا، «روش‌شناسی تسنیم»، پژوهش‌های قرآنی، شماره ۵۳، ۱۳۸۷ش، ص۱۲.</ref> | ||
| خط ۷۵: | خط ۷۲: | ||
| تغییر مسیر =شد | | تغییر مسیر =شد | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی = | | بازبینی =شد | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت =ج | | اولویت =ج | ||
نسخهٔ کنونی تا ۹ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۳۵
سؤال
تفسیرهای فارسی قرآن را معرفی کنید.
فهرست تفسیرهای فارسی قرآن مجموعه‌ای از تفسیرها در قرن‌های مختلف است که برخی به صورت ترجمه و برخی به صورت تفسیر نوشته شده است.
قرن چهارم و پنجم
- بخشی از تفسیری کهن به پارسی: این تفسیر را سیدمرتضی آیت‌الله‌زاده شیرازی (درگذشته ۱۳۷۹ش) تصحیح کرده است. این تفسیر کهن مربوط به حدود قرن چهارم هجری است و از آیه ۱۷۶ سوره اعراف تا آخر آیه ۶۹ سوره نحل را شامل می‌شود.[۱]
- ترجمه تفسیر طبری: تفسیری کهن از قرآن به فارسی، تألیف گروهی از علمای ماوراءالنهر در نیمه دوم قرن چهارم. ترجمه تفسیر طبری با آنکه از نظر ساختار و واژگان، ارزشی همسنگ با شاهنامه فردوسی در ادب فارسی دارد، مهجور مانده است. این اثر، اگر نخستین تفسیر فارسی نباشد، از نخستین ترجمه‌های رسمی قرآن[۲] و از قدیمی‌ترین نثرهای فارسی است که بدان دسترسی وجود دارد.[۳]
- تفسیر قرآن پاک: نام نویسنده تفسیر معلوم نیست. به گفته مجتبی مینوی که نسخه عکسی این تفسیر را به چاپ رسانده است، احتمال قوی در مورد این تفسیر این است که پیش از سال ۴۵۰ هجری نوشته شده است.[۴]
- تفسیری بر عشری از قرآن مجید: گفته شده با کتاب تفسیری بر عشری از قرآن مجید، متعلق به قرن پنجم، تحولی خجسته پدیدار شد. ساختارهای نحوی در این کتاب، نسبت به بسیاری از آثار مشابه، به سبک مقبول فارسی نزدیکتر است و روان‌نویسی و پرهیز از پیچیدگی و پیروی از نحو فارسی قاعده عمومی کتاب است. هرچند گاهی در ساختارهای عربی، جملاتی نامأنوس برای فارسی‌زبانان، عرضه می‌کند.[۵]
- تفسیر قرآن مجید، نسخه کیمبریج: بین قرن‌های چهارم و پنجم تدوین شده و تنها نیمه دوم آن (در دو جلد) باقی مانده است، این تفسیر را یکی از دل‌انگیزترین آثار نثر فارسی توصیف کرده اند.[۶] اصل نسخه این کتاب ناقص است و تنها نیمه دوم آن در کتابخانه کمبریج وجود دارد که شامل مجلدات سوم و چهارم نسخه اصلی است. نویسنده این تفسیر کهن، نامعلوم است.[۷]
- تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم: اثر شهفور (شاهفور) بن طاهر اسفراینی، از زیباترین آثار تفسیری فارسی است. این کتاب از نظر ساختار، واژگان، و دوگانگی نثر در ترجمه و تفسیر به کتاب‌های معاصر خود شباهت بسیار دارد. مصححان تاج التراجم، بر اساس سخنان اسفراینی در مقدمة خویش، تاج التراجم را نقطة عطفی در تاریخ ترجمه‌های قرآنی دانسته و سایر ترجمه‌های معاصرش را متأثر از آن شمرده‌اند.[۸]
- تفسیر سورآبادی: تفسیر کهن قرآن کریم به فارسی نوشته ابوبکر عتیق بن محمد هروی نیشابوری، معروف به سورآبادی یا سوریانی، مفسر قرن پنجم.[۹]
قرن ششم و هفتم
- تفسیر نسفی: اثرِ نجم‌الدین نسفی، ترجمهٔ تفسیری قرآن است به فارسی مسجع و موزون. این اثر از جملهٔ نخستین ترجمه‌های قرآن مجید به زبان فارسی به‌شمار می‌رود، و یگانه ترجمهٔ مسجع کامل قرآن مجید است.[۱۰]
- کشف الاسرار و عده الابرار: تفسیر عرفانی کشف‌الاسرار و عدّة الابرار، اثر ابوالفضل رشیدالدّین میبدی از تفاسیر سدهٔ ششم قمری است.[۱۱]
- تفسیر بصائر یمینی: تفسیر بصائر یمینی ضمن استواری در نثر و روانی، تفسیری کوتاه و جذاب به خوانندگان عرضه می‌دارد. مؤلف این تفسیر محمد بن محمود نیشابوری است که در ۵۹۹ق وفات نمود.[۱۲]
- رَوض‌الجِنان و رَوح‌الجَنان: مشهور تفسیر ابوالفتوح رازی، کهن‌ترین و مشروح‌ترین تفسیر شیعی، به فارسی. مؤلف آن، ابوالفتوح رازی، از متکلمان امامیه در سده ششم است. شیوه تنظیم تفسیر ابوالفتوح رازی کلامی ـ روایی است، اما از آنجا که بر جنبه‌های ادبی واژه‌های قرآنی مانند مباحث لغوی و زبانی و استشهاد به اشعار عربی برای روشن شدن معانی کلمات و جنبه‌های صرف و نحوی نیز تأکید دارد، خصوصیت ادبی را هم می‌توان بر آن افزود.[۱۳]
- مواهب علّیه یا تفسیر حسینی: نوشته کمال‌الدین حسین واعظ کاشفی. مواهب علیه کاشفی یکی از تفاسیر قرآن است که آیات قرآن را به فارسی ساده و موجز با نقل قول‌هایی برگزیده از دیگر آثار تفسیری و نظم و نثر اهل طریقت در هم آمیخته است.[۱۴]
- تفسیر بَلابِل القَلاقِل: اثر ابوالمکارم محمودبن محمد قوام‌الدین حسنی واعظ مفسر و متکلم شیعی در نیمه دوم قرن هفتم. البلابل القلاقل فقط به تفسیر آیاتی که با «قُل» آغاز می‌شوند یا لفظ «قُل» در آنها به کار رفته، به ترتیب از ابتدا تا انتهای قرآن، پرداخته است.[۱۵]
- تفسیر شُنقُشی: متعلق به قرن ششم، به نام «گزاره‌ای از بخشی از قرآن کریم» چاپ شده است. نثر عمومی فارسی‌ای دارد، اما واژه‌های عربی به حدود دوازده درصد می‌رسد.[۱۶] این کتاب قریب به ثلث قرآن (ده سوره اول) را شامل می‌شود.[۱۷]
قرن هشتم، نهم و دهم
- جلاء الأذهان و جلاء الأحزان (تفسیر گازر): مشهور به تفسیر گازُر، تفسیر فارسی قرآن از ابوالمحاسن جرجانی، مفسر گمنام امامی احتمالاً در قرن هشتم. نخستین بار میرجلال‌الدین محدّث ارموی، تفسیر گازر را در ده مجلد به چاپ رساند.[۱۸] این اثر را تلخیصی ستودنی از تفسیر ابوالفتوح رازی می‌دانند. مؤلف گاه در ترجمه‌ها تصرف کرده و آنها را به فارسی نزدیکتر ساخته است.[۱۹]
- حدائق الحقایق: از این تفسیر فقط تفسیر سوره یوسف به‌طور کامل بجا مانده است و قستی دیگر از این تفسیر که مربوط به جزء آخر قرآن مجید است نیز بجاست. مؤلف آن، مولی معین‌الدین فراهی هروی عارف و واعظ شهر هرات بوده است. او از اهل عرفان بود و از طبع شاعری بهره‌مند؛ تفسیر خود را به دو مزیت اقوال عارفانه و اشعار دلشنین نیز مزین ساخته است.[۲۰]
- منهج الصادقین فی الزام المخالفین: تفسیر منهج الصادقین از مشهورترین تفسیرهای فارسی است که ملافتح‌الله کاشانی دانشمند شیعه قرن دهم آن را نوشته است.[۲۱]
قرن یازدهم
- تفسیر شریف لاهیجی: تفسیر شریف لاهیجی اثر قطب‌الدین لاهیجی از علمای امامیه قرن یازدهم هجری قمری است که به زبان فارسی نوشته شده است. با توجه به اینکه ترجمه آیات قرآن در این تفسیر ناظر به نثر معیار فارسی قرن یازدهم هجری است، وجود واژگان اصیل فارسی در آن به شیوایی متن افزوده و از نقاط قوت آن محسوب می‌شود.[۲۲]
قرن چهاردهم و پانزدهم
- تفسیر نمونه: اثر ناصر مکارم شیرازی و گروهی از دانشمندان است. این تفسیر به زبان ساده و گویا و قابل استفاده برای عموم به نگارش درآمده است و شامل همه قرآن می‌شود.[۲۳]
- احسن الحدیث: تألیف سیدعلی اکبر قرشی بنایی. این تفسیر در ۱۲ مجلد به چاپ رسیده است.[۲۴]
- تفسیر نور: اثر محسن قرائتی، تفسیری به زبان ساده و روان.[۲۵]
- تفسیر اثنی عشری: اثر سیدحسین شاه‌عبدالعظیمی از عالمان شیعه. این تفسیر در چهارده مجلد به چاپ رسیده است.[۲۶]
- تفسیر جامع: تفسیری روایی تألیف سید محمد ابراهیم بروجردی که در در هفت جلد منتشر شده است.
- حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر: تفسیری ده جلدی از سید عبدالحجت بلاغی. این کتاب، تفسیری جامع است که نویسنده با توجه به سلوک عرفانی خود رنگ مایه‌های عرفانی نیز به تفسیر بخشیده است. ویژگی‌های مهم این تفسیر، بهره‌گیری از معلومات عمومی درباره شناخت ادیان و مقایسه آن با دین اسلام و قرآن، طرح مباحث تاریخی، نقل قصص، حکایات و شواهد تاریخی و استفاده از اشعار عرفانی است.[۲۷]
- تفسیر عاملی: نوشته ابراهیم عاملی، در ۸ جلد به نگارش درآمده، که شامل لغت‌شناسی، شأن نزول آیات، اقوال مفسران و نکات تربیتی و اجتماعی است.[۲۸]
- تفسیر خسروی: نوشته علیرضا خسروی (خسروانی) از شاهزادگان قاجار و نویسنده مذهبی. تفسیری است ساده و روان که برای عموم مردم نوشته شده و خالی از بحث‌های زاید است و در ۸ جلد چاپ شده است.[۲۹]
- تفسیر راهنما: از اکبر هاشمی رفسنجانی و جمعی از محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن که توسط بوستان کتاب قم چاپ شده است.[۳۰]
- پرتوی از قرآن: از سیدمحمود طالقانی است.این تفسیر از آغاز قرآن است تا آیه ۲۸ سوره نساء و تمام جزء سی‌ام است.[۳۱]
- تفسیر تسنیم: اثر عبدالله جوادی آملی از جمله تفاسیری است که به زبان فارسی و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نوشته شده است.[۳۲]
مطالعه بیشتر
- درودی، موسی، نخستین مفسران پارسی‌نویس، انتشارات نور فاطمه، ۱۳۶۲ش.
- طباطبایی، سید محمود، گزیده متون تفسیری فارسی، نشر اساطیر، ۱۳۹۶ش.
منابع
- ↑ دانش‌پژوه، منوچهر، گزیده متون تفسیری فارسی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۹ش، ص۴۳ و ۴۴.
- ↑ آذرنوش، آذرتاش، «ترجمة تفسیر طبری»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ حبیب یغمایی، «ترجمه فارسی تفسیر طبری»، نامه فرهنگستان (قدیمی)، آبان ۱۳۲۲ش، شماره ۴، ص۳۵.
- ↑ دانش‌پژوه، منوچهر، گزیده متون تفسیری فارسی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۹ش، ص۸۳.
- ↑ آذرنوش، آذرتاش، و دیگران، «ترجمه قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ آذرنوش، آذرتاش، و دیگران، «ترجمه قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ مقدمه تفسیر قرآن مجید نسخه محفوظ در کتابخانه دانشگاه کمبریج، جلال متینی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۹ش، هفده.
- ↑ آذرنوش، آذرتاش، «ترجمه قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ معینی، محسن، «تفسیر سورآبادی»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ عمر جویا، محمد، «معرفی تفسیر نسفی»، بینات، بازدید: ۲۸ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ مسرت، حسین، «سرآمد تفاسیر فارسی قرآن»، کتاب پاژ، شماره ۲، پیاپی ۴۶، تابستان ۱۴۰۱ش، ص۸۹.
- ↑ ایازی، محمدعلی، «تفسیر بصائر یمینی»، بینات، سال دوم، شماره۶، ص۱۸۸.
- ↑ یاحقی، محمدجعفر، «تفسیر ابوالفتوح رازی»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذییل مدخل.
- ↑ سندس، کریستین زهرا، و دیگران، «علل شهرت «مواهب علیه» کاشفی»، آینه پژوهش، شماره ۱۲۸، ۱۳۹۰ش، ص۳۹.
- ↑ قاسمپور، محسن، «حسنی واعظ ابوالمکارم محمودبن محمد قوام الدین»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۳، ذیل مدخل.
- ↑ آذرنوش، آذرتاش، «ترجمه قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ مؤلف ناشناس، گزاره‌ای از بخشی از قرآن کریم تفسیر شنقشی، تصحیح: محمدجعفر یاحقی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۵ش، از مقدمه مصحح، ص۱۱.
- ↑ پهلوان، منصور، «تفسیر گازر»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ آذرنوش، آذرتاش، «ترجمه قرآن»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ دانش‌پژوه، منوچهر، گزیده متون تفسیری فارسی، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۹ش، ص۲۲۵.
- ↑ ستار، حسین، «نگاهی به تفسیر منهج الصادقین»، مطالعات قرآن و حدیث سفینه پاییز ۱۳۸۸ش، شماره ۲۴، ص۳۵.
- ↑ حیاتی، مهدی، و قدسیه پوراقبال، «نقد و بررسی سبک ترجمه آیات قرآن در «تفسیر شریف لاهیجی»، مطالعات سبک شناختی قرآن کریم، سال چهارم، پاییز و زمستان ۱۳۹۹ش، شماره ۱، ص۲۷۵.
- ↑ ایازی، محمدعلی، «تفسیر نمونه»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، زیرنظر بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۷۷۴.
- ↑ ایازی، محمدعلی، «احسن الحدیث»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، زیرنظر بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۶۶۳.
- ↑ ایازی، محمدعلی، «تفسیر نور»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، زیرنظر بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۷۷۵..
- ↑ استادی، رضا، «تفسیر اثنی عشری و مؤلف آن»، آینه پژوهش، شماره ۱۲۲، سال ۱۳۸۹ش، ص۱۵۶.
- ↑ مرادی، عماد، «حجت التفاسیر و گرایش‌های تفسیری عبدالحجت بلاغی»، حسنا زمستان ۱۳۹۴ش، شماره ۲۷، ص۱۳۶.
- ↑ ایازی، سید محمدعلی، «ابراهیم موثق عاملی، مفسری گمنام»، بینات ۱۳۷۶، شماره ۱۳، ص۳۹.
- ↑ ایازی، محمدعلی، «تفسیر خسروی»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، زیرنظر بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۶۹۸.
- ↑ عابدی، محمد، «گرایش‌های تفسیری در تفسیر راهنما»، آیینه پژوهش، شماره ۹۸ و ۹۹، ۱۳۸۵ش، ص۷۰.
- ↑ ایازی، محمدعلی، «پرتوی از قرآن»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، زیرنظر بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان و ناهید، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۶۸۰.
- ↑ فهیمی‌تبار، حمیدرضا، «روش‌شناسی تسنیم»، پژوهش‌های قرآنی، شماره ۵۳، ۱۳۸۷ش، ص۱۲.