کاربر:Rezapour/صفحه تمرین ۱: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مکانهای آیین حج عمودی}} '''صفا و مروه''' نام دو کوه کوچک در کنار [[مسجدالحرام]] است. [[سعی]] میان این دو کوه، از [[اعمال حج تمتع]] و [[عمره مفرده]] است. صفا در پایین [[کوه ابوقبیس]] و در سمت | {{مکانهای آیین حج عمودی}} '''صفا و مروه''' نام دو کوه کوچک در کنار [[مسجدالحرام]] است. [[سعی]] میان این دو کوه، از [[اعمال حج تمتع]] و [[عمره مفرده]] است و انجامندادن آن موجب باطلشدن حج میشود. صفا در پایین [[کوه ابوقبیس]] و در سمت جنوبی [[کعبه]] و نقطه آغاز سعی محسوب میشود. مروه نیز کوهی کوچک و همجوار [[کوه قعیقعان]] است که در سمت شمال شرقی کعبه قرار گرفته و نقطه پایان سعی به شمار میآید. به فاصله میان دو کوه صفا و مروه [[مسعی]] گفته میشود. در آیه ۱۵۸ [[سوره بقره]] صفا و مروه را از شعائرالهی برشمرده است. | ||
==مکان صفا و مروه== | ==مکان صفا و مروه== | ||
«صفا» بخشی از كوه ابوقبيس است<ref>تاريخ مكه المشرفه والمسجد الحرام والمدينه الشريفه والقبر الشريف نویسنده : ابن الضياء جلد : 1 صفحه : 194</ref> که در قسمت جنوبی مسجدالحرام واقع شده است.<ref>آثار اسلامي مکّه و مدينه نویسنده : جعفريان، رسول جلد : 1 صفحه : 105</ref> صفا پیشتر متصل به کوه ابوقبیس بود ولی در بازسازیهای دوره سعودی از آن جا شد.<ref>المعالم الأثيرة في السنة و السيرة نویسنده : حميد الله، محمد جلد : 1 صفحه : 159</ref> سعی میان صفا و مروه از کوه صفا آغاز میگردد.<ref>پرشكوهترين مراسم عبادت و قربانى نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 1 صفحه : 60</ref> | |||
«مروه» نیز جزئى از كوه «قيقعان» است.<ref>مناسك حج نویسنده : سبحانى، شیخ جعفر جلد : 1 صفحه : 170</ref> کوه مروه در ناحيه شمال شرقی کعبه قرار دارد.<ref>آثار اسلامي مکّه و مدينه نویسنده : جعفريان، رسول جلد : 1 صفحه : 105</ref> بخشی از کوه مروه تا سال ۱۳۷۴ شمسی باقی بود اما در اين سال، به هدف گسترش محدوده دور زدن | «مروه» نیز جزئى از كوه «قيقعان» است.<ref>مناسك حج نویسنده : سبحانى، شیخ جعفر جلد : 1 صفحه : 170</ref> کوه مروه در ناحيه شمال شرقی کعبه قرار دارد.<ref>آثار اسلامي مکّه و مدينه نویسنده : جعفريان، رسول جلد : 1 صفحه : 105</ref> بخشی از کوه مروه تا سال ۱۳۷۴ شمسی باقی بود اما در اين سال، به هدف گسترش محدوده دور زدن سعیکنندگان، قسمت باقی مانده را نیز برداشتند.<ref>آثار اسلامي مکّه و مدينه نویسنده : جعفريان، رسول جلد : 1 صفحه ۱۰۷- 108</ref> | ||
پيش از توسعه جديد در مسجد الحرام، ميان | پيش از توسعه جديد در مسجد الحرام، ميان مسعی و مسجدالحرام فاصلهای وجود داشت و بازاری در آنجا برپا بود. اما در توسعه مسجد، محدوده مسجد تا مسعی امتداد يافت.<ref>آثار اسلامي مکّه و مدينه نویسنده : جعفريان، رسول جلد : 1 صفحه ۱۰۵- ۱۰۶.</ref> | ||
===فاصله صفا و مروه و شکل امروزین=== | ===فاصله صفا و مروه و شکل امروزین=== | ||
فاصله میان صفا و مروه که سعی در آنجا انجام میشود را مسعىٰ میگویند.<ref>مناسك حج ويژه بانوان، ص: 209 | فاصله میان صفا و مروه که سعی در آنجا انجام میشود را مسعىٰ میگویند.<ref>مناسك حج ويژه بانوان، ص: 209 | ||
</ref> فاصله | </ref> فاصله میان این دو کوه را حدود سیصد و هشتاد متر دانستهاند.<ref>تفسيراحسنالحديث نویسنده : قرشی، سید علی اکبر جلد : 1 صفحه : 289</ref> فاصله میان صفا و مروه را خستين بار در سال ۱۳۴۵ شمسی سنگفرش کردند تا غبار آن سعي کنندگان و صاحبان مغازه هاي اطراف را آزار ندهد. امروزه مسعی بصورت سالن سرپوشیدهای به عرض ٢٠ متر به شکل زیبایی در دو طبقه ساخته شده که ارتفاع طبقه اوّل «١٢ متر» و ارتفاع طبقه دوم «٩ متر» میباشد. این مسیر از دو قسمت رفت و برگشت تشکیل شده است.<ref>آثار اسلامي مکّه و مدينه نویسنده : جعفريان، رسول جلد : 1 صفحه : 107</ref> | ||
همچنین برای پیشگیری از خطرات احتمالی سیل، در زیر مسعی، کانالی به عرض «۵ متر» و ارتفاع «۶\۴ متر» احداث گردیده که آب را به سمت بیرون هدایت میکند.<ref>فی خدمة ضیوف الرحمان، ص6٨.</ref>[[پرونده:مسعی.png|وسط|بیقاب|600x600px]] | |||
برای پیشگیری از خطرات احتمالی سیل، در زیر مسعی، کانالی به عرض | |||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
پیشینه تاریخی کوههای صفا و مروه در روایات به زمان هبوط [[حضرت آدم(ع)]] بازگردانده شده است. در حدیثی از [[امام صادق(ع)]] نقل شده که | پیشینه تاریخی کوههای صفا و مروه در روایات به زمان هبوط [[حضرت آدم(ع)]] بازگردانده شده است. در حدیثی از [[امام صادق(ع)]] نقل شده که پس از هبوط آدم و حوا به زمین، آدم بر روی کوه صفا و حوا بر روی کوه مروه قرار گرفتند. نام کوه صفا از اسم حضرت آدم و با توجه به آیه «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى آدَمَ ... » گرفته شد و مروه را مروه نامیدند که از اسم زن (الْمَرْأَة) گرفته شده است.<ref>الكافي (ط - الإسلامية)، ج4، ص: 190</ref> | ||
روایات دیگر شهرت این دو کوه را به عصر حضرت ابراهیم(ع) پیوند میزنند. بنابر روایت از [[ابن عباس]] نخستین کسی که میان صفا و مروه دوید مادر اسماعیل بود.<ref>تاریخ طبری، ج١، ص١٩٣.</ref> و به دنبال هفت مرتبه آمد و شد هاجر بین صفا و مروه، سعی، سنّت شد<ref>قصص الانبیاء، ابن کثیر، ج١، ص٢٢4.</ref> و اولین بار ابراهیم همراه با فرزندش اسماعیل این سنّت الهی را انجام دادند.<ref>تاریخ طبری، ج١، ص١٩٣.</ref> پیامبران دیگر در زیارت کعبه این عمل را نجام میدادند.<ref>اخبار مکه، ج١، 6٨.</ref> | روایات دیگر شهرت این دو کوه را به عصر حضرت ابراهیم(ع) پیوند میزنند. بنابر روایت از [[ابن عباس]] نخستین کسی که میان صفا و مروه دوید مادر اسماعیل بود.<ref>تاریخ طبری، ج١، ص١٩٣.</ref> و به دنبال هفت مرتبه آمد و شد هاجر بین صفا و مروه، سعی، سنّت شد<ref>قصص الانبیاء، ابن کثیر، ج١، ص٢٢4.</ref> و اولین بار ابراهیم همراه با فرزندش اسماعیل این سنّت الهی را انجام دادند.<ref>تاریخ طبری، ج١، ص١٩٣.</ref> پیامبران دیگر در زیارت کعبه این عمل را نجام میدادند.<ref>اخبار مکه، ج١، 6٨.</ref> | ||
خط ۳۰: | خط ۲۰: | ||
بنابر برخی گزارشهای تاریخی در عصر جاهلی، بر کوه صفا بت نهیک و بر کوه مروه بت مطعم الطیر قرار داده شده بود.<ref>اخبار مکه، ج١، ص١٢5.</ref> از این رو آن دسته از مشرکان که [[بت منات]] را میپرستیدند سعی صفا و مروه را انجام نمیدادند.<ref>اخبار مکه، ج١، ص١٢5.</ref> این بتها همچنان بر روی کوه صفا و مروه قرار داشت تا آن گاه که در سال هفتم از هجرت پیامبر اسلام(ص) برای انجام «[[عمرة القضا]]» به مکّه آمدند و بنابر روایتی از امام صادق(ع) به درخواست رسول خدا(ص) بتها را از صفا و مروه برداشتند و آن حضرت میان صفا و مروه سعی نمود و پس از آن بار دیگر آنها را بر روی صفا و مروه نصب کردند.<ref>مجمعالبیان، ج١، ص٢4٠؛ بحارالانوار، ج٩6، ص٢٣5.</ref> | بنابر برخی گزارشهای تاریخی در عصر جاهلی، بر کوه صفا بت نهیک و بر کوه مروه بت مطعم الطیر قرار داده شده بود.<ref>اخبار مکه، ج١، ص١٢5.</ref> از این رو آن دسته از مشرکان که [[بت منات]] را میپرستیدند سعی صفا و مروه را انجام نمیدادند.<ref>اخبار مکه، ج١، ص١٢5.</ref> این بتها همچنان بر روی کوه صفا و مروه قرار داشت تا آن گاه که در سال هفتم از هجرت پیامبر اسلام(ص) برای انجام «[[عمرة القضا]]» به مکّه آمدند و بنابر روایتی از امام صادق(ع) به درخواست رسول خدا(ص) بتها را از صفا و مروه برداشتند و آن حضرت میان صفا و مروه سعی نمود و پس از آن بار دیگر آنها را بر روی صفا و مروه نصب کردند.<ref>مجمعالبیان، ج١، ص٢4٠؛ بحارالانوار، ج٩6، ص٢٣5.</ref> | ||
==صفا و مروه در قرآن== | ==صفا و مروه در قرآن== | ||
صفا و مروه یک بار در آیه | صفا و مروه یک بار در آیه ۱۵۸ [[سوره بقره]] آمده است: | ||
{{قرآن | {{قرآن | ||
خط ۳۷: | خط ۲۷: | ||
}} | }} | ||
در بسيارى از روايات كه | در بسيارى از روايات كه شیعه و اهلسنت آنها را نقل گردهاند چنین نقل شده كه در عصر جاهليت مشركان در بالاى كوه صفا و کوه مروه بت قرار داده بودند. نصب كرده بودند بنام" اساف" و بر كوه" مروه" بت ديگر بنام" نائله" و به هنگام سعى از اين دو كوه بالا مىرفتند و آن دو بت را به عنوان تبرك با دست خود مسح مىكردند، مسلمانان به خاطر اين موضوع از سعى ميان صفا و مروه كراهت داشتند و فكر مىكردند در اين شرائط سعى صفا و مروه كار صحيحى نيست. | ||
آيه فوق نازل شد و به آنها اعلام داشت كه صفا و مروه از شعائر خداوند است اگر مردم نادان آنها را آلوده كردهاند دليل بر اين نيست كه مسلمانان فريضه سعى را ترك كنند.<ref>تفسير نمونه، ج1، ص۵۳۷</ref> | آيه فوق نازل شد و به آنها اعلام داشت كه صفا و مروه از شعائر خداوند است اگر مردم نادان آنها را آلوده كردهاند دليل بر اين نيست كه مسلمانان فريضه سعى را ترك كنند.<ref>تفسير نمونه، ج1، ص۵۳۷</ref> |
نسخهٔ ۱۲ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۲۸
الگو:مکانهای آیین حج عمودی صفا و مروه نام دو کوه کوچک در کنار مسجدالحرام است. سعی میان این دو کوه، از اعمال حج تمتع و عمره مفرده است و انجامندادن آن موجب باطلشدن حج میشود. صفا در پایین کوه ابوقبیس و در سمت جنوبی کعبه و نقطه آغاز سعی محسوب میشود. مروه نیز کوهی کوچک و همجوار کوه قعیقعان است که در سمت شمال شرقی کعبه قرار گرفته و نقطه پایان سعی به شمار میآید. به فاصله میان دو کوه صفا و مروه مسعی گفته میشود. در آیه ۱۵۸ سوره بقره صفا و مروه را از شعائرالهی برشمرده است.
مکان صفا و مروه
«صفا» بخشی از كوه ابوقبيس است[۱] که در قسمت جنوبی مسجدالحرام واقع شده است.[۲] صفا پیشتر متصل به کوه ابوقبیس بود ولی در بازسازیهای دوره سعودی از آن جا شد.[۳] سعی میان صفا و مروه از کوه صفا آغاز میگردد.[۴]
«مروه» نیز جزئى از كوه «قيقعان» است.[۵] کوه مروه در ناحيه شمال شرقی کعبه قرار دارد.[۶] بخشی از کوه مروه تا سال ۱۳۷۴ شمسی باقی بود اما در اين سال، به هدف گسترش محدوده دور زدن سعیکنندگان، قسمت باقی مانده را نیز برداشتند.[۷]
پيش از توسعه جديد در مسجد الحرام، ميان مسعی و مسجدالحرام فاصلهای وجود داشت و بازاری در آنجا برپا بود. اما در توسعه مسجد، محدوده مسجد تا مسعی امتداد يافت.[۸]
فاصله صفا و مروه و شکل امروزین
فاصله میان صفا و مروه که سعی در آنجا انجام میشود را مسعىٰ میگویند.[۹] فاصله میان این دو کوه را حدود سیصد و هشتاد متر دانستهاند.[۱۰] فاصله میان صفا و مروه را خستين بار در سال ۱۳۴۵ شمسی سنگفرش کردند تا غبار آن سعي کنندگان و صاحبان مغازه هاي اطراف را آزار ندهد. امروزه مسعی بصورت سالن سرپوشیدهای به عرض ٢٠ متر به شکل زیبایی در دو طبقه ساخته شده که ارتفاع طبقه اوّل «١٢ متر» و ارتفاع طبقه دوم «٩ متر» میباشد. این مسیر از دو قسمت رفت و برگشت تشکیل شده است.[۱۱]
همچنین برای پیشگیری از خطرات احتمالی سیل، در زیر مسعی، کانالی به عرض «۵ متر» و ارتفاع «۶\۴ متر» احداث گردیده که آب را به سمت بیرون هدایت میکند.[۱۲]
پیشینه
پیشینه تاریخی کوههای صفا و مروه در روایات به زمان هبوط حضرت آدم(ع) بازگردانده شده است. در حدیثی از امام صادق(ع) نقل شده که پس از هبوط آدم و حوا به زمین، آدم بر روی کوه صفا و حوا بر روی کوه مروه قرار گرفتند. نام کوه صفا از اسم حضرت آدم و با توجه به آیه «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى آدَمَ ... » گرفته شد و مروه را مروه نامیدند که از اسم زن (الْمَرْأَة) گرفته شده است.[۱۳]
روایات دیگر شهرت این دو کوه را به عصر حضرت ابراهیم(ع) پیوند میزنند. بنابر روایت از ابن عباس نخستین کسی که میان صفا و مروه دوید مادر اسماعیل بود.[۱۴] و به دنبال هفت مرتبه آمد و شد هاجر بین صفا و مروه، سعی، سنّت شد[۱۵] و اولین بار ابراهیم همراه با فرزندش اسماعیل این سنّت الهی را انجام دادند.[۱۶] پیامبران دیگر در زیارت کعبه این عمل را نجام میدادند.[۱۷]
عصر جاهلی
بنابر برخی گزارشهای تاریخی در عصر جاهلی، بر کوه صفا بت نهیک و بر کوه مروه بت مطعم الطیر قرار داده شده بود.[۱۸] از این رو آن دسته از مشرکان که بت منات را میپرستیدند سعی صفا و مروه را انجام نمیدادند.[۱۹] این بتها همچنان بر روی کوه صفا و مروه قرار داشت تا آن گاه که در سال هفتم از هجرت پیامبر اسلام(ص) برای انجام «عمرة القضا» به مکّه آمدند و بنابر روایتی از امام صادق(ع) به درخواست رسول خدا(ص) بتها را از صفا و مروه برداشتند و آن حضرت میان صفا و مروه سعی نمود و پس از آن بار دیگر آنها را بر روی صفا و مروه نصب کردند.[۲۰]
صفا و مروه در قرآن
صفا و مروه یک بار در آیه ۱۵۸ سوره بقره آمده است:
﴿در حقيقت، «صفا» و «مروه» از شعاير خداست [كه يادآور اوست]؛ پس هر كه خانه [خدا] را حج كند، يا عمره گزارد، بر او گناهى نيست كه ميان آن دو سعى به جاى آورد و هر كه افزون بر فريضه، كار نيكى كند، خدا حق شناس و داناست﴾
در بسيارى از روايات كه شیعه و اهلسنت آنها را نقل گردهاند چنین نقل شده كه در عصر جاهليت مشركان در بالاى كوه صفا و کوه مروه بت قرار داده بودند. نصب كرده بودند بنام" اساف" و بر كوه" مروه" بت ديگر بنام" نائله" و به هنگام سعى از اين دو كوه بالا مىرفتند و آن دو بت را به عنوان تبرك با دست خود مسح مىكردند، مسلمانان به خاطر اين موضوع از سعى ميان صفا و مروه كراهت داشتند و فكر مىكردند در اين شرائط سعى صفا و مروه كار صحيحى نيست.
آيه فوق نازل شد و به آنها اعلام داشت كه صفا و مروه از شعائر خداوند است اگر مردم نادان آنها را آلوده كردهاند دليل بر اين نيست كه مسلمانان فريضه سعى را ترك كنند.[۲۱]
مفسران شیعه و سنّی در شان نزول این آیه اتفاق نظر دارند: این آیه در عمرة القضا و پیش از فتح مکه نازل شده است. برخی از یاران پیامبر(ص) گمان میکردند با وجود بتها بر روی کوه صفا و مروه، باید سعی را ترک کنند اما قرآن در این آیه مسلمانان را به انجام عمل سعی در آن شرایط موظف کرد.
فضیلت صفا و مروه
در روایتی از پیامبر، پاداش سعی میان صفا و مروه با پاداش حج پیاده و پاداش آزاد کردن هفتاد بنده برابر شمرده شده است.[۲۲] در روایاتی از امامان شیعه بر فضیلت محل سعی تاکید شده است [۲۳][۲۴] و از شفاعت ملائکه از سعی کنندگان یاد شده است.[۲۵]
1. امام صادق عليه السلام: نزد خداوند، هيچ بقعهاى محبوبتر از محلّ سعى نيست؛ زيرا هر گردنكشى در آن، خوار مىشود. (
الكافى: ج 4 ص 434)
حکم فقهی سعی
سعی، بین صفا و مروه رکنی از ارکان حج است، اگر حاجیان عمداً آن را ترک کنند حج آنان باطل میباشد.[۲۶]
سعى بايد بعد از طواف و نماز آن، انجام شود؛ و اگر عمداً پيش از آنها بجا آورده شود، بايد بعد از طواف و نماز، اعاده شود.[۲۷]
بعد از نماز طواف، سعى- يعنى رفتن از صفا به مروه، و از مروه به صفا در هفت شوط- واجب است.[۲۸]
مسألۀ 835- لازم نيست سعى را بلافاصله بعد از طواف و نماز آن بجا آورد؛ بلكه اگر خسته شود، يا هوا گرم باشد، مىتواند آن را تا ساعتها به تأخير اندازد. حتّى بدون خستگى و گرما نيز تأخير جايز است؛ ولى تأخير آن تا فردا بدون ضرورت جايز نيست، و اگر تأخير انداخت، گناه كرده، ولى سعى او باطل نخواهد شد.[۲۹]
مسأله 437- نظر به اين كه طبقه دوم، سعى بين دو كوه صفا و مروه نيست سعى در آن كفايت نمىكند.[۳۰]
سعى به معنى رفتن از بيخ كوه «صفا» به «مروه» و از بيخ «مروه» به «صفا» در قالب هفت شوط است و از صفا به مروه يك شوط، و بالعكس شوط دوم حساب مى شود بنابراين بايد از صفا آغاز كند و در مروه پايان پذيرد.[۳۱]
نگارخانه
- کوه صفا.jpg
کوه صفا
- کوه مروه.JPG
کوه مروه
- کوه صفا از نمای بالا.jpg
کوه صفا و سعیکنندگان از نمای بالا
- کوه صفا (قدیمی).png
تصویری قدیمی از کوه صفا
پانویس
- ↑ تاريخ مكه المشرفه والمسجد الحرام والمدينه الشريفه والقبر الشريف نویسنده : ابن الضياء جلد : 1 صفحه : 194
- ↑ آثار اسلامي مکّه و مدينه نویسنده : جعفريان، رسول جلد : 1 صفحه : 105
- ↑ المعالم الأثيرة في السنة و السيرة نویسنده : حميد الله، محمد جلد : 1 صفحه : 159
- ↑ پرشكوهترين مراسم عبادت و قربانى نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 1 صفحه : 60
- ↑ مناسك حج نویسنده : سبحانى، شیخ جعفر جلد : 1 صفحه : 170
- ↑ آثار اسلامي مکّه و مدينه نویسنده : جعفريان، رسول جلد : 1 صفحه : 105
- ↑ آثار اسلامي مکّه و مدينه نویسنده : جعفريان، رسول جلد : 1 صفحه ۱۰۷- 108
- ↑ آثار اسلامي مکّه و مدينه نویسنده : جعفريان، رسول جلد : 1 صفحه ۱۰۵- ۱۰۶.
- ↑ مناسك حج ويژه بانوان، ص: 209
- ↑ تفسيراحسنالحديث نویسنده : قرشی، سید علی اکبر جلد : 1 صفحه : 289
- ↑ آثار اسلامي مکّه و مدينه نویسنده : جعفريان، رسول جلد : 1 صفحه : 107
- ↑ فی خدمة ضیوف الرحمان، ص6٨.
- ↑ الكافي (ط - الإسلامية)، ج4، ص: 190
- ↑ تاریخ طبری، ج١، ص١٩٣.
- ↑ قصص الانبیاء، ابن کثیر، ج١، ص٢٢4.
- ↑ تاریخ طبری، ج١، ص١٩٣.
- ↑ اخبار مکه، ج١، 6٨.
- ↑ اخبار مکه، ج١، ص١٢5.
- ↑ اخبار مکه، ج١، ص١٢5.
- ↑ مجمعالبیان، ج١، ص٢4٠؛ بحارالانوار، ج٩6، ص٢٣5.
- ↑ تفسير نمونه، ج1، ص۵۳۷
- ↑ بحار، ج٩6، ص٢٣6.
- ↑ بحار، ج٩6، ص٢٣5.
- ↑ بحار، ج٩6، ص٢٣4.
- ↑ الفقیه، ج٢، ص١٣5.
- ↑ يك دوره فقه كامل فارسى، ص: 65
- ↑ مناسك حج (محشى)، ص: 387
- ↑ مناسك حج (محشى)، ص: 385
- ↑ مناسك جامع حج (مكارم)، ص: 240
- ↑ جامع الفتاوى - عمره مفرده، ص: 156
- ↑ مناسك حج نویسنده : سبحانى، شیخ جعفر جلد : 1 صفحه : 170
- ↑ «صورتان نادرتان للمسعی»، صفحه ارض الذكريات در توییتر.
- ↑ «صورتان نادرتان للمسعی»، صفحه ارض الذكريات در توییتر.
منابع
- «صورتان نادرتان للمسعی»، صفحه ارض الذكريات در توییتر، تاریخ درج مطلب: ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۰م، تاریخ بازدید: ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
- قرآن کریم.
- مجمعالبحرین، طریحی، تهران - ١۴٠٨ ه. ق.
- قصص الانبیاء، ابنکثیر، اسماعیل بن عمر.
- بحارالانوار، محمدباقر المجلسی، ط ٢، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ه. ق - ١٩٨٣م.
- تاریخ الطبری، محمد بن جریر الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ دوم، بیروت، دارالتراث، ١٩6٧م.
- اخبار مکه، ازرقی، محمد بن عبدالله.
- لغتنامه دهخدا، چاپ دانشگاه تهران، ج٢، ص١٧٠٠.
- کشف الاسرار، میبدی، ابوالفضل.
- مجمع البیان، طبرسی، فضل بن حسن.
- هدایة السالک، مبارک بن علی بن حمد التميمی.
- احکام القرآن، ابوبكر محمد بن عبدالله ابن عربی.
- سلسلة ینابیع الفقهیة، مروارید، علیاصغر.