قرآن بایسنغری: تفاوت میان نسخه‌ها
A.rezapour (بحث | مشارکتها) |
A.rezapour (بحث | مشارکتها) |
||
| (۱۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۸: | ||
| نسخه الکترونیکی = | | نسخه الکترونیکی = | ||
}} | }} | ||
'''قرآن | '''قرآن بایسُنغُری'''، بزرگترین قرآن خطی جهان به‌شمار می‌آید که در سده نهم هجری در دوره تیموری به [[خط محقق|خط محَقَّق]] کتابت شده است. قرآن بایسنغری یکی از نوادر تاریخ کتاب‌آرایی اسلامی است و یکی از مشهورترین نسخه‌های کتاب‌گری شده در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران است. این اثر نفیس را یکی از شاهکارهای هنری دوره تیموری می‌دانند. | ||
محققان درباره خوشنویس این اثر اختلاف دارند. برخی | محققان درباره خوشنویس این اثر اختلاف دارند. برخی گفتهاند خود بایسنغر میرزا که استاد خط بوده آن را کتابت کرده و برخی نیز گفتهاند این اثر توسط عمر اقطع خوشنویسی شده است و چون در کتابخانه هنری تیموریان انجام شده، به نام حامی آن یعنی بایسنغر میرزا مشهور گردیده است. | ||
قرآن | بیشترین تعداد برگ‌های این مصحف یعنی ۱۴۴ صفحه، در کتابخانه و موزه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. قرآن بایسنغر برای نخستین‌بار در ابعاد ۵۰ در ۷۰ سانتیمتر توسط آستان قدس رضوی به چاپ رسید. | ||
== معرفی و جایگاه == | == معرفی و جایگاه == | ||
قرآن بایسنغری، بزرگترین قرآن خطی جهان به‌شمار می‌آید که در سده نهم هجری در دوره تیموری به خط محقق کتابت شده است. بسیاری از پژوهشگران، کتابت این قرآن را به | قرآن بایسنغری، بزرگترین قرآن خطی جهان به‌شمار می‌آید که در سده نهم هجری در دوره تیموری به خط محقق کتابت شده است. بسیاری از پژوهشگران، کتابت این قرآن را به بایسنغر میرزا، فرزند شاهرخ تیموری یا دست‌کم به دوران زندگی وی نسبت می‌دهند. بر اساس پژوهش‌های انجام‌گرفته و با درنگ بر ویژگی‌های این مصحف، به ویژه در زمینه‌های شیوه تذهیب، فرم نقش‌ها، آرایه‌ها، جنس کاغذ، نوع خط، مرکب، صحافی و تجلید، می‌توان دریافت کتابت آن در دوره تیموری در منطقه شمال خراسان بزرگ، به ویژه سمرقند و بخارا، انجام پذیرفته است.<ref>«[http://malekmuseum.org/news/469/نسخه-شگفت‌انگیز-و-اسرارآمیز-قرآن-بایسنغری-پس-از-70-سال-در-کتابخانه-و-موزه-ملی-ملک-به-نمایش-درمی‌آید نسخه شگفت‌انگیز و اسرارآمیز قرآن بایسنغری پس از ۷۰ سال در کتابخانه و موزه ملی ملک به نمایش درمی‌آید]»، کتابخانه و موزه ملی ملک، انتشار: ۱۶ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲.</ref> | ||
بیشترین تعداد برگ‌های این مصحف یعنی ۱۴۴ صفحه، در کتابخانه و موزه مرکزی آستان قدس رضوی | بیشترین تعداد برگ‌های این مصحف یعنی ۱۴۴ صفحه، در کتابخانه و موزه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. از این تعداد، ۸ سطر در کتابخانه و موزه ملی ملک و بقیه در کتابخانه و موزه مرکزی آستان قدس رضوی جای دارند. قرآن بایسنغری از نظر اندازه صفحه و دانگ قلم، بزرگترین قرآن در تاریخ کتاب‌آرایی ایرانی به‌شمار می‌آید. اندازه‌های این قرآن ۱۰۵ و در ۱۸۷ سانتیمتر است.<ref>«[http://malekmuseum.org/news/469/نسخه-شگفت‌انگیز-و-اسرارآمیز-قرآن-بایسنغری-پس-از-70-سال-در-کتابخانه-و-موزه-ملی-ملک-به-نمایش-درمی‌آید نسخه شگفت‌انگیز و اسرارآمیز قرآن بایسنغری پس از ۷۰ سال در کتابخانه و موزه ملی ملک به نمایش درمی‌آید]»، کتابخانه و موزه ملی ملک، انتشار: ۱۶ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲.</ref> | ||
قرآن بایسنغری یکی از نوادر تاریخ کتاب‌آرایی اسلامی است و یکی از مشهورترین نسخه‌های کتاب‌گری شده در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران | قرآن بایسنغری یکی از نوادر تاریخ کتاب‌آرایی اسلامی است و یکی از مشهورترین نسخه‌های کتاب‌گری شده در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران به‌شمار می‌رود.<ref>«[https://www.cgie.org.ir/fa/news/142925/حسینی--%C2%C2«Ã%C2Ã%C2±Ã%C2¢Ã%C2-Ã%C2¨Ã%C2§Ã%C2Ã%C2³Ã%C2Ã%C2ºÃ%C2±Ã%C2%C2%C2»-Ã%C2¯Ã%C2±Ã%C2Ã%C2Ã%C2â%C2%C2Ã%C2§Ã%C2-Ã%C2¨Ã%C2-Ã%C2´Ã%C2Ã%C2§Ã%C2®Ã%C2ª-Ã%C2
Ã%C2Ã%C2·Ã%C2¹Ã%C2-Ã%C2§Ã%C2²-Ã%C2ªÃ%C2§Ã%C2±Ã%C2Ã%C2®Ã%C2-Ã%C2Ã%C2±Ã%C2Ã%C2Ã%C2¯-Ã%C2-Ã%C2ªÃ%C2
Ã%C2¯Ã%C2-Ã%C2§Ã%C2Ã%C2±Ã%C2§Ã%C2-Ã%C2§Ã%C2³Ã%C2Ã%C2§Ã%C2
Ã%C2-Ã%C2§Ã%C2³Ã%C2ª حسینی: «قرآن بایسنغری» دریچه‌ای به شناخت مقطعی از تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران اسلامی است]»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، انتشار: ۲۳ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲.</ref> قرآن بایسنغری اهمیتش در این است که به زیباترین خط محقق نوشته شده است. این قرآن بهترین نشانه تأثیر فرهنگ و تمدن اسلامی ایران بر مهاجمان مغولی و تیموری بوده است. قرآن بایسنغری بزرگترین قرآن کتابت شده در طول تاریخ تمدن اسلامی است که در قرن نهم به سفارش شاهرخ شاه تیموری توسط بایسنقر میرزا کتابت شده است.<ref>«[https://defapress.ir/fa/news/213119/رونمایی-کتاب-برگ‌های-قرآن-بایسنقری-در-موزه-ملک رونمایی کتاب برگ‌های قرآن بایسنقری در موزه ملک]»، خبرگزاری دفاع مقدس، انتشار: ۲۵ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.</ref> این اثر نفیس را یکی از شاهکارهای هنری دوره تیموری می‌دانند.<ref>«[https://library.razavi.ir/quran/fa/40519/رونمایی-از-قرآن-بایسنغر-در-بیست-و-چهارمین-نمایشگاه-قرآن-تهران رونمایی از قرآن بایسنغر در بیست و چهارمین نمایشگاه قرآن تهران]»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسنادآستان قدس رضوی، انتشار: ۳۰ خرداد ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲.</ref> | ||
[[پرونده:قرآن بایسنغوری.jpg|بندانگشتی|رونمایی از نسخه چاپ شده قرآن بایسنغوری.]] | |||
=== سرگذشت نسخه‌های بایسنغری === | === سرگذشت نسخه‌های بایسنغری === | ||
[[پرونده:نسخه قران بایسنغری.png|بندانگشتی|قطعه‌ای از قرآن بایسنغری محفوظ در موزه ملک]] | [[پرونده:نسخه قران بایسنغری.png|بندانگشتی|قطعه‌ای از قرآن بایسنغری محفوظ در موزه ملک]] | ||
قرآن | گفته شده است قرآن بایسنغری سال‌ها روی قبر پدربزرگ بایسنغر، تیمور، در شهر سمرقند قرار داشت. با فتح سمرقند به دست نادرشاه افشار، مقبره تیمور ویران شد. نادر این مصحف شریف را به عنوان غنیمتی مهم، با خود به سوی خراسان آورد. سال‌ها بعد صفحات اندکی از این قرآن پیدا و به آستان قدس رضوی اهدا شد.<ref>«[https://www.qudsdaily.com/Newspaper/item/75108 قرآن بایسنقری چگونه دوباره متولد شد؟]»، روزنامه قدس، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.</ref> گفته می‌شود این کتاب در طول تاریخ تکه‌تکه شده است و بسیاری از اوراق آن در سطح دنیا پراکنده هستند و هر بخش آن در موزه‌ها و مجموعه‌های مختلف دنیا اعم از موزه توپقاپی‌سرای (استانبول)، موزه طارق رجب (کویت)، موزه متروپلیتن (نیویورک) و البته در مجموعه‌های مجموعه‌داران نگهداری می‌شود. بیشترین اوراق آن در آستان قدس رضوی محفوظ است و ۵ ورق در گنجینه نسخ خطی کاخ گلستان نگهداری می‌شود. گفته می‌شود این اوراق توسط ناصرالدین شاه به کاخ گلستان آورده شده تا مرمت و در موزه نگهداری شود.<ref>«[https://www.ibna.ir/news/320424/نمایش-قرآن-های-نفیس-در-کاخ-گلستان-از-قرآن-های-بایسنقری-دوره نمایش قرآن‌های نفیس در کاخ گلستان/ از قرآن‌های بایسنقری دوره تیموری تا سوره‌های زرنوشت]»، ایبنا، انتشار: ۳۰ فروردین ۱۴۰۱، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲.</ref> | ||
با احتساب کل برگها و سطور موجود در کتابخانهٔ مشهد و دیگر مجموعه‌های ایران و جهان، کمتر از یکصد صفحه از این قرآن باقی مانده است، حال آنکه می‌توان تعداد کل صفحات قرآن کاملی با این ابعاد را در حدود ۸۵۰ برگ تخمین زد.<ref>معتقدی، کیانوش، «[https://www.cgie.org.ir/fa/news/155622/پژوهشی-در-شناسایی-و-خوانش-اوراق-قرآن-بایسنغری---کیانوش-معتقدی پژوهشی در شناسایی و خوانش اوراق قرآن بایسنغری]»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، بازدید: ۱۷ اسفند ۱۳۹۵ش، انتشار: ۱۲ آذر ۱۴۰۲ش.</ref> برخی گفتهاند این اثر برحسب تخمین باید کتابی در یک‌هزار و ۲۰۰ صفحه می‌بوده که بخش اعظمی از آن از بین رفته است.<ref>«[https://www.cgie.org.ir/fa/news/142925/حسینی--%C2«ÙرآÙ-باÛسÙغرÛ%C2»-درÛÚÙâاÛ-بÙ-Ø´Ùاخت-Ù
ÙطعÛ-از-تارÛØ®Ø-ÙرÙÙÚ¯-Ù-تÙ
دÙ-اÛراÙ-اسÙاÙ
Û-است حسینی: «قرآن بایسنغری» دریچه‌ای به شناخت مقطعی از تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران اسلامی است]»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، انتشار: ۲۳ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲.</ref> | |||
برخی | |||
== بایسنغر میرزا == | == بایسنغر میرزا == | ||
[[پرونده:بایسنغری قرآن.jpg|بندانگشتی|قرآن بایسنغری]] | [[پرونده:بایسنغری قرآن.jpg|بندانگشتی|قرآن بایسنغری]] | ||
بایسنغر (درگذشته ۸۳۷ق)، غیاث‌الدین بن شاهرخ بن تیمور، شاهزاده تیمور در سال ۷۹۹ هجری قمری در هرات متولد شد. وی فرزند شاهرخ بن تیمور بود که نقش مهمی به عنوان حامی هنر و معماری ایفا کرد و خود خوشنویس طراز اول محسوب می‌شد. شاهد این مدعا کتیبه ایوان جنوبی مسجد گوهرشاد به خط ثلث است.<ref>«[https://iqna.ir/fa/news/3545117/سرنوشت-حیرت‌انگیز-قرآن-نفیس-بایسنقری-در-موزه‌های-جهان سرنوشت حیرت‌انگیز قرآن نفیس بایسنقری در موزه‌های جهان]»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، انتشار: ۲۲ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.</ref> | |||
او را بانی بزرگترین مکتب کتاب‌آرایی در ایران می‌دانند.<ref>«[http://malekmuseum.org/tag/527/بایسنغر-میرزا بایسنغر میرزا]»، کتابخانه و موزه ملی ملک، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.</ref> این شاهزاده هنردوست در هرات که پایتخت حکومت تیموری بود کتابخانه‌ای ایجاد کرد که در آن ۴۰تن از بهترین استادان خوشنویس، [[تذهیب|تذهیب‌کار]]، صورتگر، صحاف و نقاش به کار کتاب‌سازی و هنرهای وابسته به آن مشغول بودند.<ref>«[https://www.qudsdaily.com/Newspaper/item/75108 قرآن بایسنقری چگونه دوباره متولد شد؟]»، روزنامه قدس، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.</ref> و شاهکارهایی چون شاهنامه بایسنغری، قرآن بایسنقری، کلیله و دمنه و گلستان را خلق کردند.<ref>«[https://iqna.ir/fa/news/3545117/سرنوشت-حیرت‌انگیز-قرآن-نفیس-بایسنقری-در-موزه‌های-جهان سرنوشت حیرت‌انگیز قرآن نفیس بایسنقری در موزه‌های جهان]»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، انتشار: ۲۲ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.</ref> از این هنرمندان کتابها و مرقعات متعددی برجای مانده است که در معروفترین موزه‌های دنیا، نگهداری می‌شود.<ref>«[https://fekrat.kateban.com/post/2118 شاهنامه و هرات]»، آن روزها، روزنوشت آصف فکرت، انتشار: ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۳ش، بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲.</ref> | |||
== خوشنویس قرآن بایسنغری == | == خوشنویس قرآن بایسنغری == | ||
درباره خوشنویسی قران بایسنغری دو نگاه وجود دارد؛ یکی اینکه کاتب شخص بایسنغر میرزا تیموری و نگاه دیگر اینکه خطاط شخص دیگری است، ولی این اثر با حمایت دربار تیموریان به‌وجود آمده و مانند بسیاری از آثار ارزشمند و منحصر به‌فرد دیگر که توسط هنرمندان کتابخانه سلطنتی تیموریان ایجاد می‌شده به نام حامی نامبردار شده است. چنانچه «شاهنامه بایسنغری» به خط جعفر تبریزی نوشته شده و در واقع در پدید آمدن این شاهنامه، بایسنغر حامی بوده است.<ref>«[https://www.cgie.org.ir/fa/news/142925/حسینی--%C2«ÙرآÙ-باÛسÙغرÛ%C2»-درÛÚÙâاÛ-بÙ-Ø´Ùاخت-Ù
ÙطعÛ-از-تارÛØ®Ø-ÙرÙÙÚ¯-Ù-تÙ
دÙ-اÛراÙ-اسÙاÙ
Û-است حسینی: «قرآن بایسنغری» دریچه‌ای به شناخت مقطعی از تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران اسلامی است]»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، انتشار: ۲۳ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲.</ref> برخی مورخان نیز معتقد هستند، مصحف قرآن بایسنقری توسط عمر اقطع نوشته شده است.<ref>«[https://www.ibna.ir/news/320424/نمایش-قرآن-های-نفیس-در-کاخ-گلستان-از-قرآن-های-بایسنقری-دوره نمایش قرآن‌های نفیس در کاخ گلستان/ از قرآن‌های بایسنقری دوره تیموری تا سوره‌های زرنوشت]»، ایبنا، انتشار: ۳۰ فروردین ۱۴۰۱، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲.</ref> بر اساس کتاب گلستان هنر، نوشته قاضی میر احمد، مصحف قرآن بایسنقری توسط عمر اقطع نوشته شده است.<ref>«[https://iqna.ir/fa/news/3545117/سرنوشت-حیرت‌انگیز-قرآن-نفیس-بایسنقری-در-موزه‌های-جهان سرنوشت حیرت‌انگیز قرآن نفیس بایسنقری در موزه‌های جهان]»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، انتشار: ۲۲ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.</ref> | |||
== چاپ == | == چاپ == | ||
قرآن نفیس بایسنغر برای نخستین‌بار در ابعاد ۵۰ در ۷۰ سانتیمتر توسط آستان قدس رضوی در بیست و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم تهران رونمایی شد.<ref>«[https://library.razavi.ir/quran/fa/40519/رونمایی-از-قرآن-بایسنغر-در-بیست-و-چهارمین-نمایشگاه-قرآن-تهران رونمایی از قرآن بایسنغر در بیست و چهارمین نمایشگاه قرآن تهران]»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسنادآستان قدس رضوی، انتشار: ۳۰ خرداد ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲.</ref> مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی، اوراق قرآن منسوب به بایسنغر را به‌صورت بسیار نفیس به چاپ رسانده است.<ref>«[https://www.cgie.org.ir/fa/news/142925/حسینی--%C2«ÙرآÙ-باÛسÙغرÛ%C2»-درÛÚÙâاÛ-بÙ-Ø´Ùاخت-Ù
ÙطعÛ-از-تارÛØ®Ø-ÙرÙÙÚ¯-Ù-تÙ
دÙ-اÛراÙ-اسÙاÙ
Û-است حسینی: «قرآن بایسنغری» دریچه‌ای به شناخت مقطعی از تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران اسلامی است]»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، انتشار: ۲۳ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲.</ref> | |||
قرآن نفیس بایسنغر برای نخستین‌بار در ابعاد ۵۰ در ۷۰ سانتیمتر توسط آستان قدس رضوی در بیست و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم تهران رونمایی شد.<ref>«[https://library.razavi.ir/quran/fa/40519/رونمایی-از-قرآن-بایسنغر-در-بیست-و-چهارمین-نمایشگاه-قرآن-تهران رونمایی از قرآن بایسنغر در بیست و چهارمین نمایشگاه قرآن تهران]»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسنادآستان قدس رضوی، انتشار: ۳۰ خرداد ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲.</ref> | |||
برای چاپ قرآن بایسنغری، همه برگه‌های موجود در آستان قدس رضوی از این مصحف شریف، پس از چند قرن دوباره گرد هم آمدند و به کمک مجهزترین دستگاه‌های چاپ، در رنگ‌های برابر با اصل نسخه به چاپ رسیدند. نخستین برگه از قرآن بازاحیا شده بایسنغری، جزء ۱۳ قرآن و سوره مبارکه «رعد» و آخرین برگه آن سوره مبارکه «عادیات» است. هشت سطر این قرآن که در اختیار موزه ملی ملک است هم در ابتدا و انتهای قرآن بازسازی شده، جانمایی شده است. این قرآن با جلدی نفیس همراه کتابچه‌ای که حاوی توضیحاتی در خصوص این نسخه است، تنها در ۸۰۰ نسخه عرضه شده است. قطع اصلی این قرآن ۱۰۵ در ۱۸۵ سانتیمتر است و در نسخه بازاحیا شده به ۵۰ در ۷۰ تغییر یافته است.<ref>«[https://www.qudsdaily.com/Newspaper/item/75108 قرآن بایسنقری چگونه دوباره متولد شد؟]»، روزنامه قدس، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۱۰۴: | خط ۹۲: | ||
| تغییر مسیر =شد | | تغییر مسیر =شد | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی = | | بازبینی =شد | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت =ج | | اولویت =ج | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۱ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۲۵
سؤال
قرآن بایسنغری چه قرآنی است و خوشنویس آنچه کسی است؟
| قرآن بایسنغری | |
|---|---|
 صفحه‌ای از قرآن بایسنغری | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | (خوشنویس): بایسنغر میرزا یا عمر اقطع |
| تاریخ نگارش | قرن نهم |
| زبان | عربی به خط محقق |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | آستان قدس رضوی |
قرآن بایسُنغُری، بزرگترین قرآن خطی جهان به‌شمار می‌آید که در سده نهم هجری در دوره تیموری به خط محَقَّق کتابت شده است. قرآن بایسنغری یکی از نوادر تاریخ کتاب‌آرایی اسلامی است و یکی از مشهورترین نسخه‌های کتاب‌گری شده در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران است. این اثر نفیس را یکی از شاهکارهای هنری دوره تیموری می‌دانند.
محققان درباره خوشنویس این اثر اختلاف دارند. برخی گفتهاند خود بایسنغر میرزا که استاد خط بوده آن را کتابت کرده و برخی نیز گفتهاند این اثر توسط عمر اقطع خوشنویسی شده است و چون در کتابخانه هنری تیموریان انجام شده، به نام حامی آن یعنی بایسنغر میرزا مشهور گردیده است.
بیشترین تعداد برگ‌های این مصحف یعنی ۱۴۴ صفحه، در کتابخانه و موزه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. قرآن بایسنغر برای نخستین‌بار در ابعاد ۵۰ در ۷۰ سانتیمتر توسط آستان قدس رضوی به چاپ رسید.
معرفی و جایگاه
قرآن بایسنغری، بزرگترین قرآن خطی جهان به‌شمار می‌آید که در سده نهم هجری در دوره تیموری به خط محقق کتابت شده است. بسیاری از پژوهشگران، کتابت این قرآن را به بایسنغر میرزا، فرزند شاهرخ تیموری یا دست‌کم به دوران زندگی وی نسبت می‌دهند. بر اساس پژوهش‌های انجام‌گرفته و با درنگ بر ویژگی‌های این مصحف، به ویژه در زمینه‌های شیوه تذهیب، فرم نقش‌ها، آرایه‌ها، جنس کاغذ، نوع خط، مرکب، صحافی و تجلید، می‌توان دریافت کتابت آن در دوره تیموری در منطقه شمال خراسان بزرگ، به ویژه سمرقند و بخارا، انجام پذیرفته است.[۱]
بیشترین تعداد برگ‌های این مصحف یعنی ۱۴۴ صفحه، در کتابخانه و موزه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. از این تعداد، ۸ سطر در کتابخانه و موزه ملی ملک و بقیه در کتابخانه و موزه مرکزی آستان قدس رضوی جای دارند. قرآن بایسنغری از نظر اندازه صفحه و دانگ قلم، بزرگترین قرآن در تاریخ کتاب‌آرایی ایرانی به‌شمار می‌آید. اندازه‌های این قرآن ۱۰۵ و در ۱۸۷ سانتیمتر است.[۲]
قرآن بایسنغری یکی از نوادر تاریخ کتاب‌آرایی اسلامی است و یکی از مشهورترین نسخه‌های کتاب‌گری شده در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران به‌شمار می‌رود.[۳] قرآن بایسنغری اهمیتش در این است که به زیباترین خط محقق نوشته شده است. این قرآن بهترین نشانه تأثیر فرهنگ و تمدن اسلامی ایران بر مهاجمان مغولی و تیموری بوده است. قرآن بایسنغری بزرگترین قرآن کتابت شده در طول تاریخ تمدن اسلامی است که در قرن نهم به سفارش شاهرخ شاه تیموری توسط بایسنقر میرزا کتابت شده است.[۴] این اثر نفیس را یکی از شاهکارهای هنری دوره تیموری می‌دانند.[۵]
سرگذشت نسخه‌های بایسنغری
گفته شده است قرآن بایسنغری سال‌ها روی قبر پدربزرگ بایسنغر، تیمور، در شهر سمرقند قرار داشت. با فتح سمرقند به دست نادرشاه افشار، مقبره تیمور ویران شد. نادر این مصحف شریف را به عنوان غنیمتی مهم، با خود به سوی خراسان آورد. سال‌ها بعد صفحات اندکی از این قرآن پیدا و به آستان قدس رضوی اهدا شد.[۶] گفته می‌شود این کتاب در طول تاریخ تکه‌تکه شده است و بسیاری از اوراق آن در سطح دنیا پراکنده هستند و هر بخش آن در موزه‌ها و مجموعه‌های مختلف دنیا اعم از موزه توپقاپی‌سرای (استانبول)، موزه طارق رجب (کویت)، موزه متروپلیتن (نیویورک) و البته در مجموعه‌های مجموعه‌داران نگهداری می‌شود. بیشترین اوراق آن در آستان قدس رضوی محفوظ است و ۵ ورق در گنجینه نسخ خطی کاخ گلستان نگهداری می‌شود. گفته می‌شود این اوراق توسط ناصرالدین شاه به کاخ گلستان آورده شده تا مرمت و در موزه نگهداری شود.[۷]
با احتساب کل برگها و سطور موجود در کتابخانهٔ مشهد و دیگر مجموعه‌های ایران و جهان، کمتر از یکصد صفحه از این قرآن باقی مانده است، حال آنکه می‌توان تعداد کل صفحات قرآن کاملی با این ابعاد را در حدود ۸۵۰ برگ تخمین زد.[۸] برخی گفتهاند این اثر برحسب تخمین باید کتابی در یک‌هزار و ۲۰۰ صفحه می‌بوده که بخش اعظمی از آن از بین رفته است.[۹]
بایسنغر میرزا
بایسنغر (درگذشته ۸۳۷ق)، غیاث‌الدین بن شاهرخ بن تیمور، شاهزاده تیمور در سال ۷۹۹ هجری قمری در هرات متولد شد. وی فرزند شاهرخ بن تیمور بود که نقش مهمی به عنوان حامی هنر و معماری ایفا کرد و خود خوشنویس طراز اول محسوب می‌شد. شاهد این مدعا کتیبه ایوان جنوبی مسجد گوهرشاد به خط ثلث است.[۱۰]
او را بانی بزرگترین مکتب کتاب‌آرایی در ایران می‌دانند.[۱۱] این شاهزاده هنردوست در هرات که پایتخت حکومت تیموری بود کتابخانه‌ای ایجاد کرد که در آن ۴۰تن از بهترین استادان خوشنویس، تذهیب‌کار، صورتگر، صحاف و نقاش به کار کتاب‌سازی و هنرهای وابسته به آن مشغول بودند.[۱۲] و شاهکارهایی چون شاهنامه بایسنغری، قرآن بایسنقری، کلیله و دمنه و گلستان را خلق کردند.[۱۳] از این هنرمندان کتابها و مرقعات متعددی برجای مانده است که در معروفترین موزه‌های دنیا، نگهداری می‌شود.[۱۴]
خوشنویس قرآن بایسنغری
درباره خوشنویسی قران بایسنغری دو نگاه وجود دارد؛ یکی اینکه کاتب شخص بایسنغر میرزا تیموری و نگاه دیگر اینکه خطاط شخص دیگری است، ولی این اثر با حمایت دربار تیموریان به‌وجود آمده و مانند بسیاری از آثار ارزشمند و منحصر به‌فرد دیگر که توسط هنرمندان کتابخانه سلطنتی تیموریان ایجاد می‌شده به نام حامی نامبردار شده است. چنانچه «شاهنامه بایسنغری» به خط جعفر تبریزی نوشته شده و در واقع در پدید آمدن این شاهنامه، بایسنغر حامی بوده است.[۱۵] برخی مورخان نیز معتقد هستند، مصحف قرآن بایسنقری توسط عمر اقطع نوشته شده است.[۱۶] بر اساس کتاب گلستان هنر، نوشته قاضی میر احمد، مصحف قرآن بایسنقری توسط عمر اقطع نوشته شده است.[۱۷]
چاپ
قرآن نفیس بایسنغر برای نخستین‌بار در ابعاد ۵۰ در ۷۰ سانتیمتر توسط آستان قدس رضوی در بیست و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم تهران رونمایی شد.[۱۸] مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی، اوراق قرآن منسوب به بایسنغر را به‌صورت بسیار نفیس به چاپ رسانده است.[۱۹]
برای چاپ قرآن بایسنغری، همه برگه‌های موجود در آستان قدس رضوی از این مصحف شریف، پس از چند قرن دوباره گرد هم آمدند و به کمک مجهزترین دستگاه‌های چاپ، در رنگ‌های برابر با اصل نسخه به چاپ رسیدند. نخستین برگه از قرآن بازاحیا شده بایسنغری، جزء ۱۳ قرآن و سوره مبارکه «رعد» و آخرین برگه آن سوره مبارکه «عادیات» است. هشت سطر این قرآن که در اختیار موزه ملی ملک است هم در ابتدا و انتهای قرآن بازسازی شده، جانمایی شده است. این قرآن با جلدی نفیس همراه کتابچه‌ای که حاوی توضیحاتی در خصوص این نسخه است، تنها در ۸۰۰ نسخه عرضه شده است. قطع اصلی این قرآن ۱۰۵ در ۱۸۵ سانتیمتر است و در نسخه بازاحیا شده به ۵۰ در ۷۰ تغییر یافته است.[۲۰]
منابع
- ↑ «نسخه شگفت‌انگیز و اسرارآمیز قرآن بایسنغری پس از ۷۰ سال در کتابخانه و موزه ملی ملک به نمایش درمی‌آید»، کتابخانه و موزه ملی ملک، انتشار: ۱۶ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «نسخه شگفت‌انگیز و اسرارآمیز قرآن بایسنغری پس از ۷۰ سال در کتابخانه و موزه ملی ملک به نمایش درمی‌آید»، کتابخانه و موزه ملی ملک، انتشار: ۱۶ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «حسینی: «قرآن بایسنغری» دریچه‌ای به شناخت مقطعی از تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران اسلامی است»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، انتشار: ۲۳ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «رونمایی کتاب برگ‌های قرآن بایسنقری در موزه ملک»، خبرگزاری دفاع مقدس، انتشار: ۲۵ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «رونمایی از قرآن بایسنغر در بیست و چهارمین نمایشگاه قرآن تهران»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسنادآستان قدس رضوی، انتشار: ۳۰ خرداد ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «قرآن بایسنقری چگونه دوباره متولد شد؟»، روزنامه قدس، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «نمایش قرآن‌های نفیس در کاخ گلستان/ از قرآن‌های بایسنقری دوره تیموری تا سوره‌های زرنوشت»، ایبنا، انتشار: ۳۰ فروردین ۱۴۰۱، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ معتقدی، کیانوش، «پژوهشی در شناسایی و خوانش اوراق قرآن بایسنغری»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، بازدید: ۱۷ اسفند ۱۳۹۵ش، انتشار: ۱۲ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «حسینی: «قرآن بایسنغری» دریچه‌ای به شناخت مقطعی از تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران اسلامی است»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، انتشار: ۲۳ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «سرنوشت حیرت‌انگیز قرآن نفیس بایسنقری در موزه‌های جهان»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، انتشار: ۲۲ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «بایسنغر میرزا»، کتابخانه و موزه ملی ملک، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «قرآن بایسنقری چگونه دوباره متولد شد؟»، روزنامه قدس، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «سرنوشت حیرت‌انگیز قرآن نفیس بایسنقری در موزه‌های جهان»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، انتشار: ۲۲ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «شاهنامه و هرات»، آن روزها، روزنوشت آصف فکرت، انتشار: ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۳ش، بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «حسینی: «قرآن بایسنغری» دریچه‌ای به شناخت مقطعی از تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران اسلامی است»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، انتشار: ۲۳ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «نمایش قرآن‌های نفیس در کاخ گلستان/ از قرآن‌های بایسنقری دوره تیموری تا سوره‌های زرنوشت»، ایبنا، انتشار: ۳۰ فروردین ۱۴۰۱، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «سرنوشت حیرت‌انگیز قرآن نفیس بایسنقری در موزه‌های جهان»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، انتشار: ۲۲ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «رونمایی از قرآن بایسنغر در بیست و چهارمین نمایشگاه قرآن تهران»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسنادآستان قدس رضوی، انتشار: ۳۰ خرداد ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «حسینی: «قرآن بایسنغری» دریچه‌ای به شناخت مقطعی از تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران اسلامی است»، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، انتشار: ۲۳ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «قرآن بایسنقری چگونه دوباره متولد شد؟»، روزنامه قدس، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.