قرآن بایسنغری: تفاوت میان نسخه‌ها
A.rezapour (بحث | مشارکتها) (←جایگاه) |
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| عنوان =قرآن بایسنغری | |||
| تصویر = | |||
| اندازه تصویر = | |||
| توضیح_تصویر = | |||
| نام‌های دیگر = | |||
| نویسنده =(خوشنویس:) بایسنغر میرزا یا عمر اقطع | |||
| تاریخ نگارش =قرن نهم | |||
| موضوع = | |||
| سبک = | |||
| زبان =عربی به خط محقق | |||
| ویراستار = | |||
| به تصحیح = | |||
| به کوشش = | |||
| تصویرگر = | |||
| طراح جلد = | |||
| تعداد جلد = | |||
| تعداد صفحات = | |||
| قطع = | |||
| مجموعه = | |||
| ترجمه به دیگر زبان‌ها= | |||
| ناشر =آستان قدس رضوی | |||
| محل نشر = | |||
| تاریخ نشر = | |||
| نوبت چاپ = | |||
| شمارگان = | |||
| شابک = | |||
| نوع رسانه = | |||
| وبسایت ناشر = | |||
| نام کتاب = <!-- نام کتاب به زبان فارسی --> | |||
| مترجم = <!-- مترجم به فارسی --> | |||
| مشخصات نشر = <!-- مشخصات نشر در زبان فارسی --> | |||
| نسخه الکترونیکی = | |||
}} | |||
'''قرآن بایسنغری'''، بزرگترین قرآن خطی جهان به‌شمار می‌آید که در سده نهم هجری در دوره تیموری به خط محقق کتابت شده است. | '''قرآن بایسنغری'''، بزرگترین قرآن خطی جهان به‌شمار می‌آید که در سده نهم هجری در دوره تیموری به خط محقق کتابت شده است. | ||
نسخهٔ ۳ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۲۰
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
قرآن بایسنغری چه قرآنی است و خوشنویس آنچه کسی است؟
| قرآن بایسنغری | |
|---|---|
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | (خوشنویس:) بایسنغر میرزا یا عمر اقطع |
| تاریخ نگارش | قرن نهم |
| زبان | عربی به خط محقق |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | آستان قدس رضوی |
قرآن بایسنغری، بزرگترین قرآن خطی جهان به‌شمار می‌آید که در سده نهم هجری در دوره تیموری به خط محقق کتابت شده است.
جایگاه
قرآن بایسنغری، بزرگترین قرآن خطی جهان به‌شمار می‌آید که به احتمال زیاد در سده نهم هجری در دوره تیموری به خط محقق کتابت شده است. بسیاری از پژوهشگران، کتابت این قرآن را به بایسنغرمیرزا، فرزند شاهرخ تیموری یا دست‌کم به دوران زندگی وی نسبت می‌دهند. بر اساس پژوهش‌های انجام‌گرفته و با درنگ بر ویژگی‌های این مصحف شگفت‌انگیز و بی‌نظیر، به ویژه در زمینه‌های شیوه تذهیب، فرم نقش‌ها، آرایه‌ها، جنس کاغذ، نوع خط، مرکب، صحافی و تجلید، می‌توان دریافت کتابت آن احتمالاً در دوره تیموری در منطقه شمال خراسان بزرگ، به ویژه سمرقند و بخارا، انجام پذیرفته است.[۱]
بیشترین تعداد برگ‌های این مصحف یعنی ۱۴۴ صفحه، در کتابخانه و موزه مرکزی آستان قدس رضوی و نیز کتابخانه و موزه ملی ملک نگهداری می‌شود. از این تعداد، ۸ سطر در کتابخانه و موزه ملی ملک و بقیه در کتابخانه و موزه مرکزی آستان قدس رضوی جای دارند. قرآن بایسنغری از نظر اندازه صفحه و دانگ قلم، بزرگترین قرآن در تاریخ کتاب‌آرایی ایرانی به‌شمار می‌آید. اندازه‌های این قرآن ۱۰۵ و در ۱۸۷ سانتیمتر است. ساختن کاغذی با چنین اندازه‌ها یقیناً مهارت و چیره‌دستی هنرمندان کاغذساز سده نهم هجری را نشانگر است.[۲]
یکی از شاهکارهای هنری تولید شده در همین مجموعه، قرآن بزرگ بایسنقری است. این قرآن که توسط بایسنقر میرزا کتابت شده سال‌ها روی قبر پدربزرگش تیمور، در شهر سمرقند قرار داشت. با فتح سمرقند به دست نادرشاه افشار، مقبره تیمور ویران شد. نادر این مصحف شریف را به عنوان غنیمتی مهم، با خود به این سوی خراسان آورد. در لشکرکشی‌های بعدی نادرشاه، این قرآن پیشاپیش لشکر حرکت داده می‌شد. با مرگ شاه افشار به دست چند تن از سران لشکرش، قرآن بایسنقری توسط همان‌ها ورق ورق شد و هر کدام از آن‌ها، اوراقی از این قرآن نفیس را با خود به غارت بردند؛ اگرچه این هم گفته می‌شود که ورق ورق شدن قرآن بایسنقری در زمان غارت سمرقند و برای حمل راحت‌تر آن، اتفاق افتاده است. قرآن بایسنقری مثل بسیاری از مواریث این خاک تاریخی به یغما رفت و به دست فراموشی سپرده شد. سال‌ها بعد صفحات اندکی از این قرآن پیدا و به آستان مقدس حضرت رضا(ع) اهدا شد. ناصرالدین شاه هم در سفرش به خراسان دستور داد دو برگ از آن را به تهران به کاخ سلطنتی گلستان ببرند. بعدها در سال ۱۳۰۲ شمسی یکی از رجال قاجاری در امامزاده ابراهیم شهر قوچان (شهر کهنه) شماری از برگ‌های این مصحف شریف را یافت و به آستان قدس حضرت رضا(ع) رساند تا شمار بیشتری از اوراق این مصحف شریف دراین حرم قدسی باشد. بقیه صفحات قرآن بایسنقری همچنان در موزه‌ها و گنجینه‌های نفایس در سراسر جهان پراکنده است. برای بازاحیا و چاپ قرآن بایسنقری، همه برگه‌های موجود در آستان قدس رضوی از این مصحف شریف، پس از چند قرن دوباره گرد هم آمدند و به کمک مجهزترین دستگاه‌های چاپ، در رنگ‌های برابر با اصل نسخه به چاپ رسیدند. نخستین برگه از قرآن بازاحیا شده بایسنقری، جزء ۱۳ قرآن و سوره مبارکه «رعد» و آخرین برگه آن سوره مبارکه «عادیات» است. هشت سطر این قرآن که در اختیار موزه ملی ملک است هم در ابتدا و انتهای قرآن بازسازی شده، جانمایی شده است. این قرآن با جلدی نفیس همراه کتابچه‌ای که حاوی توضیحاتی در خصوص این نسخه است، تنها در ۸۰۰ نسخه به عاشقان مواریث هنری و فرهنگی عرضه شده است. قطع اصلی این قرآن ۱۰۵ در ۱۸۵ سانتیمتر است و حالا در نسخه بازاحیا شده به ۵۰ در ۷۰ تغییر یافته است.[۳]
بزرگترین مصحف خطی جهان می‌اندازیم. بزرگترین از این رو که دارای ۱۳۷ سانتیمتر عرض و ۲۰۴ سانتیمتر طول است (حواشی تمام برگه‌ها در ادوار گذشته توسط افراد، بریده یا افزوده شده است) و ۵۲ برگ آن در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود، ۸ سطر هم توسط حاج حسین ملک وقف شده و در موزه ملک تهران است. اوراق دیگری از قرآن بایسنغر در دیگر موزه‌های جهان نگهداری می‌شود.[۴]
قرآن بایسنقری اهمیتش در این است که به زیباترین خط محقق نوشته شده است. یک هنرمند بزرگ مثل بایسنقر آن را در ابعاد بزرگ با قلمی به پهنای یک سانتیمتر در ۸۰۰ و چند ده صفحه روی کاغذی که طولش از دو متر تجاوز می‌کرده و عرضش نزدیک به یک متر و ۵۰ سانتیمتر بوده نوشته است. این قرآن بهترین نشانه تأثیر فرهنگ و تمدن اسلامی ایران بر مهاجمان مغولی و تیموری بوده که چطور اینها را به خدمت اسلام درآورده و از آن غارتگران، هنرمندان بزرگ ساخته است. قرآن بایسنقری بزرگترین قرآن کتابت شده در طول تاریخ تمدن اسلامی است که در قرن نهم به سفارش شاهرخ شاه تیموری توسط بایسنقر میرزا کتابت شده است.[۵]
بایسنغر میرزا
بایسنقر، غیاث‌الدین بن شاهرخ بن تیمور مشهور به سلطان بایسنقر بهادرخان یا معزالدین، شاهزاده تیمور در بیست و یکم ذی الحجه ۷۹۹ هجری قمری در هرات متولد شد. وی فرزند شاهرخ بن تیمور بود که نقش مهمی به عنوان حامی هنر و معماری ایفا کرد و خود خوشنویس طراز اول محسوب می‌شد. به گفته فصیح، مورخ عصر تیموری، وی در سن هفده سالگی به عنوان والی منصوب شد. وی به زبان فارسی، عربی و ترکی مغولی مسلط بود و بر خلاف عرف شاهزادگان گاهی به این زبان‌ها شعر می‌سرود. شهرت شاهزاده بیش از هر چیز در زمینه خوشنویسی بود. وی استاد شش گونه خط بود و شاهد این مدعا کتیبه ایوان جنوبی مسجد گوهرشاد به خط ثلث است.
شهرت شاهزاده بایسنقر و کارگاه هنری که وی بر آن نظارت داشت شاید در هیچ زمینه‌ای به اندازه کتاب‌آرایی نباشد. در کارگاه هنری کتابخانه باغ سفید هرات به مدیریت مولانا جعفر تبریزی (جعفر بایسنقری) گروهی از هنرمندان مشهور آن زمان در زمینه‌های گوناگون چون خوشنویسی، نگارگری، صحافی مشغول به کار بودند و شاهکارهایی چون شاهنامه بایسنقری، قرآن بایسنقری، کلیله و دمنه و گلستان را خلق کردند. وی در هفتم جمادی‌الاول سال ۸۳۷ هجری قمری در باغ سفید نزدیک هرات در گذشت و در حیاط مدرسه گوهرشاد هرات به خاک سپرده شد.[۶]
بایسنقر میرزا فرزند شاهرخ شاه (و گوهرشاد آغا) و نوه تیمور گورکانی، از استادان برجسته و تراز اول خوشنویسی به‌شمار می‌رود. او که در نگارش خطوط شش‌گانه متبحر بوده سال‌ها شاگرد «شمس‌الدین محمد بن حسام هروی» معروف به «شمس بایسنقری» بوده است. خواندمیر، تاریخ‌نویس برجسته قرن دهم درباره او می‌نویسد: «با وجود وفور جاه و جلال و کثرت حشمت، بمجالست ارباب علم و کمال بغایت راغب و مایل می‌بود و در تعظیم و تبجیل اصحاب فضل و هنر، در هیچ وقتی از اوقات، اهمال و اغفال نمی‌نمود و خردمندان کامل از اطراف و اکناف ایران و توران به هرات آمده و در آستان مکرمت آشیانش مجتمع می‌بودند…». این شاهزاده هنردوست در هرات که پایتخت حکومت تیموری بود کتابخانه‌ای ایجاد کرد که در آن ۴۰تن از بهترین استادان خوشنویس، تذهیب‌کار، صورتگر، صحاف و نقاش به کار کتاب‌سازی و هنرهای وابسته به آن مشغول بودند و سرپرستی کتابخانه نیز به عهده استاد فریدالدین جعفر تبریزی (جعفر بایسنقری) بوده است. روح‌الله میرک معروف به میرک نقاش، کمال‌الدین بهزاد؛ صورتگر نامدار و سلطانعلی مشهدی؛ خوشنویس نام‌آور تنها بخشی از پرورش‌یافتگان در این مکتب هنر هستند. آثار هنری پدید آمده در این کتابخانه اکنون زینت‌بخش موزه‌ها و کتابخانه‌های بزرگ جهان است.[۷]
بایسنغر میرزا (قرن ۹ ق) (۸۰۲–۸۳۷ ق) وی فرزند شاهرخ و نوه تیمورگورکانی است. شاهزاده بایسنغر میرزا از جمله خوشنویسان و هنرمندانی است که درگاه او محفل ارباب علم و هنر بود. او را بانی بزرگترین مکتب کتاب‌آرایی در ایران می‌دانندکه همواره چهل تن از خوشنویسان، مُذهّبان و مصوران مشغول کتابت، تذهیب و تصویرسازی در کتابخانه او بودند. در زمان او نفیس‌ترین نسخه‌ها و مرقعات خطی تحریر شد از جمله شاهنامه بایسنغری. از دیگر آثار گران‌بهای او کتیبهٔ ایوان مسجد گوهرشاد مشهد به خط ثلث است که در بیست سالگی نوشته شد و همچنین کتابت بزرگترین قرآن جهان به خط محقق که اوراقی از آن در کتابخانه‌های آستان قدس رضوی، کتابخانه کاخ گلستان، موزه ملی ملک، موزه ملی ایران باستان و موزه متروپولیتن موجود است. وی شاگرد شمس‌الدین محمد بن حسام هروی معروف به شمس بایسنغر است. بایسنغر میرزا مردی بسیار خوشگذران بوده که به علت افراط در خوشگذرانی در سنین جوانی (سی‌وپنج سالگی) در هرات درگذشت.[۸]
«بایسنغر» مشهور به بایسنغر میرزا، فرزند شاهرخ نوه تیمور، از خوشنویسان و استادان برجسته خط ثلث و خط محقق (نزدیک‌ترین خط به کوفی ساده) است. وی مؤسس و بانی زیباترین کتاب‌نویسی در ایران بوده و خطوط زیبای کتیبه مسجد گوهرشاد به خط ثلث او در سن ۲۰ سالگی به رشته تحریر درآمده و سپس بر کاشی انتقال یافته است. حاصل کار به رنگ سفید بر زمینه سرمه‌ای مات نوشته شده، که آیاتی از قرآن است و با خط کوفی تزیین یافته است. این آثار را هنوز هم بر کاشی‌های درخشان ایوان جنوبی مسجد گوهرشاد (کتیبه‌های ایوان مقصوره) می‌توان مشاهده کرد.[۹]
خوشنویس قرآن بایسنغری
بر اساس کتاب گلستان هنر، نوشته قاضی میر احمد، مصحف قرآن بایسنقری توسط عمر اقطع نوشته شده است.[۱۰]
بایسنقر میرزا فرزند شاهرخ شاهزاده تیموری است و گوهر شاد خاتون نوه تیمور گورکان است. بین کارشناسان نظرات مختلفی وجود دارد که آیا این قرآن را بایسنقر نوشته یا خوشنویسان دیگر نوشته‌اند، به هر حال در تاریخ این قرآن معروف به قرآن بایسنقری است.[۱۱]
هرچند قرآن مذکور به نام قرآن بایسنقری شناخته می‌شود اما برخی مورخان معتقد هستند، مصحف قرآن بایسنقری توسط عمر اقطع نوشته شده است. گفته می‌شود این کتاب در طول تاریخ تکه‌تکه شده است و بسیاری از اوراق آن در سطح دنیا پراکنده هستند و هر بخش آن در موزه‌ها و مجموعه‌های مختلف دنیا اعم از موزه توپقاپی سرای (استانبول)، موزه طارق رجب (کویت)، موزه متروپلیتن (نیویورک) و البته در مجموعه‌های مجموعه‌داران نگهداری می‌شود. بیشترین اوراق آن در آستان قدس رضوی محفوظ است و ۵ ورق در گنجینه نسخ خطی کاخ گلستان نگهداری می‌شود. گفته می‌شود این اوراق توسط ناصرالدین شاه به کاخ گلستان آورده شده تا مرمت و در موزه نگهداری شود.[۱۲]
چاپ
قرآن نفیس «بایسنغر» برای نخستین‌بار در ابعاد ۵۰ در ۷۰ سانتیمتر توسط آستان قدس رضوی در بیست و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم تهران رونمایی می‌شود. به گزارش آستان نیوز، قرآن بایسنغر بزرگترین قرآن خطی جهان است که بر روی کاغذ خانبالغ به ابعاد ۲۱۰ در ۱۴۰ سانتیمتر و داخل جدول ۱۶۳ در ۹۶ سانتی‌متری نگارش یافته است. در هر صفحه از این قرآن نفیس، هفت سطر وجود دارد که به صورت پشت و رو نوشته شده و بسیاری از متخصصان امر آن را از عجایب خطوط عالم دانسته‌اند.
بی‌شک این اثر نفیس یکی از شاهکارهای هنری دوره تیموری است. اکنون بیشترین اوراق این قرآن نفیس در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود و بقیه اوراق آن نیز در کلکسیون‌های شخصی و موزه‌های کشورهای ایتالیا، دانمارک، انگلیس، آمریکا و … پراکنده است.
قرآن بایسنغر برای نخستین بار در ابعاد ۵۰ در ۷۰ سانتیمتر توسط آستان قدس رضوی چاپ شد.[۱۳]
منابع
- ↑ «نسخه شگفت‌انگیز و اسرارآمیز قرآن بایسنغری پس از ۷۰ سال در کتابخانه و موزه ملی ملک به نمایش درمی‌آید»، کتابخانه و موزه ملی ملک، انتشار: ۱۶ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «نسخه شگفت‌انگیز و اسرارآمیز قرآن بایسنغری پس از ۷۰ سال در کتابخانه و موزه ملی ملک به نمایش درمی‌آید»، کتابخانه و موزه ملی ملک، انتشار: ۱۶ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «قرآن بایسنقری چگونه دوباره متولد شد؟»، روزنامه قدس، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «ماجرای بزرگترین قرآن خطی جهان»، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «رونمایی کتاب برگ‌های قرآن بایسنقری در موزه ملک»، خبرگزاری دفاع مقدس، انتشار: ۲۵ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «سرنوشت حیرت‌انگیز قرآن نفیس بایسنقری در موزه‌های جهان»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، انتشار: ۲۲ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «قرآن بایسنقری چگونه دوباره متولد شد؟»، روزنامه قدس، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «بایسنغر میرزا»، کتابخانه و موزه ملی ملک، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «رونمایی از قرآن بایسنغر در بیست و چهارمین نمایشگاه قرآن تهران»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسنادآستان قدس رضوی، انتشار: ۳۰ خرداد ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «سرنوشت حیرت‌انگیز قرآن نفیس بایسنقری در موزه‌های جهان»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، انتشار: ۲۲ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «رونمایی کتاب برگ‌های قرآن بایسنقری در موزه ملک»، خبرگزاری دفاع مقدس، انتشار: ۲۵ آبان ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «نمایش قرآن‌های نفیس در کاخ گلستان/ از قرآن‌های بایسنقری دوره تیموری تا سوره‌های زرنوشت»، ایبنا، انتشار: ۳۰ فروردین ۱۴۰۱، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ «رونمایی از قرآن بایسنغر در بیست و چهارمین نمایشگاه قرآن تهران»، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسنادآستان قدس رضوی، انتشار: ۳۰ خرداد ۱۳۹۵، بازدید: ۹ آذر ۱۴۰۲.